Όταν μιλούμε για τον ελληνικό εμφύλιο δεν μπορούμε να μη μιλήσουμε και για τον Τίτο. Ήταν ο βασικός παίκτης στην περιοχή με δική του ατζέντα και για αυτό τελικά συγκρούστηκε με τον Στάλιν. Αυτό που ελάχιστα είναι γνωστό είναι το γεγονός πως ο Τίτο ήλεγχε πλήρως τις εξελίξεις στην Αλβανία.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα Αλβανίας ιδρύθηκε μέσα στην ιταλική κατοχή στις 8 Νοεμβρίου 1941 και ήταν το αποτέλεσμα της συγχώνευσης μικρών κομμουνιστικών σχηματισμών. Οι διαδικασίες ενοποίησης έγιναν υπό την καθοδήγηση ενός Μαυροβούνιου και ενός Σέρβου κομμουνιστή. Τον Σεπτέμβριο του 1942 συγκρότησαν το αλβανικό ΕΑΜ με τις οδηγίες και πάλι των Γιουγκοσλάβων κομμουνιστών και ο στρατιωτικός βραχίονας εξελίχθηκε σύμφωνα με τα πρότυπα του γιουγκοσλάβικου παρτιζάνικου στρατού. Η άλλη αλβανική αντιστασιακή οργάνωση, οι Μπαλιστές, που συνεργαζόταν με τους Αλβανούς κομμουνιστές έθεταν το θέμα του Κοσόβου στο πλαίσιο της εθνικής ολοκλήρωσης της Αλβανίας μετά την απελευθέρωση. Αυτή η προοπτική εξόργισε τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές που κατηγόρησαν τους Μπαλιστές για εθνικισμό και έτσι υποδαύλισαν έναν μικρό εμφύλιο πόλεμο ευθύς ως αποχώρησαν τα γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβριο του 1944. Όπως ήταν επόμενο επικράτησαν οι κομμουνιστές και επέβαλαν το μονοκομματικό καθεστώς μέχρι το 1991.
Από τα τέλη του 1944 οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές εκπροσωπούσαν τους Αλβανούς συντρόφους τους τόσο στους διεθνείς οργανισμούς—η Αλβανία δεν είχε αναγνωριστεί ως κράτος από τον ΟΗΕ—όσο και στην ιδρυτική συνέλευση της Κομινφόρμ τον Σεπτέμβριο του 1947 στην Σκλάρσκα Πορέμπα της Πολωνίας. Ενώ, διαρκούντος του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, ο Τίτο θέλησε να στείλει δύο μεραρχίες στα ελληνοαλβανικά σύνορα, στα τέλη του 1947, για να τα υπερασπιστούν αν ο Ελληνικός Στρατός επιχειρούσε εισβολή. Αυτή η πρόταση του Τίτο εξόργισε τον Στάλιν, που δεν ήθελε σε καμιά περίπτωση η Αλβανία να καταστεί μέρος του ελληνικού εμφυλίου.
Ας σημειωθεί πως μέχρι τότε ο Τίτο ήταν για τον Στάλιν μια μυθική προσωπικότητα, όπως φάνηκε όταν στην κηδεία του προέδρου της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Καλίνιν, τον Ιούνιο 1946, του έδωσε την τιμητική θέση στο πλευρό του. Σταδιακά τα σχέδια του Τίτου για τα Βαλκάνια αρχίζουν να ενοχλούν τον Στάλιν, καθώς και το γεγονός πως οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές εγκαθιδρύουν σοσιαλιστικό καθεστώς διαφορετικό από το σοβιετικό, κάτι ιδιαίτερα αιρετικό για την εποχή εκείνη. Η ρήξη κυοφορείται την άνοιξη του 1948 και επισημοποιείται το καλοκαίρι του 1948 στη δεύτερη σύσκεψη της Κομινφόρμ.
Το σχέδιο Λίμνες εκπονείται στη Γιουγκοσλαβία τον Απρίλιο 1947, στην κυριλλική γραφή και υιοθετείται από την Γ΄ Ολομέλεια του ΚΚΕ τον Σεπτέμβριο του 1947. Το ΚΚΕ είναι νόμιμο ακόμα και οι σχέσεις Τίτο—Στάλιν δεν έχουν διαρραγεί. Ως γνωστόν το συγκεκριμένο σχέδιο, με μαξιμαλιστικούς στόχους, θέτει θέμα κατάληψης της Θεσσαλονίκης. Όπως έγραφα σε προηγούμενο ιστορικό σημείωμα, η Θεσσαλονίκη ήταν στόχος και των ταγμάτων του Αιγαίου των Σλαβομακεδόνων, τον Οκτώβριο του 1944. Είχαν βάση αυτοί οι σχεδιασμοί του Τίτο; Πίστευε όντως πως ο ΔΣΕ θα συγκέντρωνε στρατό 50.000 για να κυριαρχήσει σε όλη την Βόρειο Ελλάδα, όπως προέβλεπε το σχέδιο Λίμνες;
Οι πληροφορίες που του έδιναν οι Ιωαννίδης και Ρούσος, που είχαν εγκατασταθεί στο Βελιγράδι, για συνεχείς επιτυχίες των Ελλήνων κομμουνιστών στα πολεμικά πεδία, σε συνδυασμό με τη διαρκή ροή όπλων από τις λαϊκές δημοκρατίες προς τον ΔΣΕ, έδιναν την εικόνα τόσο στον Τίτο όσο και στον Ράνκοβιτς πως ένας συμβιβασμός με εδαφικό διαχωρισμό θα μπορούσε να επιτευχθεί. Γιατί τελικά αυτός ήταν ο στόχος της ηγεσίας του ΚΚΕ μέχρι και το τέλος του 1948, πολύ δε περισσότερο την άνοιξη του 1947 όταν οι συσχετισμοί δυνάμεων, επί του πεδίου, δεν ήταν ευνοϊκοί για τον Ελληνικό Στρατό που έπρεπε και να φρουρεί εγκαταστάσεις και να διεκπεραιώνει τρέχουσες διοικητικές εργασίες. Άλλωστε, όλοι οι εμφύλιοι πόλεμοι τελειώνουν είτε με την πλήρη επικράτηση της μιας πλευράς είτε με εδαφικό διαχωρισμό.
Ένα από το δόγματα της στρατιωτικής ηγεσίας του ΔΣΕ ήταν η «διατήρηση της πολεμικής φυσιογνωμίας» μιας περιοχής. Γινόταν επιχειρήσεις για εντυπωσιασμό—όπως ο βομβαρδισμός της Θεσσαλονίκης—με μηδαμινά οφέλη και βαρύτατες απώλειες. Ήθελαν απλώς να δείξουν στους Σοβιετικούς ότι η βοήθεια που τους δίνουν πιάνει τόπο και δεν θα έπρεπε να περιοριστεί. Όμως, αποδείχθηκε πως το κυρίαρχο πρόβλημα για τον ΔΣΕ δεν ήταν τα όπλα, αλλά τα χέρια που θα τα χρησιμοποιούσαν. Όπως έχω γράψει, δεν υπήρχε πολεμική διαθεσιμότητα στις τάξεις των αριστερών και αυτό φάνηκε το 1949 όταν σε παρατακτή δύναμη 18.000 ανταρτών, οι 12.000 ήταν Σλαβομακεδόνες.
Το σχέδιο Λίμνες και η κατάληψη της Θεσσαλονίκης αποτύπωνε αποκλειστικά τη στρατηγική του Τίτο για τον ελληνικό εμφύλιο. Ήταν εντελώς ξεκομμένο από την ελληνική πραγματικότητα και πιο πολύ αφορούσε το πώς έβλεπε ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης τα μελλοντικά Βαλκάνια, αν λάβουμε υπ΄όψη και τις θέσεις του στη σύσκεψη του Μπλέντ με τους Βούλγαρους κομμουνιστές και τις αναφορές και των δύο πλευρών για τη θέση της σοσιαλιστικής Ελλάδας στην οραματική ομοσπονδία τους.
*Για τις ανάγκες του κειμένου συμβουλεύτηκα το βιβλίο του Σταύρου Ν. Ντάγιου «Νίκος Ζαχαριάδης—Ενβέρ Χότζα» εκδ. Literatus, 2019.
