Ένας από τους καλύτερους μελετητές του ζητήματος ήταν και παραμένει ο ιστορικός ερευνητής Αλέκος Παπαπαναγιώτου, τον οποίον επικαλείται ο Ευάγγελος Κωφός*.
Ο Παπαπαναγιώτου παρακολούθησε το θέμα με εσωτερική—κριτική ματιά έχοντας πρόσβαση σε πολλά αρχεία, κυρίως των Γιουγκοσλάβων κομμουνιστών. Έτσι, στις 18/9/1990 δημοσίευσε με τον χαρακτηρισμό «άκρως απόρρητο» το σχέδιο των Σλαβομακεδόνων να επιτεθούν το φθινόπωρο του 1944 στη Θεσσαλονίκη, ώστε αυτή να αποτελέσει την πρωτεύουσα της Μακεδονίας του Αιγαίου. Για αυτό συγκροτήθηκαν τα τάγματα των Μακεδόνων του Αιγαίου τα οποία —πάντα σύμφωνα με τον σχεδιασμό— θα είχαν εξοπλιστεί από τον Κόκκινο Στρατό που ήδη βρισκόταν στη Βουλγαρία.
Όπως μαρτυρούν στον Παπαπαναγιώτου οι Πέγιοφ και Κυριαζόφσκι, οι Σοβιετικοί δεν ενημέρωσαν τους Γιουγκοσλάβους για τη συμφωνία που συνήψε ο Στάλιν με τον Τσώρτσιλ στη Μόσχα στις 9-10 Οκτωβρίου 1944 και ότι η επίθεση κατά της Θεσσαλονίκης έχει ακυρωθεί. Μάλιστα ο Κυριαζόφσκι υποστηρίζει πως υπάρχει και τηλεγράφημα του Ράνκοβιτς —του στενού συνεργάτη του Τίτο— προς την ηγεσία των Σλαβομακεδόνων στα Σκόπια με το οποίο τους καλεί να προετοιμάζονται για τη συγκεκριμένη επιχείρηση. Έτσι, η αποχώρηση του τάγματος Γκότσε από τον ΕΛΑΣ ήταν το αποτέλεσμα της διαταγής άνωθεν, ώστε να ενταχθεί στον σχηματισμό της μεραρχίας του Αιγαίου.
Φαίνεται πως και η ηγεσία του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη δεν είχε ιδέα για όλα αυτά. Υποψιαζόταν τις φιλοδοξίες του Τίτο, όμως σε εκείνη τη φάση με τον ΕΛΑΣ να έχει στις τάξεις του αξιωματικούς απόφοιτους της Σχολής Ευελπίδων θα ήταν αυτοκτονικό να τις υιοθετήσει. Ενώ είχαν ξεσπάσει τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, το ΚΚΕ οργάνωσε ανοικτή συγκέντρωση υποστήριξης, στις 8 Δεκεμβρίου μπροστά στο Εργατικό Κέντρο. Τη συγκέντρωση χαιρέτισε ο αντιπρόσωπος του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο του Τίτο ο Ανδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης) ο οποίος διαβεβαίωσε τους συγκεντρωμένους ότι 4 μεραρχίες του Τίτο είναι έτοιμες να περάσουν τα σύνορα. Ξέσπασε σάλος στα ηγετικά κλιμάκια του ΚΚΕ και ο Τζήμας αναγκάστηκε να κάνει την αυτοκριτική του. Προφανώς ήταν ενημερωμένος για αυτό το σχέδιο, αλλά αγνοούσε όλα τα υπόλοιπα.
Όλα αυτά γίνονται ενώ ο Β΄ΠΠ δεν έχει τελειώσει ακόμα και η αναγκαιότητα της αντιφασιστικής συμμαχίας είναι η μοναδική προτεραιότητα του Στάλιν. Όταν όμως μετά το Πότσνταμ διαφαίνονται οι στρατηγικές διαφορές που χωρίζουν τους συμμάχους, οι βασικοί παίκτες κουνούν τα πιόνια στη μεγάλη σκακιέρα. Και ένα βασικό όπλο των Σοβιετικών ήταν το ΚΚΕ. Το ήθελαν να αποτελεί με τον εμφύλιο πόλεμο το άλλοθί τους για τη συγκρότηση του στρατοπέδου τους, παρά τη θέληση των λαών που θα το αποτελούσαν. Έτσι, εκ των πραγμάτων, ο ελληνικός εμφύλιος για τον Στάλιν είχε συγκεκριμένα όρια τα οποία δε θα έπρεπε το ΚΚΕ να τα υπερβεί για να μη βάλει σε κίνδυνο την ασφάλεια πρωτίστως της μικρής Αλβανίας και ακολούθως και της Βουλγαρίας. Σε αυτό το πλαίσιο ο ηγεμονισμός του Τίτο είχε γίνει επικίνδυνος για τον Στάλιν και αυτό φάνηκε με τη σύνοδο του Μπλέντ ( 30 Ιουλίου—1η Αυγούστου 1947) στην οποία Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία έθεταν τις βάσεις για μια βαλκανική ομοσπονδία στην οποία θα χωρούσε και μια σοσιαλιστική Ελλάδα. Ο Στάλιν άσκησε αυστηρή κριτική στον Δημητρόφ για αυτήν την πρωτοβουλία που προκαλούσε τους Αμερικανοβρετανούς, ενώ λίγους μήνες μετά είπε το περίφημο «σβαρνούτ», δηλαδή την απαγκίστρωση των Γιουγκοσλάβων και των Βουλγάρων από τον ελληνικό εμφύλιο.
Έτσι, σταδιακά επέρχεται η ρήξη Στάλιν—Τίτο, το καλοκαίρι του 1948. Δημιουργείται ένα νέο περιβάλλον για τον ελληνικό εμφύλιο και ο Ζαχαριάδης, πιστός στρατιώτης του παγκόσμιου καθοδηγητικού κέντρου, δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει τη νέα πολιτική. Μέσα και από αυτήν την οπτική θα πρέπει να δούμε την απόφαση της 5ης Ολομέλειας του ΚΚΕ για την συγκρότηση μακεδονικού κράτους έξω από την ελληνική επικράτεια. Ο Τίτο έχει ήδη δημιουργήσει τη δημοκρατία της Μακεδονίας, κρατίδιο ενταγμένο στη γιουγκοσλαβική ομοσπονδία. Με την 5η Ολομέλεια το ΚΚΕ επιζητεί να δημιουργηθεί μια κρατική οντότητα έξω από την κυριαρχία του Τίτο, υπονομεύοντας έτσι την ήδη υπάρχουσα δημοκρατία της Μακεδονίας. Ήταν μια μελετημένη απόφαση, προσανατολισμένη στην υπονόμευση του νέου εχθρού του Στάλιν, του Τίτο. Συγχρόνως, ήταν και το δώρο στους 12.000 περίπου Σλαβομακεδόνες που πολεμούσαν στις γραμμές του ΔΣΕ στην τελευταία φάση του εμφυλίου.
Δε θα κατανοήσουμε τα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα την περίοδο 1944—1949 αν δεν έχουμε συνεχώς στο μυαλό μας τη στρατηγική του Στάλιν. Μερικές φορές μας εκπλήσσει η γραμμική σύνδεση της πολιτικής του ΚΚΕ με αυτήν του ΚΚΣΕ. Ο διεθνισμός ήταν ο βασικός παράγοντας που διαμόρφωνε τη γραμμή όχι μόνον του ΚΚΕ, αλλά όλων των Κομμουνιστικών Κομμάτων της υφηλίου. Και το Μακεδονικό δε θα μπορούσε να αποτελέσει την εξαίρεση, παρ΄όλη την αυτόνομη δυναμική που του έδινε η Ιστορία.
*«Μακεδονία—Θράκη 1941-1944» συλλογικό έργο, Ευ. Κωφός σελ. 125-156, εκδ. ΙΜΧΑ, 1998
