Η Κεντρική Μακεδονία, η πιο δυναμική αγροτική περιφέρεια της χώρας, βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν σιωπηλό αλλά υπαρξιακό κίνδυνο: τη λειψυδρία. Το νερό, θεμέλιο της τοπικής παραγωγής και του κοινωνικού ιστού, γίνεται όλο και πιο σπάνιο. Οι επιπτώσεις είναι ήδη μετρήσιμες, και αν δεν υπάρξει ριζική αναθεώρηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων, η αγροτική οικονομία της περιοχής κινδυνεύει να υποστεί ανεπανόρθωτα πλήγματα.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι ετήσιες βροχοπτώσεις στην πεδιάδα Θεσσαλονίκης – Πέλλας – Ημαθίας έχουν μειωθεί κατά 12–15%, ενώ η μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 1,3°C. Αυτές οι φαινομενικά μικρές μεταβολές μεταφράζονται σε τεράστια απώλεια διαθέσιμων υδάτων. Ο ποταμός Αξιός, κύρια αρδευτική αρτηρία της Κεντρικής Μακεδονίας, αρδεύει περισσότερα από 250.000 στρέμματα γεωργικής γης στους νομούς Θεσσαλονίκης, Πέλλας και Κιλκίς, ενώ τα τελευταία τριάντα χρόνια η μέση ετήσια παροχή του έχει μειωθεί περίπου κατά 25–30%, λόγω μειωμένων βροχοπτώσεων και υπερεκμετάλλευσης των υδατικών πόρων.
Ο πρωτογενής τομέας απορροφά πάνω από το 85% της συνολικής κατανάλωσης νερού στην Περιφέρεια. Καλλιέργειες όπως το ρύζι, το βαμβάκι και το καλαμπόκι –παραδοσιακοί πυλώνες της αγροτικής οικονομίας– απαιτούν τεράστιες ποσότητες: από 800 έως 1.200 κυβικά μέτρα νερού ανά στρέμμα ετησίως. Όταν, όμως, το νερό λιγοστεύει, οι παραγωγοί βρίσκονται μπροστά σε ένα διπλό αδιέξοδο: αφενός μειωμένες αποδόσεις, αφετέρου αυξημένο κόστος άρδευσης. Ήδη σε περιοχές της Πέλλας και του Κιλκίς, οι αποδόσεις στο βαμβάκι έχουν μειωθεί έως 20% τις ξηρές χρονιές, ενώ το ρύζι στον κάμπο του Αξιού καλλιεργείται πια με περιορισμούς αρδευτικής παροχής.
Η λειψυδρία δεν πλήττει μόνο τα χωράφια, αλλά και ολόκληρη την τοπική οικονομία. Από τη μεταποίηση και τη βιομηχανία τροφίμων μέχρι το εμπόριο και τις εξαγωγές, η συρρίκνωση της παραγωγής μεταφράζεται σε απώλειες εκατομμυρίων ευρώ ετησίως και πολλών θέσεων εργασίας. Οι ΤΟΕΒ αναφέρουν αύξηση κατά 40% στο ενεργειακό κόστος άντλησης νερού, ενώ οι αγρότες βλέπουν τα έξοδά τους να υπερβαίνουν το κέρδος. Πρέπει να σημειωθεί πως η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας συνεισφέρει περίπου το 17% του εθνικού ΑΕΠ, με τον πρωτογενή τομέα να αντιπροσωπεύει σχεδόν το 6% της περιφερειακής οικονομίας και να απασχολεί πάνω από 90.000 εργαζομένους. Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων –κυρίως φρούτων, λαχανικών και βαμβακιού– ξεπερνούν τα 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Αν όμως η λειψυδρία συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς, εκτιμάται ότι οι απώλειες στην αγροτική παραγωγή μπορεί να φθάσουν το 10–15% μέσα στην επόμενη δεκαετία, με άμεση μείωση του περιφερειακού ΑΕΠ κατά περίπου 400 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Ένα τέτοιο πλήγμα θα συμπαρασύρει όχι μόνο τη γεωργία, αλλά και τη βιομηχανία τροφίμων, τη μεταποίηση, το εμπόριο και τις εξαγωγικές δραστηριότητες, πλήττοντας συνολικά την οικονομική ανθεκτικότητα της Μακεδονίας.
Η λύση δεν είναι απλή, αλλά είναι εφικτή. Η εισαγωγή ευφυών αρδευτικών συστημάτων, η κατασκευή νέων λιμνοδεξαμενών και αρδευτικών έργων, η ανακύκλωση επεξεργασμένων υδάτων και η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση κατά 25–30% χωρίς απώλεια παραγωγικότητας. Παράλληλα, η επαναλειτουργία και ο εκσυγχρονισμός φραγμάτων όπως του Αλιάκμονα και του Γαλλικού μπορεί να ενισχύσει την αποθήκευση νερού για γεωργική χρήση.
Η Κεντρική Μακεδονία βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Είτε θα επενδύσει σε μια νέα, «έξυπνη» και πράσινη γεωργία, είτε θα δει τον πρωτογενή της τομέα να μαραζώνει. Το νερό δεν είναι πια δεδομένο. Είναι ο παράγοντας που θα καθορίσει αν η τοπική παραγωγή και οικονομία θα αντέξει ή θα «στεγνώσει» μαζί με τα χωράφια της.
*Ο κ. Φίλιππος Γκανούλης είναι Πολιτικός Μηχανικός, πρώην Περιφερειακός Σύμβουλος
