Από τον Αύγουστο του 1944 ο ΕΛΑΣ, δηλαδή το ΚΚΕ, ασκούσε πλήρη έλεγχο στην περιοχή πάνω από την Εγνατία οδό. Μέχρι και χώρους κράτησης αντιφρονούντων διέθετε. Οι δολοφονίες κυρίως αξιωματικών του Εθνικού Στρατού και ατόμων που είχαν διακριθεί στην αντιμετώπιση της βουλγαρικής προπαγάνδας ήταν στην ημερήσια διάταξη. Έτσι, αργότερα βρέθηκαν οι γνωστοί ομαδικοί τάφοι στην Άνω Πόλη, μεταξύ των οποίων και ο ομαδικός τάφος του Υδραγωγείου. Απόδειξη της πλήρους αποχώρησης των Γερμανών πριν από τις 30 Οκτωβρίου 1944 είναι η μάχη που διεξήχθη στο σπίτι του Γεωργίου Μπακατσέλου, πολιτικού εκπροσώπου του ΕΔΕΣ στη Θεσσαλονίκη, στις 22 Οκτωβρίου. Διήρκεσε μια ολόκληρη μέρα, σχεδόν στο κέντρο της πόλης, με τον ΕΛΑΣ επιτιθέμενο, ερήμην των Γερμανών.
Τον Οκτώβριο του 1944 το ζητούμενο δεν ήταν πότε θα αποχωρήσουν τα γερμανικά στρατεύματα, αλλά τι καθεστώς θα επικρατήσει. Η πλήρης αποχώρηση των αντικομμουνιστικών ομάδων από τη Θεσσαλονίκη -μεταξύ των οποίων ήταν και συνεργάτες των δυνάμεων Κατοχής- και η συγκέντρωσή τους στο Καβακλί (Άγιος Αθανάσιος), κατέστησε τη μετάβαση στο νέο καθεστώς σχετικά αναίμακτη, καθώς μετέθεσε την τελική αναμέτρηση για λίγο αργότερα, στο Κιλκίς.
Η περίοδος της Εαμοκρατίας στη Θεσσαλονίκη έχει αναλυθεί διεξοδικά από όλες τις πλευρές. Το ότι διήρκεσε μόνον τρείς μήνες, αυτό οφείλεται στα Δεκεμβριανά της Αθήνας, δηλαδή σε έναν εξωγενή προς την πόλη μας παράγοντα. Η Θεσσαλονίκη είχε υποταχθεί στην εξουσία του Βασβανά, του Κοντογιώργη, του Αναστασιάδη, του Μπαλάσκα, του Δηλαβέρη και των λοιπών σκληρών του Κόμματος. Η τρομοκρατία που προηγήθηκε με τους καθημερινούς φόνους των «αντιδραστικών» είχε εξουδετερώσει όλες τις πιθανές εστίες αντίστασης.
Στην Αθήνα, τόσο κατά τα Δεκεμβριανά όσο και καθ΄όλο το 1944, οι εκτελεστές δεν ήταν μόνον λούμπεν-στοιχεία του ΚΚΕ, όπως ο Λιόλιος και ο Τζουγανάκης, οι κατά συρροή δολοφόνοι της Ούλεν. Ή ο Μπουρδής, ο Μονέδας και ο Αυγέρης, η δολοφονική τριάδα της Κοκκινιάς και του Κορυδαλλού. Ήταν και νέοι αστικών οικογενειών, όπως οι δολοφόνοι του Κίτσου Μαλτέζου ή οι φοιτητές του Πολυτεχνείου της ομάδας Λόρδος Βύρων που βαρύνονταν με τις δολοφονίες των καθηγητών της Σχολής. Δολοφονίες τις οποίες αναγκάστηκε να καταδικάσει στη 12η Ολομέλεια του ΚΚΕ, τον Ιούνιο 1945, ο ίδιος ο Ν. Ζαχαριάδης. Ήταν οι περισσότεροι παιδιά αστικών οικογενειών, απόφοιτοι ιδιωτικών γυμνασίων.
Στη Θεσσαλονίκη το κλίμα ήταν διαφορετικό. Τις δολοφονίες των αντιφρονούντων τις διέπραξαν σκληροτράχηλα μέλη του ΚΚΕ με κομματική προϋπηρεσία από τη δεκαετία του 1930. Υπέστησαν τα πάνδεινα επί δικτατορίας Μεταξά και θέλησαν, όταν τους δόθηκε η ευκαιρία, να κλείσουν παλιούς λογαριασμούς. Πολλές από τις δολοφονίες, κυρίως στις δυτικές συνοικίες και στην Άνω Πόλη, είχαν τις ρίζες τους στην προηγούμενη δεκαετία. Στη συνέχεια, από τις αρχές του 1947 όταν ήταν ξεκάθαρο πως η χώρα βάδιζε προς ένα γενικευμένο εμφύλιο πόλεμο, εμφανίστηκαν οι Επονίτες της Κατοχής, αρκετοί γόνοι αστικών οικογενειών της Θεσσαλονίκης, όμως λίγοι κατάφεραν να βγουν στο βουνό και ακόμα λιγότεροι ενεπλάκησαν στη Στενή Αυτοάμυνα.
Η πόλη μας είχε μια ιδιομορφία. Αισθανόταν βαριά τη σκιά του Μακεδονικού. Η κοινωνία της, πλειοψηφικά, αντιλαμβανόταν πως θα ήταν το έπαθλο της εμφύλιας σύρραξης και πήρε θέση. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η περίοδος της Εαμοκρατίας. Εδώ οι Θεσσαλονικείς πήραν μια πρόγευση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, με τις κατασχέσεις εμπορευμάτων, τις συλλήψεις αντιφρονούντων, την απαγόρευση κυκλοφορίας εφημερίδων, πλην αυτών της Αριστεράς, την επιβολή έκτακτων εισφορών, τη λειτουργία των λαϊκών δικαστηρίων. Αυτό το καθεστώς δυσαρέστησε ακόμα και προβεβλημένους Θεσσαλονικείς που είχαν συνταχθεί με το ΕΑΜ.
Τελικά, γιατί σήμερα η Αριστερά εξακολουθεί να γιορτάζει μια ανυπόστατη επέτειο; Γιατί μια είσοδο ανταρτών την έχει βαφτίσει «απελευθέρωση»; Τόση ανάγκη έχει από αυτόν τον μύθο;
Αυτή η περίοδος για ολόκληρη την Αριστερά περιβάλλεται από πολλούς μύθους που γλυκαίνουν την ήττα. Διότι η ήττα σε έναν εμφύλιο αφήνει βαθιές πληγές σε όλη την κοινωνία, κυρίως όμως στους ηττημένους. Η αντίδρασή τους με το πέρασμα των χρόνων να επανασυγγράψουν την Ιστορία και να επιβάλουν τη δική τους ερμηνεία είναι απολύτως φυσιολογική. Αυτό που δεν ήταν φυσιολογικό ήταν το γεγονός πως το πέτυχαν άνευ αντιστάσεως.
Σήμερα η Θεσσαλονίκη βλέπει δίπλα στον Λευκό Πύργο να υπάρχει η γνωστή αναμνηστική πλάκα, σύμβολο της παραχάραξης της Ιστορίας, αλλά και της επικράτησης της αριστερής προπαγάνδας.
