Την ευκαιρία για ένα σπάνιο ταξίδι στον χρόνο προσφέρει η συναυλία του Ερευνητικού Συνόλου Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής «Ορφεία Αρμονία», που θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 15 Οκτωβρίου 2025, στις 20.00, στο Φουαγιέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ).
Η συναυλία εντάσσεται στο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου, συνδιοργάνωση της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης και του ΑΜΘ, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.Με τη χρήση αντιγράφων αρχαίων οργάνων, ήχοι και στίχοι από τον αρχαίο κόσμο ζωντανεύουν ξανά.
Το Ερευνητικό Σύνολο Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής «Ορφεία Αρμονία»
Ο μουσικός της ΚΟΘ, συνθέτης, ερευνητής και υπεύθυνος του συνόλου, Δημήτρης Δελφινόπουλος,τονίζει ότι η μουσική δεν ήταν απλώς ένα αισθητικό στοιχείο της αρχαιότητας, αλλά θεμέλιο του πολιτισμού:«Ήταν υποχρεωτικό μάθημα στην αρχαία παιδεία, μαζί με τη γυμναστική και τη φιλοσοφία. Η καλλιτεχνική και ηθική διαπαιδαγώγηση μέσω της μουσικής θεωρούνταν απαραίτητη για κάθε πολίτη. Χωρίς αυτήν, ίσως να μην είχαν αναπτυχθεί ούτε η αρχιτεκτονική, ούτε η φιλοσοφία, ούτε οι επιστήμες, ούτε η ίδια η δημοκρατία».
Τι γνωρίζουμε για την αρχαία μουσική;
Σήμερα, έχουν διασωθεί περίπου 50 μουσικά αποσπάσματα από την αρχαιότητα. Ανάμεσά τους, τα πιο γνωστά είναι οι δύο Δελφικοί Ύμνοι και το Σείκιλον Επίγραμμα — το παλαιότερο ολοκληρωμένο μουσικό έργο που έχει διασωθεί.
«Η αρχαία μουσική γραφόταν με ένα παρασημαντικό σύστημα βασισμένο στο ελληνικό αλφάβητο. Ήταν η τρίτη χρήση του αλφαβήτου: για γραφή, για αριθμούς και για μουσική. Κάθε γράμμα, σε διαφορετική μορφή (ανεστραμμένο, πλάγιο, διακεκομμένο), αντιστοιχούσε σε έναν φθόγγο. Μέσω της φιλολογικής και μουσικολογικής μελέτης, μπορούμε πλέον να μεταγράψουμε πολλά από αυτά τα έργα στο σύγχρονο πεντάγραμμο», εξηγεί ο κ. Δελφινόπουλος.
Ο μουσικός της ΚΟΘ, συνθέτης, ερευνητής και υπεύθυνος του «Ορφεία Αρμονία», Δημήτρης Δελφινόπουλος
Το πρόγραμμα της συναυλίας περιλαμβάνει 18 επιλεγμένα έργα, ανάμεσά τους τα: Ορφικός Ύμνος στη Μνημοσύνη,Ύμνος στον Ήλιο του Μεσομήδους ,Α' και Β' Δελφικός Ύμνος, Ορφικός Ύμνος στον Άρη και ποίηση της Σαπφούς, απόσπασμα από τον «Ορέστη» του Ευριπίδη,Σείκιλον Επίγραμμα, παραδοσιακά κομμάτια από την Κύπρο, τη Χαλκιδική και το Σαλέντο της Κάτω Ιταλίας.Μουσικό επίλογο θα αποτελέσει τον «Διονυσιακόν» — οργανική σύνθεση του Δημήτρη Δελφινόπουλου με χρήση παιονικού ρυθμού (5/8) αφιερωμένη στον Αμφιετή Βάκχο Διόνυσο (ορφικός ύμνος). Απαγγελία θα κάνουν οι: Ευγενία Βαρυτίμου, Μαρία Αράπογλου, Δημήτρης Τσιγκράκης.
Ο Δημήτρης Δελφινόπουλος αναφέρεται ειδικά στους Δελφικούς Ύμνους: «Ανάμεσα στα κομμάτια που θα ακουστούν είναι το “Δελφικόν”, δηλαδή ο Πρώτος Δελφικός Ύμνος, μια σύνθεση του Αθήναιου που χρονολογείται στο 138 π.Χ. Πρόκειται για ένα ιδίωμα λόγιας, έντεχνης μουσικής της εποχής, κάτι σαν το αντίστοιχο των συμφωνικών έργων της σύγχρονης δυτικής μουσικής. Ο ύμνος γράφτηκε προς τιμήν του Απόλλωνα με αφορμή τη νίκη των Ελλήνων επί των Γαλατών, μια μεγάλη στρατιωτική επιτυχία που συγκλόνισε τον τότε κόσμο.Δέκα χρόνια αργότερα συντέθηκε και ο Δεύτερος Δελφικός Ύμνος, από τον Λιμένιο. Η θεματολογία του είναι παρόμοιαμε τον Α΄Δελφικό Ύμνο. Υμνούνται οι Μούσες, η Λητώ και τα τέκνα της, ο Απόλλων και η Άρτεμις. Και οι δύο θα ακουστούν στη συναυλία μας σε έναν χώρο που τους ταιριάζει – ανάμεσα στα μνημεία του ελληνικού πολιτισμού».
Λύρα, βάρβιτος και φόρμιγξ
Το ερευνητικό σύνολο «Ορφεία Αρμονία» χρησιμοποιεί πιστά ανακατασκευασμένα αρχαία όργανα. «Η ανακατασκευή τους είναι δυνατή χάρη στις πολυάριθμες απεικονίσεις σε αγγεία. Οι ειδικοί οργανοποιοί μελετούν την αναλογία του οργάνου με το σώμα του εκτελεστή (πώς το κρατά, το μέγεθος σε σχέση με τα άκρα του), και επίσης έχουμε και περιγραφές υλικών κατασκευής. Φυσικά, κανένας ζωγράφος της εποχής δεν έκανε «τεχνικά σχέδια» με ακρίβεια χιλιοστού. Αλλά με επαγωγή, παρατήρηση και επιστημονική μελέτη φτάνουμε πολύ κοντά στο αρχικό όργανο και στον ήχο του», εξηγεί ο κ. Δελφινόπουλος.
Ανάμεσα στα όργανα που θα ακουστούν στη συναυλία είναι: λύρα, κιθάρα, βάρβιτος, φόρμιγξ, αυλοί, σύριγγες, σάλπιγγες, καθώς και τύμπανα, σείστρα, κύμβαλα και τρίγωνα.
Το κατεξοχήν όργανο ήταν η λύρα, όπως επισημαίνει ο μουσικός της ΚΟΘ: «Δεν πρόκειται για τηλύρα της νεότερης παράδοσης, αλλά αυτή που έμοιαζε με μικρή άρπα. Ήταν το εκπαιδευτικό όργανο· όλοι έπρεπε να μάθουν λύρα. Υπήρχε και η αρχαία κιθάρα, πιο εξελιγμένη και κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από ξύλο. Ήταν το όργανο των μουσικών διαγωνισμών, που απαιτούσε μεγάλη δεξιοτεχνία. Ηφόρμιγξλέγεται ότι ήταν το όργανο του Αχιλλέα, το οποίο χρησιμοποιούσε για να ηρεμεί μετά τη μάχη. Η ύδραυλις, πρόγονος του εκκλησιαστικού οργάνου, ήταν επίσης ελληνική εφεύρεση. Και φυσικά, υπήρχαν πολλά πνευστά – κυρίως αυλοί – καθώς και κάθε λογής κρουστά».
Ο Δημήτρης Δελφινόπουλος διευκρινίζει ότιαυτό που παρουσιάζεται στη συναυλία δεν αποτελεί «αναβίωση» της αρχαίας μουσικής:«Δεν μπορείς να αναβιώσεις κάτι που δεν πέθανε. Εμείς κάνουμε απόδοση – ερμηνεία, μελετημένη και τεκμηριωμένη, για να συνεχίσουμε να επικοινωνούμε με το παρελθόν. Για τον λόγο αυτό κλείνουμε το πρόγραμμα παραδοσιακά τραγούδια της νεότερης Ελλάδας παιγμένα με αρχαία όργανα, όπως το κυπριακό «Αγάπησα την που καρκιάς» και το χαλκιδικιώτικο «Απάνω στην τριανταφυλλιά». Αυτή η σύμπραξη δημιουργεί μια γέφυρα ανάμεσα σε δύο εποχές – αποδεικνύοντας πως η μουσική παράδοση δεν διακόπηκε ποτέ».
H συναυλία αποτελεί παράλληλη εκδήλωση του διεθνούς συνεδρίου «Music, Dance, and Soundscapes in the World of Alexander the Great» που συνδιοργανώνουν το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το CNR (CONSIGLIO NAZIONALE DELLE RICERCHE - Institute of Heritage Science (ΕθνικόΣυμβούλιο Έρευνας – Ινστιτούτο Επιστήμης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ιταλίας).
Το σύνολο Ορφεία Αρμονία
ΜΟΥΣΙΚΟΙ: Δημήτριος Δελφινόπουλος – Κιθάρες / Διπλός Αυλός, ΆννυΤζούμα – Λύρες, Άννα-Μαρία Σακαρέλη – Λύρες, Ιωάννης Παπαδόπουλος – Φόρμιγξ, Ελένη Πάντου – Πηκτίς, Σοφία Καρακούτα – Τρίγωνον, Χριστίνα Παρίση – Πανδουρίδες, Ελευθερία Θεοχαρίδου – Πανδουρίδες, Μαρία Αράπογλου – Θρακική Κιθάρα, Νικόλαος Ξένος – Βάρβιτος, Άννα Βασιλάκου – Μοναύλια / Διπλοί Αυλοί, Νικόλαος Ζήσης – Φώτιγξ, Νικόλαος Παπαπαρασκευάς – Σύριγξ / Σάλπιγξ, Στέφανος Κωφίδης – Τυμπάνιον / Σείστρον, Δημήτριος Βίττης – Τύμπανον, Μαρία Σκεπαρνιά – Κρόταλα / Κύμβαλα / Ρόπτρον
ΧΟΡΩΔΟΙ: Χριστίνα Μαβίνη, Ελισάβετ Μαγκώτσιου, Δήμητρα Μπαξεβανίδου-Συντελή, Σοφία Καρακούτα, Δημήτριος Ψαθάς, Αστέριος Τσέτσιλας, Σταύρος Κρητικόπουλος.
ΑΦΗΓΗΤΕΣ: Ευγενία Βαρυτίμου, Μαρία Αράπογλου, Δημήτριος Τσιγκράκης.
Διεύθυνση, μελέτη, μουσική επεξεργασία, ενορχηστρώσεις, τεχνικές οργάνων και συνθέσεις συνοδείας σε απαγγελίες: Δημήτριος Δελφινόπουλος.
Τρίτη 15 Οκτωβρίου, 20.00, Φουαγιέ Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης
Γενική είσοδος: 10€ / Μειωμένο: 5€
Προπώληση εισιτηρίων από το εκδοτήριο της Κ.Ο.Θ. στην Ε.Μ.Σ., Εθνικής Αμύνης 2
και ηλεκτρονικά από το www.tsso.gr
