Οι Αρχές που εγκατέστησε η κυβέρνηση Παπανδρέου είχαν τεθεί στο περιθώριο, οι πολιτικοί αντίπαλοι του ΕΑΜ—ΚΚΕ είτε βρίσκονταν φυλακισμένοι στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά, είτε κρύβονταν είτε ήταν κάτω από το χώμα. Το κουμάντο το έκανε η Εθνική Πολιτοφυλακή συνεπικουρούμενη από τους ανακριτές Σιαπέρα, Παλάσκα και Παπανάκο.
Επίσης είναι γνωστό πως οι μη εαμικές εφημερίδες δεν κυκλοφορούσαν διότι δεν μπορούσαν να αγοράσουν το χαρτί. Η γενικότερη εικόνα της Θεσσαλονίκης επί εαμοκρατίας ήταν αυτή που θα είχε όλη η Ελλάδα αν τελικά επικρατούσαν οι κομμουνιστές. Το ερώτημα είναι γιατί στη Θεσσαλονίκη δεν επιτέθηκαν στα στρατωνισμένα στο Καραμπουρνάκι βρετανικά στρατεύματα; Διότι η επίσημη θέση του ΚΚΕ τις πρώτες ημέρες των Δεκεμβριανών ήταν να μην ανοίγουν πυρ οι Ελασίτες στους Βρετανούς. Εκτιμούσε η ηγεσία του Κόμματος πως οι Βρετανοί δε θα επενέβαιναν σε μια ενδοελληνική σύγκρουση. Και όντως τις πρώτες κρίσιμες μέρες τα βρετανικά στρατεύματα συμμετείχαν μόνον σε επιχειρήσεις διάσωσης εγκλωβισμένων Χιτών, Ευελπίδων και χωροφυλάκων και δεν αποτέλεσαν μέρος της σύγκρουσης.
Ο βασικότερος όμως λόγος ήταν πως οι Σοβιετικοί δεν ήθελαν να φανεί ότι ιδεολογικά προσκείμενες σε αυτούς αντάρτικες δυνάμεις πολεμούν με τους Βρετανούς συμμάχους τους. Στη Θεσσαλονίκη, την περίοδο των Δεκεμβριανών, βρισκόταν ο πολιτικός υπεύθυνος της στρατιωτικής αποστολής αντισυνταγματάρχης Τσερνίτσεφ ο οποίος παρακολουθούσε χωρίς να παρεμβαίνει καθόλου τα όσα διαδραματίζονταν στην πόλη μας, μια στάση ανάλογη με αυτή του Ποπώφ στην Αθήνα. Αυτήν την περίοδο δεν μπορούμε να την εξετάσουμε χωρίς να την εντάξουμε στη μεγάλη εικόνα του Β’ Π.Π. Ο σταθερός φόβος των Σοβιετικών ήταν μήπως οι Δυτικοί σύμμαχοι συνάψουν μια χωριστή ειρήνη με τον Χίτλερ και οι γερμανικές μεραρχίες του δυτικού μετώπου μεταφερθούν στο ανατολικό μέτωπο. Να έχουμε υπ΄όψη πως τον Δεκέμβριο του 1944 ο Κόκκινος Στρατός δεν είχε περάσει ακόμα τα γερμανικά σύνορα.
Αυτή η απόφαση των Βαφειάδη—Μπακιρτζή, αλλά και του Στρίγκου --που καθοδηγούσε την Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης εκ μέρους του Πολιτικού Γραφείου-- στη συνέχεια δέχθηκε κριτική. Υποστηρίχθηκε και από τον Θανάση Χατζή πως αν κτυπούσε ο ΕΛΑΣ τις βρετανικές μονάδες στο Καραμπουρνάκι, αυτό θα αποτελούσε έναν αντιπερισπασμό στη μάχη της Αθήνας. Ο Μ. Βαφειάδης υποστηρίζει πως η διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ να επιτεθούν στις δυνάμεις του Ζέρβα στην Ήπειρο, στέρησε από τη Θεσσαλονίκη τόσο το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ όσο και ολόκληρη την 9η Μεραρχία των Ομάδων Μεραρχιών Μακεδονίας. Συνεπώς η σύγκρουση με τις βρετανικές δυνάμεις που είχαν εν τω μεταξύ ενισχυθεί από Καβάλα και Βόλο, θα ήταν καταστροφική και για τον ΕΛΑΣ και για την πόλη. Σημειωτέον πως η Θεσσαλονίκη θα ήταν ευάλωτη στη δράση των βρετανικών πολεμικών πλοίων, ένας κίνδυνος που δεν υφίστατο για την Αθήνα.
Η εξουσία του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα όταν στέρεψαν οι λίρες που κατείχε η Διοικητική Επιτροπή Μακεδονίας. Τότε απευθύνθηκαν στον Βρετανό πρόξενο και ζήτησαν δάνειο 200.000 λιρών το οποίο και απορρίφθηκε. Μπροστά στον κίνδυνο να μείνουν απλήρωτοι οι δημόσιοι υπάλληλοι η Πολιτοφυλακή κατέσχεσε 12.000 χρυσές λίρες που οι Βρετανοί είχαν καταθέσει στην Τράπεζα της Ελλάδας. Όπως ήταν φυσικό αυτή η κλοπή προκάλεσε την αντίδραση του βρετανικού προξενείου. Τελικά ένας μέρος των κλοπιμαίων επιστράφηκε. Όπως παρατηρεί ο Γιάννης Στεφανίδης «παρουσιάστηκε λοιπόν το παράδοξο φαινόμενο, την ώρα που κλιμακώνονταν οι συγκρούσεις στην Αθήνα και εντεινόταν η πολεμική κατά των Βρετανών στη Θεσσαλονίκη, να ζητούν οι τοπικές αρχές βρετανική βοήθεια για την άρση του οικονομικού αδιεξόδου που η πολιτική τους συντηρούσε».*
Μια άμεση πολιτική συνέπεια των Δεκεμβριανών ήταν η διάλυση του ΕΑΜ. Οι μετριοπαθείς δυνάμεις των σοσιαλιστών ευθύς εξ αρχής είχαν καταθέσει τη διαφωνία τους με την κατάληψη της εξουσίας από το ΚΚΕ. Ήταν επόμενο και στη Θεσσαλονίκη οι τοπικοί εκπρόσωποι της ΕΛΔ, του ΣΚΕ και του ΑΚΕ να αποσυρθούν από την εαμική συμμαχία, ενώ ο γιατρός Αντώνιος Χαριτάντης άφησε να εννοηθεί πως το ΚΚΕ θα παρέδιδε τη Μακεδονία στον Τίτο, αναφερόμενος στην ομιλία του Ανδρέα Τζήμα στη Θεσσαλονίκη στις 8 Δεκεμβρίου 1944.
Όταν ο ΕΛΑΣ ηττημένος αποχωρούσε από την Αθήνα στις 5 Ιανουαρίου 1945, η Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας αποφάσισε τη συνέχιση του αγώνα. Πολύ γρήγορα αντιλήφθηκε και ο Βαφειάδης και ο Μπακιρτζής πως η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά, στην Αθήνα από τις 3 Ιανουαρίου πρωθυπουργός ήταν ο Πλαστήρας και η ανακωχή που συνήφθη στις 11 Ιανουαρίου δεν τους άφηνε περιθώρια ανυπακοής. Στις 17 Ιανουαρίου το ΕΑΜ παρέδωσε την εξουσία στη Θεσσαλονίκη στον εκπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης Γεώργιο Μόδη.
Όλα τα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ πήραν τον δρόμο για την Βέροια κουβαλώντας στις αποσκευές τους και τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν λεηλατήσει την περίοδο της Εαμοκρατίας.
*Γιάννης Στεφανίδης «Η ερυθρά συμπρωτεύουσα», σελ. 357-380, από το συλλογικό έργο Μακεδονία και Θράκη 1941-1944, εκδ. ΙΜΧΑ, 1998.
