Ο Σάκης Σερέφας ανασύρει από τον βυθό της λήθης το τραγικό γεγονός και μαζί του μια πόλη και μια εποχή που συνεχίζουν να θέτουν το πιο δύσκολο ερώτημα: πόση απόγνωση χωρά σε μια ανθρώπινη πράξη; Η ιστορία αυτή τον στοίχειωσε επί δεκαπέντε χρόνια –έψαξε σε αρχεία και εφημερίδες, συνάντησε ανθρώπους που δεν μίλησαν ποτέ δημόσια. Τη μετέγραψε αρχικά σε ποίημα και εντέλει σε μυθιστόρημα. Γιατί, όπως λέει, «κάθε ιστορία ανήκει σε αυτόν που την αφηγείται τελευταίος». Ο ίδιος δεν ενδιαφέρεται για την καταδίκη της παιδοκτόνου. «Δεν την κρίνω. Την παρατηρώ και την περιγράφω», λέει.
Σε μια Θεσσαλονίκη που ισορροπεί ανάμεσα στην ηθική και τη σήψη, ξετυλίγεται ένα δίκτυο εξουσίας, διαφθοράς και συγκάλυψης. «Η βρομοδουλειά γινόταν στα μουλωχτά με τη συμμετοχή και την κάλυψη όλης της “καλής κοινωνίας”», σημειώνει ο συγγραφέας και εξηγεί πώς το βιβλίο υφαίνεται ως πολυφωνική αφήγηση, όπου διαφορετικές φωνές και χρονικά επίπεδα συνθέτουν το σκληρό μωσαϊκό της πραγματικότητας: «Την ώρα που τελείται μια αποτρόπαιη πράξη, η ζωή γύρω ακολουθεί αμέριμνα τον δρόμο της».
Στη συνέντευξή του στα Μακεδονικά Νέα, ο Σάκης Σερέφας μιλάει για την έρευνα και την αφήγηση που συναντήθηκαν για να ζωντανέψουν αυτή τη σκοτεινή, σπαρακτική ιστορία.
Συνέντευξη στη Χρύσα Νάνου
Το βιβλίο βασίζεται σε αληθινή ιστορία που συνέβη στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’60. Πώς φτάσατε στην απόφαση να την αξιοποιήσετε ως μυθιστορηματικό υλικό; Ποια ήταν η έρευνα πίσω από το βιβλίο; Ανατρέξατε σε μαρτυρίες, αρχεία ή δημοσιεύματα της εποχής;
Εντόπισα αυτό το περιστατικό παιδοκτονίας πριν από 15 χρόνια, καθώς ερευνούσα σε παλιές εφημερίδες υλικό για ένα άλλο βιβλίο μου. Με συντάραξε το γεγονός πως αυτή η γυναίκα ήρθε με το παιδί της από τη Γερμανία μέχρι τη Θεσσαλονίκη όχι για να το πετάξει στη θάλασσα -αφού θάλασσες, λίμνες και ποτάμια διαθέτει και η Γερμανία- αλλά για να το αφήσει στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός, αφού αδυνατούσε να το συντηρήσει μόνη της.
Δεν το δέχτηκαν στο Βρεφοκομείο, κυρίως για λόγους γραφειοκρατικούς, γυρνούσε με αυτό αγκαλιά όλη τη μέρα στην πόλη, ώσπου αργά το απόγευμα πήγε και το πέταξε στη θάλασσα. Σκέφτηκα: βλέπεις στον δρόμο μια γυναίκα να έχει στην αγκαλιά το παιδί της και δεν ξέρεις την κατάληξη που μπορεί να έχει έπειτα από λίγες ώρες αυτή η εικόνα που περνά από μπρος σου. Έτσι λοιπόν, αυτό το περιστατικό παιδοκτονίας με στοίχειωσε και δεν ήξερα τι να το πρωτοκάνω. Πρώτα έγινε ποίημα και μετά έγινε ένα κεφάλαιο στην έκδοση Εδώ: Τόποι βίας στη Θεσσαλονίκη. Μα δεν με χόρτασαν αυτά. Ώσπου ήρθε η ώρα του κι έγινε μυθιστόρημα.
Η μητέρα χαρακτηρίζεται από τα μέσα και την κοινωνία ως «παιδοκτόνος» και «Μήδεια». Εσείς πώς την προσεγγίζετε;
Έχοντας διατρέξει ερευνητικά χιλιάδες σελίδες εφημερίδων όλου του 20ού αιώνα, της δεκαετίας του ’60 συμπεριλαμβανομένης, η εικόνα που έχω είναι πως ο δράστης οποιασδήποτε ποινικά κολάσιμης πράξης αντιμετωπιζόταν με «ανθρωποφαγική» διάθεση, κάτι που δεν έχει εκλείψει στις μέρες μας, ιδιαίτερα με τις γνώμες που εκφράζονται από τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δηλαδή τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας μας. Παλιότερα, δεν υπήρχαν ευαισθησίες σχετικά με τις ευθύνες του κοινωνικού περιβάλλοντος και τις δομές εξουσίας. Το έγκλημα αντιμετωπιζόταν ως αποκλειστικά ατομική παρέκκλιση.
Η παιδοκτόνος αυτή δεν έδρασε προμελετημένα. Την παιδοκτονία θα μπορούσε να τη διαπράξει και στη Γερμανία. Άρα η πράξη της μπορεί να ερμηνευθεί ως πράξη απελπισίας. Δεν την κρίνω. Την παρατηρώ και την περιγράφω. Κι ο αναγνώστης μπορεί να διαμορφώσει τη δική του άποψη.
Ποιο είναι το κυρίως χαρακτηριστικό του βιβλίου; Η ανθρώπινη απόγνωση; Η διαφθορά; Ένα κοινωνικό φαινόμενο μιας εποχής;
Υπάρχουν εγκλήματα που μπορούν να ερμηνευτούν με βάση κάποιο κίνητρο ή ψυχικό νόσημα. Στη συγκεκριμένη παιδοκτονία δεν ισχύει τίποτε από τα παραπάνω. Οπότε δεν πρόκειται για μια αστυνομική ιστορία αλλά για ένα μυθιστόρημα που ξεκινά με πυρήνα του την απελπισία που ώθησε τη μητέρα σε αυτήν την πράξη, ενώ γύρω από αυτήν δημιουργούνται ομόκεντροι κύκλοι που προσπαθούν να περιγράψουν και να παρατηρήσουν την πράξη. Οι κύκλοι αυτοί αφορούν τη διαπλοκή ανάμεσα στην αστυνομία, τον τοπικό τύπο, την πολιτική, και οικονομικά οφέλη παραγόντων του Δημοτικού Βρεφοκομείου Άγιος Στυλιανός, αλλά και την πολιτική συγκυρία στον τόπο μας και διεθνώς.
Υιοθετείτε το μοντέλο μιας πολυπρισματικής αφήγησης: πολλά βλέμματα, πολλές φωνές, πολλά διαφορετικά συμφραζόμενα γύρω από την αποτρόπαια πράξη. Τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή;
Η πολυπρισματική και πολυφωνική τεχνολογία αυτού του βιβλίου επιχειρεί να αποδώσει την εποχή εκείνη, τις συνθήκες της πόλης του τότε και του σήμερα, αλλά και την αίσθηση πως την ώρα που τελείται μια τέτοια αποτρόπαιη πράξη, η ζωή γύρω ακολουθεί αμέριμνα τον δρόμο της. Για παράδειγμα, όπως φαίνεται μέσα στο βιβλίο, ενώ τελείται αυτή η πράξη, την ίδια ώρα κάποιος στην πόλη ακούει ραδιόφωνο, κάποιος άλλος είναι στο σινεμά, κάποιος ψαρεύει στην παραλία… Έχω πολύ έντονη την αίσθηση πως στη ζωή οι ιστορίες των ανθρώπων συμπλέκονται συγχρονικά μεταξύ τους, άλλοτε εμφανώς και άλλοτε αφανώς. Ποιος από τους διαβάτες της πόλης, βλέποντας αυτήν τη γυναίκα να περιφέρεται στην πόλη με το μωρό της στην αγκαλιά, θα μπορούσε να υποθέσει ποια θα ήταν η μοιραία κατάληξη αυτής της ιστορίας στο τέλος της ημέρας; Καθημερινά, ανυποψίαστοι προσπερνούμε δίποδες ιστορίες στα πεζοδρόμια της πόλης, όντας απορροφημένοι από τη δική μας ιστορία, παντελώς αδιάφορη για τον άγνωστο που στέκεται πλάι μας περιμένοντας να περάσει τις διαβάσεις, ενώ τον απασχολεί η δική του ιστορία.
Φωτίζετε επίμονα πλευρές της Θεσσαλονίκης στην αφήγηση. Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος της πόλης στο μυθιστόρημα;
Όταν στα 1965 έγινε η δίκη για την παράνομη διακίνηση των έκθετων βρεφών του Βρεφοκομείου Άγιος Στυλιανός, διερευνήθηκε μόνο η περίοδος 1960-1962 και ο μόνος που καταδικάσθηκε σε ποινή 4 ετών, την οποία εξέτισε σε αγροτικές φυλακές, ήταν ο διευθυντής του. Όλοι οι άλλοι κατηγορούμενοι είτε αθωώθηκαν είτε παραγράφηκαν τα αδικήματά τους. Μάλιστα, ο διευθυντής στην απολογία του υποστήριξε πως τον εγκατέλειψαν όλα τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, εντολές των οποίων εκτελούσε όταν εισήγαγε βρέφη στο ίδρυμα, αλλά και πολιτικά πρόσωπα που του ζητούσαν να κάνει αντίστοιχες εξυπηρετήσεις.
Είναι λοιπόν φανερό πως η βρομοδουλειά γινόταν στα μουλωχτά με τη συμμετοχή και την κάλυψη όλης της «καλής κοινωνίας» της πόλης.
Πώς βιώνετε τη σχέση σας με τη Θεσσαλονίκη; Παραμένει ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης;
Όχι μόνο η Θεσσαλονίκη, αλλά κάθε τόπος εκλύει τις ιστορίες του, αρκεί να στήσεις αφτί και να τις αφουγκραστείς. Βέβαια, η Θεσσαλονίκη με το παλίμψηστο της Ιστορίας της εκλύει περισσότερες ιστορίες από όσες μπορώ να αξιοποιήσω δημιουργικά. Πιστεύω πως το ίδιο θα μου συνέβαινε όπου κι αν ζούσα. Μάλλον είμαι επιρρεπής στο να «παθαίνω πόλη»…
Η παρουσίαση
Η παρουσίαση του νέου βιβλίου του Σάκη Σερέφα «Πέτα το στη θάλασσα» θα γίνει την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου στις 19.00 στο Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης (Μητροπόλεως 92, Θεσσαλονίκη).
Για το βιβλίο θα συζητήσουν ο δημοσιογράφος Γιάννης Κοτσιφός και η κοινωνική ανθρωπολόγος Αίγλη Μπρούσκου. Αποσπάσματα θα δραματοποιήσουν οι Παναγιώτης Καμπούρης και Ξένια Παρασκευοπούλου, σπουδαστές της Ανώτερης Σχολής Δραματικής Τέχνης «Ανδρέας Βουτσινάς».
Ο συγγραφέας θα συνομιλήσει με το κοινό και θα υπογράψει αντίτυπα.
