Το ΑΜΘ, μέσα από μια προσεκτικά σχεδιασμένη και πρωτότυπη δράση, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (26‑28 Σεπτεμβρίου), καλεί το κοινό να γνωρίσει την ιδιαίτερη αυτή διαδρομή ενός μνημείου που αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας της Θεσσαλονίκης. Παράλληλα, αναδεικνύει τη δυναμική σχέση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς με τη συλλογική μνήμη και τον σύγχρονο αστικό χώρο.
Ο ναός της Πλατείας Αντιγονιδών χρονολογείται στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. «Είναι ο μοναδικός περίπτερος ναός που γνωρίζουμε τη θέση του από την αρχαία Θεσσαλονίκη, ένα σημαντικό μνημείο με πλούσια ιστορία. Αρχικά φαίνεται ότι βρισκόταν στην αρχαία Αίνεια, κοντά στη σημερινή Νέα Μηχανιώνα, όπου υπήρχε η λατρεία της θεάς Αφροδίτης. Από την Αφροδίτη κατάγονταν οι Ρωμαίοι, καθώς ο Αινείας ήταν γιος της. Στα ρωμαϊκά χρόνια ο ναός αποσυναρμολογήθηκε και μεταφέρθηκε από την αρχική του θέση, πέτρα‑πέτρα, στην Πλατεία Αντιγονιδών», εξηγεί ο Χαράλαμπος Τσούγγαρης, Προϊστάμενος Επικοινωνίας, Εκπαίδευσης, Ανάπτυξης και Χορηγιών του ΑΜΘ. Η μεταφορά έγινε κατά πάσα πιθανότητα για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας. «Για να αποκτήσουν την εύνοια του Αυγούστου οι Θεσσαλονικείς ανέλαβαν τη μεταφορά του ναού στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, της πιο σημαντικής πόλης της Μακεδονίας. Εκεί συνεχίστηκε η λατρεία της Αφροδίτης και επιπλέον της θεάς Ρώμης. Ένας μεταφερμένος ναός της αυτοκρατορικής λατρείας», σημειώνει ο κ. Τσούγγαρης.
Η διάρκεια ζωής του ναού δεν είναι γνωστή με ακρίβεια. «Κάποια στιγμή φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε και κατέρρευσε, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι παρέμειναν εντός του αγάλματα και αρχιτεκτονικά μέλη. Ίσως μετατράπηκε σε ερειπιώνα. Πολλά κομμάτια του ναού εξυπηρέτησαν άλλες χρήσεις στη συνέχεια: ένα κιονόκρανο αποτέλεσε βάση επισκοπικού θρόνου στην Παναγούδα, ένα κομμάτι έγινε δεξαμενή δημόσιας βρύσης. Αυτά τα αρχιτεκτονικά μέλη επιβίωσαν μέσα στους αιώνες καθώς βρήκαν δεύτερη ζωή», επισημαίνει ο Προϊστάμενος Επικοινωνίας, Εκπαίδευσης, Ανάπτυξης και Χορηγιών του ΑΜΘ.
Η ιστορία της δεύτερης και τρίτης «ταφής» του σημαντικού μνημείου έχει ως εξής: το 1936, σε εκσκαφές για την ανέγερση διώροφης κατοικίας στη γωνία της πλατείας με την οδό Καραολή‑Δημητρίου, ήρθαν στο φως θεμέλια του ναού και αγάλματα, ωστόσο τα ευρήματα θάφτηκαν κάτω από το τσιμεντένιο θεμέλιο της οικοδομής που χτίστηκε. Το 2000, όταν κατεδαφίστηκε η κατοικία, έγινε νέα ανασκαφή που αποκάλυψε το ανατολικό τμήμα της κρηπίδας του ναού, γλυπτά και πλήθος αρχιτεκτονικών μελών, μεταξύ των οποίων και άγαλμα της θεάς Ρώμης. Όπως σημειώνει ο κ. Τσούγγαρης: «Έγινε προσπάθεια να σωθεί ο ναός, με πρόταση απαλλοτρίωσης που πέρασε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). Παράλληλα όμως έγιναν και προσπάθειες να ακυρωθεί η απαλλοτρίωση. Βοήθησαν τότε πολίτες, έγιναν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και ευτυχώς η ιστορία είχε αίσιο τέλος. Πρόσφατα το μνημείο εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ Κεντρικής Μακεδονίας, ώστε να γίνει αντιστήριξη, απομάκρυνση των χωμάτων και μερική αποκατάσταση με αντίγραφα κιόνων».
Το έργο «Προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών καταλοίπων επί των οδών Καραολή & Δημητρίου 32 και Αντιγονιδών 38, στην περιοχή της πλατείας Αντιγονιδών Θεσσαλονίκης–Φάση Α ́», εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και χρηματοδοτείται με 900.000 ευρώ, με την υλοποίησή του να την αναλαμβάνει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης του Υπουργείου Πολιτισμού. «Με την υλοποίηση του έργου η Θεσσαλονίκη θα αποκτήσει έναν νέο αρχαιολογικό χώρο στο κέντρο της», τονίζει ο κ. Τσούγγαρης.
Αρχιτεκτονικά μέλη του ναού (μεταξύ άλλων ακέραια κιονόκρανα, τμήματα κιόνων και γείσων, θραύσματα από το περιθύρωμα της εισόδου) έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και τοποθετηθεί με τη μορφή μιας ιδιότυπης αναστήλωσης, δίνοντας τη δυνατότητα στον επισκέπτη να κυκλοφορεί ανάμεσά τους. Έχει γίνει μελέτη ανασύνθεσης και αποτυπώσεων από τον καθηγητή του ΑΠΘ Γιώργο Καραδέδο, ώστε να αποδοθεί μια όσο γίνεται ρεαλιστική εικόνα του ναού όπως ήταν στη ρωμαϊκή εποχή.
Το πρόγραμμα δράσεων
Με κεντρικό θέμα «Αρχιτεκτονική κληρονομιά. Γεφυρώνοντας το παρελθόν με το μέλλον», ο θεσμός των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς – που τελεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης από το 1985 και της Ε.Ε. από το 1999 – δίνει φέτος ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη της αρχιτεκτονικής ως φορέα ιστορικής μνήμης και κοινωνικής ταυτότητας. Η Ελλάδα συμμετέχει από το 1996, με τον συντονισμό του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης συμμετέχει με δράσεις που φωτίζουν τη μακρά πορεία των μνημείων στον χώρο και τον χρόνο.
Το Σάββατο 27 και την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου (10.30), θα πραγματοποιηθεί θεματική ξενάγηση και εικαστική δράση με τίτλο «Οι τρεις ταφές του ιωνικού ναού». Την ξενάγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης αναλαμβάνει ο Χαράλαμπος Τσούγγαρης, Προϊστάμενος Επικοινωνίας, Εκπαίδευσης, Ανάπτυξης και Χορηγιών ΑΜΘ. Το Σάββατο η μετάβαση γίνεται μέσω Μετρό από το Συντριβάνι ως τον Σταθμό Βενιζέλου, ενώ την Κυριακή πραγματοποιείται πεζοπορία με τη χρήση της ψηφιακής εφαρμογής «Το Μουσείο είναι παντού» υπό την εποπτεία της δρ Ευανθίας Παπαδοπούλου, Προϊσταμένης Ψηφιακών Εφαρμογών και Καινοτόμων Υπηρεσιών ΑΜΘ.
Μέλη του Συνδέσμου Φίλων Μνημείων Θεσσαλονίκης θα μιλήσουν στους επισκέπτες μπροστά στο οικόπεδο για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διατήρηση και ανάδειξη του ναού. Επίσης θα διανεμηθεί κόμικ για παιδιά και ενήλικες με στιγμιότυπα από την πορεία του αρχαίου ναού μέσα στον χρόνο, αποτέλεσμα συνεργασίας του Μουσείου με φοιτήτρια της Σχολής Κινηματογράφου του ΑΠΘ.
«Μνήμη και Λίθοι»
Παράλληλα, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου στις 11:00, θα πραγματοποιηθεί θεματική ξενάγηση στην υπαίθρια έκθεση «Μνήμη και Λίθοι» του ΑΜΘ, υπό την ευθύνη της δρ Καλλιόπης Χατζηνικολάου, Προϊσταμένης Συλλογών και Εκθέσεων Γλυπτικής, Τοιχογραφιών και Ψηφιδωτών ΑΜΘ. Η έκθεση περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη και θραύσματα από μνημεία της Θεσσαλονίκης που εκτίθενται στην αυλή του Μουσείου. Η ξενάγηση είναι προσβάσιμη και σε άτομα με οπτική αναπηρία.
Για τη συμμετοχή στις δράσεις απαιτείται κράτηση στο τηλέφωνο 2313 310 201 (Δευτέρα‑Παρασκευή, 09:00‑14:00).
