Τις επιπτώσεις της ανομβρίας και γενικότερα της κλιματικής αλλαγής, που σε συνδυασμό με τη μη ορθολογική διαχείριση του νερού δημιουργούν σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας, αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα.
Καταστροφές σε καλλιέργειες, υφαλμύρωση του νερού ή υποβάθμιση της ποιότητας του σε γεωτρήσεις, ακόμα και καθιζήσεις συνδέονται με το πρόβλημα που δημιουργεί η έλλειψη νερού, ενώ την ίδια στιγμή μεγάλοι ταμιευτήρες νερού, όπως η λίμνη του Μόρνου και η Υλίκη, παρουσιάζουν μια άκρως ανησυχητική εικόνα από άποψη αποθεμάτων.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Καθηγητής Υδρογεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Βουδούρης, αναλύει τη σοβαρότητα του προβλήματος, εξηγεί γιατί η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες υψηλού κινδύνου για λειψυδρία και αναδεικνύει τις κρίσιμες παρεμβάσεις που πρέπει να υλοποιηθούν.
Παράλληλα, αναφέρεται στις επιπτώσεις για τον πρωτογενή τομέα, στο ζήτημα της υπεράντλησης, της υφαλμύρωσης και των καθιζήσεων, προσφέροντας μια ρεαλιστική εικόνα της κατάστασης και τεκμηριώνοντας το κατεπείγον της ανάγκης για λήψη μέτρων.
Να σημειωθεί πως ο Καθηγητής Υδρογεωλογίας, ήταν μεταξύ των συμμετεχόντων στο Διεθνές Συμπόσιο, με τίτλο: «Νερό και Βιωσιμότητα: 50 χρόνια Διακυβερνητικού Υδρολογικού Προγράμματος (IHP) της UNESCO», που διοργανώθηκε στις 16 Οκτωβρίου στο ΚΕΔΕΑ του ΑΠΘ.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του κ. Κωνσταντίνου Βουδούρη, στον Αλέξανδρο Αλεξιάδη
Γενικότερα το ζήτημα που αφορά στο νερό, πόσο σοβαρό είναι στην Ελλάδα πλέον;
Είναι σοβαρό με βάση τις πρόσφατες μελέτες που έχουν γίνει από Ευρωπαϊκούς οργανισμούς. Η Ελλάδα είναι μια χώρα η οποία είναι υψηλού κινδύνου στην έλλειψη νερού, στη λειψυδρία. Να διευκρινίσουμε όμως ότι η λειψυδρία δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Φυσικό φαινόμενο είναι η ξηρασία, η οποία σημαίνει ότι δεν έχουμε βροχές, δεν έχουμε χιονοπτώσεις. Η λειψυδρία είναι ότι δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες σε νερό, τις υδατικές ανάγκες.
Προφανώς είναι συνδυαστικό αποτέλεσμα και της ανομβρίας, αλλά και της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων, της έλλειψης έργων υποδομής κτλ.
Δηλαδή υπάρχουν περιοχές όπου μπορεί να βρέχει, αλλά και πάλι μπορεί να μην καλύπτουμε τις ανάγκες μας σε νερό. Και ένα κλασσικό παράδειγμα είναι η Κέρκυρα που έχει τις περισσότερες βροχοπτώσεις στον ελληνικό χώρο, αλλά λόγω του υπερτουρισμού, το καλοκαίρι, κάποιοι δήμοι έχουν προβλήματα λειψυδρίας και δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πολιτών.
Πρέπει να διευκρινίσουμε και πάλι ότι η ξηρασία είναι ένα φυσικό φαινόμενο που σημαίνει ότι οι βροχοπτώσεις είναι κάτω από τον μέσο όρο κτλ. Και ζούμε μια τέτοια παρατεταμένη ανομβρία τα τελευταία δύο-τρία χρόνια. Ειδικά στη Νότια Ελλάδα αυτό το πρόβλημα είναι πολύ έντονο, ενώ στη Βόρεια Ελλάδα λιγότερο. Έχουμε τα διεθνή ποτάμια, έχουμε επιφανειακά νερά, έχουμε τον Αξιό, τον Νέστο, τον Στρυμόνα που συμβάλλουν στην επίλυση υδατικών προβλημάτων.
Άρα, διευκρινίζω και συνοψίζω, το πρόβλημα είναι έντονο στη χώρα μας και στις άλλες μεσογειακές χώρες. Η Μεσόγειος είναι μια περιοχή hot spot, δηλαδή στην κλιματική κρίση θα εμφανιστούν πολύ έντονα τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Για το πρόβλημα της λειψυδρίας η χώρα μας είναι υψηλού κινδύνου με βάση τις μελέτες που έχουν γίνει. Αλλά να διευκρινίσουμε όμως ότι η λειψυδρία είναι και αποτέλεσμα της παρατεταμένης ανομβρίας στον ελληνικό χώρο, αλλά και της έλλειψης έργων υποδομής και της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Και το πρόβλημα είναι μεγάλο καθώς η Ελλάδα είναι χώρα με αυξημένη αγροτική παραγωγή
Ακριβώς. Ο κίνδυνος ο μεγάλος είναι ο πρωτογενής τομέας. Δεν θα μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες σε αρδευτικό νερό, που είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής. Το 85% του συνολικού νερού που καταναλώνεται στη χώρα μας, χρησιμοποιείται για να καλύψει αρδευτικές ανάγκες τη θερινή περίοδο. Σε συνδυασμό βέβαια και με τον τουρισμό, τους μήνες Ιούλιο-Αύγουστο που σε πολλές περιοχές και σε νησιά έχουμε αυξημένες τουριστικές ροές, τότε πράγματι θα υπάρχει πρόβλημα λειψυδρίας, αν δεν ληφθούν παράλληλα και κάποια μέτρα που μπορούμε να τα συνοψίσουμε σε τρεις «λέξεις».
Εξοικονόμηση νερού, που σημαίνει θα μειώσουμε τις σπατάλες, τις απώλειες στα δίκτυα. Υπάρχουν δήμοι που χάνεται το 50% του νερού. Το λένε οι ίδιοι, το καταγράφουν. Αυτά είναι πάρα πολύ υπερβολικά ως ποσοστά. Αν βελτιώσουμε αυτό το θέμα θα μπορούμε να κερδίσουμε μια ποσότητα που εκτιμάται περίπου 20-25% του νερού που χρειαζόμαστε.
Άρα λοιπόν, εξοικονόμηση νερού αποταμίευση, αποθήκευση τη χειμερινή περίοδο με φράγματα, λιμνοδεξαμενές, ταμιευτήρες, ανάλογα την περιοχή και τις εκάστοτε ιδιομορφίες, τις γεωλογικές, υδρογεωλογικές συνθήκες κλπ.
Και το τρίτο μέτρο για τον αγροτικό τομέα, είναι η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων από τους βιολογικούς καθαρισμούς, αυτό που κάνουν άλλες χώρες όπως είναι η Κύπρος, η Ισπανία, το Ισραήλ, η Καλιφόρνια που έχουν παρόμοιες κλιματικές συνθήκες. Αν δεν χρησιμοποιήσουμε τα επεξεργασμένα λύματα από τους βιολογικούς καθαρισμούς για να καλύψουμε μέρος των αρδευτικών αναγκών, δυστυχώς, λυπάμαι, δεν πρόκειται να λύσουμε το πρόβλημα.
Προτείνετε και αλλαγή καλλιέργειας ενδεχομένως σε κάποιες περιπτώσεις;
Αυτό βέβαια μπορούμε να το προτείνουμε, αλλά δεν είναι και εύκολο. Γιατί αν πεις σε έναν αγρότη να καλλιεργήσει κάτι άλλο, ενώ έχει μια συγκεκριμένη υποδομή, μηχανήματα, τρακτέρ, για συγκεκριμένες καλλιέργειες, θα πρέπει βέβαια να τον χρηματοδοτήσεις, να τον επιδοτήσεις, να κάνει αυτή την αλλαγή.
Όλα αυτά που λέω έχουν κόστος. Και τα δίκτυα για εξοικονόμηση ενέργειας. Αλλαγή δικτύων, να έχουμε κλειστούς αγωγούς, να μην έχουμε σπατάλες κλπ, όλα αυτά κοστίζουν εκατομμύρια.
Όπως και κόστος έχει και μια ερημοποιημένη γη που θα είναι άγονη και δεν θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον πρωτογενή τομέα.
Φυσικά. Καταλαβαίνετε τότε τι ανάγκες θα έχουμε σε εισαγωγή προϊόντων, τι οικονομικές επιπτώσεις και κοινωνικές, με τι ακριβές τιμές θα έρχονται τα προϊόντα κλπ. Είναι ένα σοβαρό θέμα που πρέπει η πολιτεία να ασχοληθεί με τα πανεπιστήμια, με τους φορείς, τα επιμελητήρια, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, το Τεχνικό Επιμελητήριο, σε κάθε περιφέρεια, γιατί κάθε περιφέρεια έχει τις ιδιομορφίες της, να σχεδιάσει κάποια έργα και με αυστηρό χρονοδιάγραμμα αυτά να υλοποιηθούν. Προσέξτε και αυτό, γιατί είναι άλλη μια παθογένεια το θέμα των χρονοδιαγραμμάτων. Υπάρχουν έργα σε εξέλιξη που είναι στο 70%, το 80% και για διάφορους λόγους δεν τελειώνουν ή πάνε με ρυθμό «χελώνας». Έχω πολλά παραδείγματα να σας πω.
Το φράγμα του Χαβρία π.χ, έχει μελετηθεί. Τώρα προφανώς η μελέτη θέλει επικαιροποίηση, δεν έχει ξεκινήσει καν. Αλλά υπάρχουν και άλλα φράγματα που έχουν φτάσει στο 60%, είναι 30 χρόνια που κατασκευάζονται και δεν ολοκληρώνονται, όπως ο Ασωπός της Κορινθίας που είναι μια περιοχή που την γνωρίζω.
Είδατε φέτος το καλοκαίρι τις εικόνες στον Έβρο, με τους ξηρούς παραπόταμους; Αναφέρω τον Έβρο γιατί είναι και ένας διεθνής ποταμός και έχει άλλα χαρακτηριστικά.
Ακριβώς. Πρέπει και αυτό να το λάβουμε υπόψη, γιατί έληξαν κάποιες συμβάσεις με τους γείτονες μας, με τη Βουλγαρία, με τον Άρδα, με ένα παραπόταμο κλπ. Δεν ανανεώθηκαν αυτές οι συμβάσεις γιατί και αυτοί αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα και κατασκευάζουν φράγματα για να συλλέγουν το νερό.
Αυτό είναι θέμα πολιτικής και διπλωματικής λύσης. Πρέπει να βρεθεί λύση να εξασφαλίσουμε και εμείς κάποιες ποσότητες. Εν τω μεταξύ η συμφωνία για τον Νέστο λήγει το 2030. Οι Βούλγαροι, προφανώς, με την κλιματική αλλαγή, δεν βιάζονται να τις ανανεώσουν τις συμβάσεις και έχουμε προβλήματα εμείς.
Και ένα άλλο φαινόμενο που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο έντονα, οι καθιζήσεις. Έχουν σχέση;
Ναι, αυτό είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό θέμα. Ευχαριστώ που το επισημαίνετε, γιατί το λέω και στις διαλέξεις μου. Είναι ένα πρόβλημα που δεν το δίνουμε πολύ σημασία τώρα, αλλά εμφανίζεται πάρα πολύ έντονα σε αγροτικές περιοχές που τις παρακολουθούμε. Δεν θα τις ονοματίσω γιατί δεν θέλω ο κόσμος να πανικοβάλλεται, αλλά είναι κάποιες περιοχές που παρακολουθούμε τώρα με συστήματα τηλεπισκόπησης.
Κάποιες περιοχές όπου έχουμε καθιζήσεις εδαφών, έχουν καταγραφεί και έχουν δημοσιευτεί για τη Θεσσαλία, στα Φάρσαλα. Αυτό είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Όταν πέφτει η στάθμη του νερού, μειώνεται, ας πούμε κατά κάποιο τρόπο, η αντίσταση από το έδαφος. Οπότε συμπιέζεται το έδαφος, υποχωρεί και έχουμε αυτά τα φαινόμενα, που αν είναι κοντά οικισμός, εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους όπως με ρωγμές στα σπίτια, στα δίκτυα ύδρευσης κλπ.
Είναι ένα σοβαρό πρόβλημα, πρέπει να το δούμε και αυτό, γιατί η λειψυδρία, οι υπεραντλήσεις, συμβάλλουν στην πτώση στάθμης του υπόγειου νερού και όταν ο υδροφόρος πέφτει πάρα πολύ χαμηλά, μειώνεται η αντίσταση του εδάφους και αυτό υποχωρεί.
Έχουμε και το φαινόμενο της υφαλμύρωσης των νερών σε περιοχές που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα. Αυξάνονται οι περιοχές στη χώρα μας που αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα;
Ναι, γιατί όπως έχω υπολογίσει, αλλά και από άλλες μελέτες, προκύπτει ότι περίπου το 65 με 70% του πληθυσμού της χώρας μας ζει σε παράκτιες περιοχές. Αυτό συμβαίνει βέβαια και σε άλλες χώρες. Η Ελλάδα, έχει μεγάλο μήκος ακτογραμμών, πολλά νησιά, άρα είναι πολύ ευάλωτη σε αυτά τα φαινόμενα. Όταν οι οικισμοί, οι πόλεις μας, ας πούμε, είναι κοντά σε παράκτιες περιοχές και θέλουν να εξασφαλίσουν νερό, κάνουν γεωτρήσεις και κοντά στη θάλασσα.
Δημιουργείται το φαινόμενο της υφαλμύρωσης που λέμε, της διείσδυσης της θάλασσας όπως το αναφέρουμε στην επιστημονική ορολογία. Και αυτό είναι αποτέλεσμα της υπεράντλησης. Οπότε καταστρέφεται ο υδροφορέας από άποψη ποιότητας. Δηλαδή παίρνουμε νερό, αλλά είναι ακατάλληλο για πόσιμο, είναι γλυφό και αν έχει πολλά άλατα, μπορεί να μην κάνει ούτε και για άρδευση.
Οπότε το κράτος πρέπει να δει συνολικά, όλα αυτά τα θέματα, άμεσα.
Πρέπει να τα δει, όμως έχει καθυστερήσει. Και επιμένω ότι πρέπει να τεθούν συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση. Δηλαδή αν ξεκινήσουμε ένα έργο και περιμένουμε να γίνει μετά από 50 χρόνια, θα έχει ήδη καταστραφεί ο πρωτογενής τομέας. Και πρέπει να ληφθούν μέτρα ειδικά στις περιοχές από τη Θεσσαλία και κάτω. Αλλά και εδώ στη Βόρεια Ελλάδα χρειάζονται κάποιες παρεμβάσεις. Τα έχουμε αναφέρει σε διάφορα σεμινάρια, διαλέξεις, ημερίδες.
Πριν λίγες ημέρες είχατε και το συμπόσιο με την UNESCO.
Ναι, Με την UNESCO γιατί και αυτή παρακολουθεί τα συγκεκριμένα θέματα δίνοντας μεγάλη έμφαση στις αναπτυσσόμενες χώρες. Έχουμε αναλάβει να κάνουμε κάποιες εκπαιδευτικές διαλέξεις για καλές πρακτικές στα Βαλκάνια. Όλος ο κόσμος κινητοποιείται και πρέπει να δοθούν περισσότερα χρήματα.
