Μια πόλη στο κατώφλι σαρωτικών αλλαγών, λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ένταξή της στο ελληνικό κράτος το 1912.Τα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια της περιόδου 1896-1912 κρατούν ζωντανή αυτή την εικόνα και το Ημερολόγιο του Ινστιτούτου Μελετών Μακεδονικού Αγώνα (ΙΜΜΑ) για το 2026 τα φέρνει στο φως.
«Θεσσαλονικέων Ενθυμήματα. Εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια της Θεσσαλονίκης (1896-1912)» είναι ο τίτλος της πλούσια εικονογραφημένης, επιστημονικά τεκμηριωμένης και πολυεπίπεδης έκδοσης με υλικό που προέρχεται από τη συλλογή του Γιώργου Θωμαρέη και συνοδεύεται από κείμενα ειδικών επιστημόνων—ιστορικών, αρχιτεκτόνων, καθηγητών πανεπιστημίου. Μέσα από τις σελίδες του Ημερολογίου δεν επιχειρείται απλώς μία νοσταλγική αναδρομή. Οι καρτ ποστάλ της εποχής αποτυπώνουν μια σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα: επαγγέλματα, κοινωνικές τάξεις, πολιτισμικές επιρροές.
«Αναδύεται η εικόνα μιας Θεσσαλονίκης ζωντανής, πολυπρόσωπης και δυναμικής», παρατηρεί η Σταυρούλα Μαυρογένη, καθηγήτρια του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών ΠΑΜΑΚ και διευθύντρια του Κέντρου Μελέτης Ιστορίας και Τοπογραφίας (ΚΕΜΙΤ) στο ΙΜΜΑ, που επιμελήθηκε επιστημονικά το έργο.
Συνέντευξη της Σταυρούλας Μαυρογένη στη Χρύσα Νάνου
Γιατί αποφασίσατε να αφιερώσετε το Ημερολόγιο του ΙΜΜΑ 2026 στη Θεσσαλονίκη και ειδικότερα στα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια της περιόδου 1896–1912;
Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη με πολύ μεγάλη ιστορία και έχει αλλάξει πολλές φορές μέσα στους αιώνες. Έχει περάσει από διαφορετικές περιόδους, όπως τηνελληνική, τη ρωμαϊκή και την οθωμανική, και έγινε ξανά ελληνική το 1912. Το Ημερολόγιο του ΙΜΜΑ για το 2026, με τίτλο «Θεσσαλονικέων Ενθυμήματα. Εικονογραφημένα Επιστολικά Δελτάρια της Θεσσαλονίκης (1896-1912)», παρουσιάζει αυτές τις αλλαγές μέσα από καρτ ποστάλ των αρχών του 20ού αιώνα. Τα δελτάρια αποτυπώνουν την καθημερινή ζωή, τα τοπόσημα και τους ανθρώπους της πόλης στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής περιόδου. Παράλληλα, αποτελεί και ένα τεκμήριο για την ιστορία των ίδιων των καρτ ποστάλ και την εξέλιξή τους στον χρόνο. Βασίζεται στη συλλογή του Γιώργου Θωμαρέη, με κείμενα από ειδικούς επιστήμονες.
Πώς συνδέεται το φετινό ημερολόγιο με τη διαχρονική αποστολή του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και του ΙΜΜΑ;
Το φετινό Ημερολόγιο εντάσσεται πλήρως στη διαχρονική αποστολή του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και του ΙΜΜΑ, η οποία είναι η έρευνα, η τεκμηρίωση, η διαφύλαξη και η προβολή της ιστορίας της Μακεδονίας και του ελληνισμού της. Μέσα από τα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια της περιόδου 1896-1912, τοΗμερολόγιο αναδεικνύει μια κρίσιμη ιστορική φάση για τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, λίγο πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ένταξη της πόλης στο ελληνικό κράτος.
Τα δελτάρια λειτουργούν ως πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια, καθώς αποτυπώνουν όχι μόνο τα τοπόσημα και την εικόνα της πόλης, αλλά και την κοινωνική ζωή, καθώςκαι τις πολιτισμικές επιρροές της εποχής. Με αυτόν τον τρόπο, βοηθά τον σύγχρονο αναγνώστη να κατανοήσει το παρελθόν της πόλης μας και τις ιστορικές διεργασίες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη φυσιογνωμία της. Παράλληλα, υπηρετεί τον εκπαιδευτικό και ερευνητικό χαρακτήρα του Μουσείου και του ΙΜΜΑ, καθώς βασίζεται σε τεκμηριωμένο αρχειακό υλικό και συνοδεύεται από επιστημονικά κείμενα ειδικών.
Ποια εικόνα της Θεσσαλονίκης αναδύεται μέσα από τις καρτ ποστάλ αυτής της περιόδου; Τι μας αποκαλύπτουν τα δελτάρια για την καθημερινή ζωή, τα επαγγέλματα και τις κοινωνικές ομάδες της πόλης αλλά και τα τελευταία χρόνια υπό την οθωμανική κυριαρχία;
Μέσα από τις καρτ ποστάλ της περιόδου 1896–1912 αναδύεται η εικόνα μιας Θεσσαλονίκης ζωντανής, πολυπρόσωπης και δυναμικής, μιας πόλης που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και μετάβαση. Πρόκειται για ένα μεγάλο αστικό και εμπορικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με έντονη οικονομική δραστηριότητα και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, όπου συνυπάρχουν διαφορετικές εθνοτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές ομάδες.
Αποτυπώνουν την καθημερινή ζωή της πόλης: τους πολυσύχναστους δρόμους και τις αγορές, το λιμάνι ως χώρο εμπορίου και επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, τις πλατείες και τα καφενεία ως σημεία κοινωνικής συναναστροφής. Παρουσιάζουν ανθρώπους κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης, από εμπόρους, τεχνίτες και εργάτες έωςυπαλλήλους, στρατιωτικούς και διανοούμενους, φωτίζοντας τον πλούτο τωνεπαγγελμάτων που συγκροτούσαν την οικονομική ζωή της πόλης. Παράλληλα, αποκαλύπτουν τη σύνθετη κοινωνική δομή της Θεσσαλονίκης: Έλληνες, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι και άλλες κοινότητες συνυπάρχουν στον ίδιο αστικό χώρο, διατηρώντας ταυτόχρονα τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά. Η παρουσία παραδοσιακών ενδυμασιών δίπλα σε δυτικά πρότυπα, καθώς και οι εικόνες δημόσιων έργων και υποδομών, φανερώνουν μια πόλη πουεκσυγχρονίζεται, αλλά εξακολουθεί να φέρει έντονα τα ίχνη της οθωμανικής διοίκησης. Τέλος, οι καρτ ποστάλ αποτυπώνουν έμμεσα το κλίμα των τελευταίων χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας: μια περίοδο αλλαγών, προσδοκιών αλλά και αβεβαιότητας.
Η Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται ως μια πόλη στο κατώφλι μιας νέας εποχής, όπου τοπαλιό και το νέο συνυπάρχουν, προαναγγέλλοντας τις μεγάλες πολιτικές καικοινωνικές εξελίξεις που θα ακολουθήσουν.
Τι προσθέτει στο Ημερολόγιο η συμμετοχή τόσων διακεκριμένων επιστημόνων από διαφορετικά πεδία;
Η συμμετοχή διακεκριμένων επιστημόνων από διαφορετικά πεδία προσδίδει στο Ημερολόγιο επιστημονικό βάθος, αξιοπιστία και πολυφωνία. Κάθε ειδικός προσεγγίζει το υλικό από τη δική του οπτική γωνία –ιστορική, κοινωνική,πολεοδομική, πολιτισμική ή εικαστική– εμπλουτίζοντας την ανάγνωση των καρτποστάλ και αναδεικνύοντας διαφορετικές όψεις της Θεσσαλονίκης της περιόδου1896–1912.
Με αυτόν τον τρόπο, το Ημερολόγιο δεν περιορίζεται σε μια απλή εικονογραφική παρουσίαση, αλλά μετατρέπεται σε ένα ολοκληρωμένο εργαλείο γνώσης. Με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης κατανοεί το ιστορικό πλαίσιο, ερμηνεύει τις εικόνες και συνδέει το οπτικό υλικό με ευρύτερες ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικέςδιεργασίες.
Παράλληλα, η διεπιστημονική συνεργασία αντανακλά τη σύγχρονη μουσειακή και ερευνητική πρακτική του ΙΜΜΑ και του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, ενισχύοντας τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του Ημερολογίου και καθιστώντας το ελκυστικό τόσο για το ευρύ κοινό όσο και για ερευνητές και μελετητές. Έτσι, το Ημερολόγιο αποκτά τον χαρακτήρα μιας αξιόπιστης, τεκμηριωμένης καιπολυεπίπεδης έκδοσης, που συνδυάζει την εικόνα με την επιστημονική γνώση.
Το Ημερολόγιο
Το υλικό του δίγλωσσου Ημερολογίου (ελληνικά-αγγλικά) προέρχεται από τη συλλογή του διακεκριμένου συλλέκτη Γιώργου Θωμαρέη. Όπως πάντα, το φωτογραφικό υλικό συνοδεύεται από κείμενα ειδικών επιστημόνων εγνωσμένου κύρους.
Συγκεκριμένα, τα κείμενα είναι των: Γιάννη Επαμεινώνδα, αρχιτέκτονα, ιστορικού, ερευνητή και π. Διευθυντή του Παραρτήματος του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη,Γιώργου Θωμαρέη, πολιτικού μηχανικού, συλλέκτη, Ευάγγελου Κανσίζογλου, ιστορικού και ερευνητή του ΙΜΜΑ, Βασίλη Κολώνα, Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Θάλειας Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, Ομότιμης Καθηγήτριας του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, Σταυρούλας Μαυρογένη, Καθηγήτριας του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών ΠΑΜΑΚ -- Διευθύντριας του ΚΕΜΙΤ στο ΙΜΜΑ, Γιάννη Μέγα, πολιτικού μηχανικού, συγγραφέα και του Δρ. Κωνσταντίνου Σ. Παπανικολάου, ιστορικού και επιστημονικού συνεργάτη του ΙΜΜΑ.
Την επιστημονική υποστήριξη του έργου είχαν οι ακαδημαϊκοί: Σταυρούλα Μαυρογένη, Ιωάννης Στεφανίδης, Καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στο Τμήμα τηςΝομικής του ΑΠΘ. Την επιμέλεια των κειμένων είχαν οι Αθηνά Παυλίδου, Φιλόλογος – Μουσειολόγος, Διευθύντρια του ΙΜΜΑ, Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου και Ευάγγελος Κανσίζογλου, ενώ η γραφιστική επεξεργασία ανήκει στην κ. Μαριέττα Πανίδου. Τον γενικό συντονισμό του έργου ανέλαβε η Διευθύντρια του ΙΜΜΑ, Αθηνά Παυλίδου.
Όπως κάθε χρόνο, το Ημερολόγιο του ΙΜΜΑ υλοποιείται με τη σταθερή υποστήριξη της Βιομηχανίας Τροφίμων «Αφοί Χαΐτογλου ΑΒΕΕ», η οποία αναλαμβάνει τη συνολική δαπάνη του έργου.
Το Ημερολόγιο διατίθεται από το πωλητήριο και το e-shop του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, καθώς και από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία της πόλης.
