Θα προσπαθήσω να απαντήσω δύο ερωτήματα που έχουν απασχολήσει ιστορικούς, πολιτικούς, φιλίστορες, μα πάνω απ΄όλα απασχολούσαν αυτούς που πολέμησαν στα πεδία των μαχών και από τις δύο πλευρές: μπορούσε να αποφευχθεί ο εμφύλιος; Και γιατί είχε τη συγκεκριμένη έκβαση;
Χωρίς περιστροφές παραθέτω τη θέση μου. Ενώ τα Δεκεμβριανά ήταν αναπόφευκτα, ο γενικευμένος εμφύλιος δεν ήταν. Των Δεκεμβριανών είχε προηγηθεί λουτρό αίματος που καθιστούσε τις ομαλές εξελίξεις αδύνατες. Τη λύση θα την έδιναν τα όπλα, όπως και έγινε. Το πώς θα συγκροτούνται ο εθνικός στρατός δεν ήταν ένα τεχνικό ζήτημα. Ήταν βαθύτατα πολιτικό διότι θα καθόριζε ποια παράταξη θα ελέγξει τις εξελίξεις, δηλαδή το δημοψήφισμα και τις εκλογές. Δεν υπήρχε απλώς μια εκατέρωθεν καχυποψία, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Υπήρχε πολύ αίμα.
Ο γενικευμένος εμφύλιος δε θα μπορούσε να εξεταστεί αποκομμένος από το διεθνές περιβάλλον. Αυτό είναι πλέον κοινός τόπος, όπως είναι κοινός τόπος πως όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της Τρίτης Διεθνούς είχαν υποτάξει την πολιτική τους στην υπηρέτηση των κρατικών συμφερόντων της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως έλεγαν, ήταν τα τμήματα ενός παγκόσμιου στρατού του οποίου το στρατηγείο βρισκόταν στη Μόσχα. Συνεπώς, καμιά απόφαση για εμφύλιο πόλεμο, εν έτει 1946, δε θα μπορούσε να πάρει ο Νίκος Ζαχαριάδης χωρίς την έγκριση του Στάλιν. Και αυτό ακριβώς έγινε κατά τη συνάντηση τους τον Απρίλιο του 1946. Ο Στάλιν παρέπεμψε τον Ζαχαριάδη για τις τεχνικές λεπτομέρειες στον Τίτο, ο οποίος όμως είχε άλλη στρατηγική θεώρηση για τα Βαλκάνια από τον Στάλιν, κάτι που φάνηκε στη συνέχεια.
Η Αριστερά επικαλείται ως γενεσιουργό αιτία του εμφυλίου πολέμου τη λεγόμενη λευκή τρομοκρατία. Όπως έχω αποδείξει στα βιβλία μου αυτή ήταν μεν υπαρκτή, όμως είχε περιορισμένη χρονική διάρκεια και ασκήθηκε κυρίως στην ύπαιθρο. Είχε δε τη μορφή αντεκδικήσεων για τα όσα διέπραξαν οι κομμουνιστές την περίοδο της κυριαρχίας τους. Από το φθινόπωρο του 1945, όταν το φαινόμενο αυτό περιορίζεται αισθητά, το ΚΚΕ είχε παντού σημαντική παρουσία, σάρωσε στις εκλογές των συνδικάτων, διοργάνωνε μαζικές ανοικτές συγκεντρώσεις σε όλη την Ελλάδα και τα έντυπα αριστερού προσανατολισμού ήταν διπλάσια από τα έντυπα του δεξιού και του φιλελεύθερου χώρου. Ενώ τον Οκτώβριο του 1945 το ΚΚΕ διεξήγαγε πανηγυρικά στην Αθήνα το 7ο Συνέδριό του.
Είναι γνωστό πως η κρίσιμη καμπή ήταν η αποχή από τις εκλογές. Να υπενθυμίσω τον αναγνώστη πως τότε δεν υπήρχε επεξεργασμένος ο ειρηνικός δρόμος προς το σοσιαλισμό. Ένα μοντέλο υπήρχε: το μπολσεβίκικο. Δηλαδή η πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας μέσα σε επαναστατικές συνθήκες. Τα δύο μεγάλα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα, το Γαλλικό και το Ιταλικό δεν επέλεξαν τη νομιμότητα λόγω κάποιας θεωρητικής επεξεργασίας. Απλώς οι ηγεσίες τους διάβασαν σωστά τον συσχετισμό των δυνάμεων και έκριναν πως με 1.000.000 αμερικανοβρετανούς στρατιώτες στις χώρες τους θα ήταν αυτοκτονικό ένα κομμουνιστικό πραξικόπημα.
Την έκβαση του ελληνικού εμφυλίου ποιος παράγοντας την καθόρισε; Η Αριστερά υποστηρίζει πως ήταν η αμερικανική βοήθεια. Όμως, από τον Οκτώβριο του 1946 ως και το φθινόπωρο του 1947, η βοήθεια που έστελναν οι λαϊκές δημοκρατίες στους αντάρτες ήταν πολλαπλάσια της βρετανικής βοήθειας. Έτσι, οι ομάδες των 4000 ατάκτων του Οκτωβρίου 1946, έγιναν την άνοιξη του 1947 ένας στρατός 18.000 ανδρών και γυναικών, καλύτερα εξοπλισμένος από τον Ελληνικό Στρατό. Οι συσχετισμοί άλλαξαν άρδην όταν άρχισε να φτάνει στα μέτωπα του πολέμου η αμερικανική βοήθεια. Εδώ έχω να κάνω μια παρατήρηση. Τόσο το Δόγμα Τρούμαν όσο και το σχέδιο Μάρσαλ ήρθαν για να ενισχύσουν την πλειοψηφική βούληση των πολιτών να παραμείνει η Ελλάδα και η Δυτική Ευρώπη στον ελεύθερο κόσμο. Δεν ήρθαν για να την ανατρέψουν, όπως έγινε στις λαϊκές δημοκρατίες όπου τα κομμουνιστικά καθεστώτα επιβλήθηκαν με τα σοβιετικά τανκς σε βάρος της βούλησης των πολιτών.
Και εδώ ερχόμαστε στην απάντηση του τίτλου αυτού του κειμένου: γιατί ηττήθηκαν οι κομμουνιστές; Διότι είχαν απέναντί τους τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Ακόμα και ένα σημαντικό κομμάτι της Αριστεράς διαφωνούσε με την επιλογή του εμφυλίου. Το πρόβλημα των εφεδρειών που επικαλέστηκε η ηγεσία του ΚΚΕ για την ήττα, δεν ήταν τεχνικό ζήτημα. Ήταν βαθύτατα πολιτικό. Οι αριστεροί δεν ήθελαν να πολεμήσουν. Προτιμούσαν να πάνε στην Μακρόνησο παρά στο βουνό. Από το ξερονήσι ήξεραν πως κάποια στιγμή θα επέστρεφαν στο σπίτι τους. Στην επιλογή του βουνού υπήρχε η αβεβαιότητα, το άγνωστο, το ρίσκο. Για τον λόγο αυτό ένας θεωρητικά επαναστατικός στρατός είχε καταφύγει στη βίαιη στρατολογία. Να μην ξεχνούμε ότι οι αντάρτες όταν έμπαιναν σε κωμοπόλεις και ημιαστικά κέντρα δεν αντιμετωπίζονταν ως απελευθερωτές από τους κατοίκους, αλλά ως επιδρομείς που ήρθαν να λεηλατήσουν, να στρατολογήσουν, να σκοτώσουν. Και όπως είπε ο Χότζα στον Ζαχαριάδη στη Μόσχα το 1950, επανάσταση στα κατσάβραχα δε γίνεται.
Ας το ξεκαθαρίσουμε: η Ελλάδα παρέμεινε στον ελεύθερο κόσμο γιατί αυτό επιθυμούσε η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων.
*Με τον νόμο 1863/1989 (άρθρο 1, εδάφια 1 και 2) έτσι ονομάζεται η περίοδος από το 1944 ως το 1949 και ο στρατός των ανταρτών ονομάζεται Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας.
