Οι εκτελέσεις των στρατευμάτων Κατοχής ήταν αποτέλεσμα καταδικαστικών αποφάσεων των γερμανικών στρατοδικείων. Βέβαια, πολλές φορές αν η δράση των κατηγορουμένων δεν είχε προκαλέσει τον θάνατο Γερμανών η καταβολή χρυσών λιρών είτε μετρίαζε την ποινή είτε τους απάλλασσε από κάθε κατηγορία. Ενδιάμεσοι σε αυτή τη συναλλαγή ήταν οι διερμηνείς είτε στενοί συνεργάτες των Γερμανών με έμμισθη θέση.
Τα Τάγματα Ασφαλείας και η ομάδα του Δάγκουλα δολοφονούσαν για κάθε λόγο. Άλλες φορές γιατί αυτό ήταν το καθήκον τους απέναντι στις γερμανικές Αρχές, άλλες φορές για ξεκαθάρισμα προσωπικών λογαριασμών και άλλες φορές για πλιάτσικο. Έστηναν μπλόκα κυρίως στην πολύπαθη Καλαμαριά και στην Τούμπα. Προς το τέλος της Κατοχής στην Τούμπα και στη Νεάπολη έγιναν μάχες μεταξύ του εφεδρικού ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ από τη μια μεριά και των Ταγμάτων από την άλλη. Μια τέτοια μάχη έγινε στις 22 Οκτωβρίου 1944 στην οποία και οι δύο πλευρές κατέγραψαν σημαντικές απώλειες. Την ίδια μέρα εκδηλώθηκε η επίθεση στο σπίτι του Γεωργίου Μπακατσέλου από ομάδες Ελασιτών, στην οδό Μενελάου, ενώ δύο μέρες πριν, στις 20 Οκτωβρίου στη Νεάπολη έγινε μια άλλη συμπλοκή με τους ίδιους πρωταγωνιστές. Στην Άνω Πόλη η κατάσταση ήταν πιο ξεκάθαρη με τον ΕΛΑΣ να ελέγχει την περιοχή. Μάλιστα στην οδό Κασσάνδρου, που ήταν το σύνορο, υπήρχαν φυλάκια του ΕΛΑΣ και της Πολιτοφυλακής.
Το ΚΚΕ με τον εκτελεστικό του βραχίονα την ΟΠΛΑ εκτελούσε, τηρώντας μια διαδικασία. Στις αποφάσεις δε συμμετείχαν τα στελέχη της ΟΠΛΑ, αλλά τα στελέχη που αποτελούσαν την τοπική καθοδήγηση. Την εντολή της εκτέλεσης τη διαβίβαζε ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής, ενώ με βάση τη δομή του ΚΚΕ σε κάθε Περιφερειακή Επιτροπή συμμετείχε και ένα στέλεχος της ΟΠΛΑ. Παρά το ότι οι διαδικασίες του Κόμματος τηρούνταν με αυστηρότητα, προς το τέλος της Κατοχής καταστρατηγήθηκαν και ελήφθησαν αποφάσεις από τοπικά στελέχη της ΟΠΛΑ, οπότε σύμφωνα με την παραδοχή του Βασβανά σημειώθηκαν εκτελέσεις για προσωπικές αντεκδικήσεις.
Οι τοποθεσίες των εκτελέσεων ποικίλαν ανάλογα με τη χρονική περίοδο και φυσικά ανάλογα με το ποιοι αποτελούσαν το απόσπασμα του θανάτου. Ο συνήθης τόπος εκτελέσεων των δυνάμεων Κατοχής ήταν ο χώρος που βρισκόταν πίσω από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Εκτελέσεις γινόταν κατόπιν αποφάσεων του γερμανικού στρατοδικείου και στη Μίκρα. Εκεί εκτελέστηκαν τα στελέχη της πρόδρομης ΟΠΛΑ που συνελήφθησαν τον Νοέμβριο του 1941.
Η ομάδα Δάγκουλα εκτελούσε τα θύματά της κυρίως στην περιοχή του Γαλλικού ποταμού. Δεν υπήρχε καμιά διαδικασία και η «σύλληψη» είχε τη μορφή της απαγωγής. Προηγουμένως τα μέλη της συμμορίας αποσπούσαν από τα θύματά τους ό,τι είχαν επάνω τους. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της αντιστασιακής ομάδας του «Μαχητή». Οι οικείοι των συλληφθέντων φαίνεται ότι κατέβαλαν σημαντικό ποσό σε λίρες και πέτυχαν την αποφυλάκισή τους. Όμως ένας συνεργάτης των Γερμανών ειδοποίησε τον Αντώνη Δάγκουλα ο οποίος ενεργώντας με την έγκριση της SD παρέλαβε τους οκτώ αποφυλακισθέντες και μαζί με άλλους τέσσερις αντιστασιακούς τους πήγε με το λεωφορείο γκαζοζέν που χρησιμοποιούσε στον Γαλλικό ποταμό και τους εκτέλεσε όλους. Ήταν 11 το βράδυ της 2ας Σεπτεμβρίου 1944.
Η ΟΠΛΑ εκτελούσε κατόπιν παρακολούθησης τα θύματά της, τα οποία είτε τα δολοφονούσε επί τόπου είτε τα πήγαινε στους ανακριτικούς χώρους που διέθετε κατά τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, για την απόσπαση πληροφοριών. Στη δεύτερη περίπτωση ο νεκρός εξαφανιζόταν θαμμένος είτε σε ομαδικό τάφο είτε σε κάποιο σημείο εκτός της πόλης. Οι ομαδικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην Άνω Πόλη το 1945 καλύπτουν αυτές τις περιπτώσεις.
Δηλαδή παρατηρούμε πως σε όλη αυτή την περίοδο απουσιάζει το Επταπύργιο. Αυτό εμφανίζεται μεταξύ 1946-1953 όταν εκτελούνται κομμουνιστές καταδικασμένοι σε θάνατο από τα Στρατοδικεία ή τα Κακουργιοδικεία. Οι εκτελέσεις του Εμφυλίου πολέμου έχουν την απαιτούμενη δημοσιότητα, όπως και οι συνεδριάσεις των αρμοδίων δικαστηρίων που επιμέτρησαν τις συγκεκριμένες ποινές. Αυτό σημαίνει ότι ειδοποιούνται οι οικείοι των εκτελεσθέντων-- που γνωρίζουν ήδη την τύχη των ανθρώπων τους-- στους οποίους παραδίδεται και η σορός του συγγενικού τους προσώπου.
Έτσι, θεωρώ ελάχιστα πιθανό τα οστά που βρέθηκαν πρόσφατα σε ομαδικό τάφο στον χώρο μπροστά από το Επταπύργιο να ανήκουν σε εκτελεσθέντες την εποχή του Εμφυλίου. Αν έχει συμβεί αυτό, σημαίνει πως αναζητήθηκαν οι οικείοι τους και δεν βρέθηκαν. Συνεπώς τα συμπεράσματα που εξήχθησαν φαίνονται πρόωρα και έχουν μάλλον συναισθηματικό χαρακτήρα. Να υπενθυμίσω πως από το Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης καταδικάστηκαν συνολικά σε θάνατο 477 άτομα, αλλά η θανατική ποινή πολλών από αυτούς μετατράπηκε σε ισόβια ή πολυετείς καθείρξεις.
Κλείνω αυτό το κείμενο μιλώντας για τον «βαρύ φόρο αίματος» που κατέβαλε η Θεσσαλονίκη αυτά τα ταραγμένα χρόνια.
Βιβλιογραφία: Σοφία Τάχου—Ηλιάδου, «Μέρες» της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη, εκδ. Επίκεντρο, 2013
Βασίλης Γούναρης—Πέτρος Παπαπολυβίου, Ο φόρος αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, εκδ. Παρατηρητής, 2001
Ανδρέας Βενιανάκης, Ποντάροντας στη γερμανική ρουλέτα, εκδ. Επίκεντρο, 2020.
