Μέσα από αρχειακό υλικό, μαρτυρίες μελετητών, ιστορικών και μοναχών και με γυρίσματα στην Καππαδοκία, τη Θεσσαλονίκη, το Άγιο Όρος, τη Χαλκιδική, την Κόνιτσα και την Κέρκυρα, η ταινία καταγράφει όχι μόνο τις προσωπικές πορείες των δύο Αγίων, αλλά και τις κοινωνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές μεταβολές μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη μεγάλη προσφυγική μετακίνηση που ακολούθησε.
Η πρεμιέρα της ταινίας –παραγωγή του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ)–θα πραγματοποιηθεί σήμερα Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 2025, στις 19.00, στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. «Το ντοκιμαντέρ για μένα είναι ένα όχημα ιστορικής και συναισθηματικής αλήθειας», λέει στα Μακεδονικά Νέα η Ειρήνη Σαρίογλου — φράση που λειτουργεί ως το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η αφήγηση: τεκμηρίωση χωρίς συναισθηματική αποστείρωση, και μνήμη χωρίς νοσταλγική εξιδανίκευση.
Η Ειρήνη Σαρίογλου
Σκηνοθέτρια με πολυετή εμπειρία στο ιστορικό ντοκιμαντέρ και βαθιά γνώση της ελληνικής αλλά καιτης οθωμανικής ιστορίας, η κ. Σαρίογλου μιλά στη συνέντευξή της για την αφετηρία του εγχειρήματος, τις προκλήσεις της έρευνας και των γυρισμάτων, αλλά και για τη σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη.
Συνέντευξη στη Χρύσα Νάνου
-Ποιο ήταν το έναυσμα για να γυρίσετε το ντοκιμαντέρ «Φως Καππαδοκίας» και πώς επιλέξατε να εστιάσετε στους δύο Αγίους, τον Άγιο Αρσένιο και τον Άγιο Παΐσιο;
Η ιδέα για το ντοκιμαντέρ «Φως Καππαδοκίας» γεννήθηκε μέσα από την επιθυμία μας να φωτίσουμε όχι μόνο τη ζωή και την πνευματική προσφορά δύο μεγάλων σύγχρονων Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και το ευρύτερο ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο έζησαν. Το 2024 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την κοίμηση του Αγίου Αρσενίου του Καππαδόκου στην Ελλάδα και τη γέννηση του Αγίου Παϊσίου, γεγονότα που συνδέονται άμεσα με την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1924. Αυτή η συγκυρία μάς ενέπνευσε να καταγράψουμε μια βαθιά ανθρώπινη και πνευματική πορεία, που ξεκινά από την Καππαδοκία και φτάνει μέχρι το Άγιο Όρος. Ο Άγιος Αρσένιος και ο Άγιος Παΐσιος συνδέονται με έναν μοναδικά πνευματικό τρόπο. Ο πρώτος υπήρξε ο πνευματικός πατέρας του τόπου καταγωγής του δεύτερου, ενώ τον βάφτισε δίνοντάς του και το όνομά του. Και οι δύο Άγιοι μεγάλωσαν μέσα σε δύσκολες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, σημάδεψαν τις τοπικές κοινωνίες με την παρουσία τους και μετουσίωσαν τον πόνο, την προσφυγιά και τη φτώχεια σε αγάπη, προσφορά και αγιότητα. Κοινό στοιχείο τους η αυταπάρνηση, η προσευχή και η πνευματική καθοδήγηση ανθρώπων όλων των ηλικιών και κοινωνικών στρωμάτων.
-Πόσο απαιτητική ήταν η έρευνα που προηγήθηκε των γυρισμάτων;
Η ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν ένα γεγονός-τομή για ολόκληρο τον ελληνισμό. Ο Άγιος Αρσένιος έζησε τον ξεριζωμό στα τελευταία χρόνια της ζωής του, οδηγώντας το ποίμνιό του από τα Φάρασα της Καππαδοκίας στην Ελλάδα, με πίστη και καρτερικότητα. Αντίστοιχα, ο Άγιος Παΐσιος γεννήθηκε μέσα σε αυτό το τραυματικό περιβάλλον, ως παιδί προσφύγων, και κουβάλησε σε όλη του τη ζωή την εμπειρία της απώλειας, του πόνου αλλά και της δύναμης που γεννά η πίστη. Η προσφυγική συνείδηση και για τους δύο δεν ήταν βάρος, αλλά πνευματικό στήριγμα και αφορμή για προσευχή, προσφορά και αγάπη προς όλους. Η έρευνα ήταν ιδιαίτερα απαιτητική, καθώς το εγχείρημα απαιτούσε ακρίβεια, σεβασμό και πολυπρισματική προσέγγιση. Συλλέξαμε αρχειακά ντοκουμέντα, μαρτυρίες ιστορικών, θεολόγων και μοναχών, ενώ δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στη σύνδεση της προσωπικής πορείας των Αγίων με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής τους. Παράλληλα, μελετήσαμε το κοινωνικό και πνευματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν, με στόχο να μεταφέρουμε στον θεατή μια γνήσια και εμπεριστατωμένη αφήγηση.
-Πώς επιλέξατε τη Θεσσαλονίκη για να κάνετε την πρεμιέρα;
Η Θεσσαλονίκη αποτελεί σταυροδρόμι πολιτισμών και μνήμης, ιδιαίτερα για τον προσφυγικό ελληνισμό. Είναι μια πόλη με έντονη πνευματική και θρησκευτική ζωή και, παράλληλα, τόπος που υποδέχθηκε πολλούς πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Η επιλογή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου για την πρεμιέρα έχει επίσης έναν ιδιαίτερο συμβολισμό — είναι ένας χώρος γνώσης, διαλόγου και ελεύθερης σκέψης, ιδανικός για την πρώτη προβολή ενός ντοκιμαντέρ που συνδέει την Ιστορία με την Πίστη. Ανεξάρτητα όμως από όλα τα παραπάνω στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται τα Άγια λείψανα του Αγίου Αρσενίου καθώς και το μήνυμα το Αγίου Παϊσίου.
-Ποια σημεία της Θεσσαλονίκης επιλέξατε για τα γυρίσματα και πώς εντάσσονται στην αφήγηση της ταινίας;
Tο υλικό του ντοκιμαντέρ προέρχεται από πολλές πηγές: αρχειακά ντοκουμέντα, μαρτυρίες ιστορικών, θεολόγων, μελετητών και μοναχών, καθώς και σύγχρονες κινηματογραφικές λήψεις από μέρη-σταθμούς στη ζωή των Αγίων. Τα γυρίσματα έγιναν στην Καππαδοκία, την Κόνιτσα, τη Θεσσαλονίκη, τη Χαλκιδική, το Πλατύ Ημαθίας όπου βρίσκεται και ο Σύλλογος Καππαδοκών, το Άγιο Όρος και την Κέρκυρα. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην καταγραφή του φυσικού και πνευματικού τοπίου, που συνέβαλε στη διαμόρφωση της πορείας των δύο Αγίων. Ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, στη Σουρωτή και στην Χαλκιδική έγιναν πολυήμερες κινηματογραφικές λήψεις.
-Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά τα γυρίσματα σε τοποθεσίες όπως η Καππαδοκία και το Άγιο Όρος;
Στην Καππαδοκία, οι δυσκολίες σχετίζονταν κυρίως με την πρόσβαση σε απομακρυσμένες περιοχές, την ανάγκη για συνεννόηση με τοπικούς φορείς, αλλά και την ηθική ευθύνη να κινηματογραφήσουμε ιερούς και ιστορικούς τόπους με απόλυτο σεβασμό. Στο Άγιο Όρος, υπήρχαν αντίστοιχα περιορισμοί, καθώς πρόκειται για έναν χώρο με μοναδική πνευματική βαρύτητα και αυστηρούς κανόνες λειτουργίας. Παρ’ όλα αυτά, μας υποδέχθηκαν με μεγάλη κατανόηση και αγάπη, και αυτό μας συγκίνησε βαθιά.
-Πώς η καταγωγή σας από την Πόλη και οι ακαδημαϊκές σας σπουδές επηρέασαν την προσέγγισή σας στον χώρο του ντοκιμαντέρ;
Ως Κωνσταντινουπολίτισσα, φέρω εντός μου την αίσθηση της μνήμης, της παράδοσης αλλά και της απώλειας — στοιχεία που είναι βαθιά ριζωμένα στο DNA του ελληνισμού της Ανατολής. Οι ακαδημαϊκές μου σπουδές στην Ιστορία, αλλά και η μακρόχρονη ενασχόληση μου με το Ιστορικό Ντοκιμαντέρ, με καθοδήγησαν ώστε να προσεγγίσω το θέμα με επιστημονική επάρκεια, αλλά και προσωπική ευαισθησία. Το ντοκιμαντέρ για μένα είναι ένα όχημα ιστορικής και συναισθηματικής αλήθειας.
Βιογραφικό
Η Ειρήνη Σαρίογλου γεννήθηκε το 1972 στην Πόλη. Απόφοιτη του Ζαππείου, σπούδασε Γαλλική Γλώσσα και Λογοτεχνία στα Πανεπιστήμια Μαρμαρά και Grenoble. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση και του ΙΚΥ στο Πανεπιστήμιο του Birmingham - Τμήμα Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών. Το 2004 εκδόθηκε από το ΕΛΙΑ, στα αγγλικά, μέρος της διδακτορικής της διατριβής, με θέμα την «Επιρροή της τουρκικής πολιτικής στην ελληνική εκπαίδευση της Πόλης 1923-1974» και το 2011 από το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.) στα ελληνικά.
Έχει δημοσιεύσει και επιμεληθεί εκδόσεις, επιστημονικές μελέτες και άρθρα και έχει επιμεληθεί ιστορικά ντοκιμαντέρ που έχουν διακριθεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, Γράμματα Χωρίς Παραλήπτη – Αϊβαλί 1922, Στην Εξορία – ΕρζουρούμΆσκαλε 1942, Η Σιωπηλή Σχολή – Μια αναδρομή στην ιστορία της Ι.Θ. Σχολής της Χάλκης, Ίμβρος – Τένεδος: Της Μνήμης και της Λήθης, Η Ανατολή Έδυσε, Η Νέα Σμύρνη του Μίκη Θεοδωράκη, Τα Ηρωικά Βουρλά της Μικράς Ασίας κ.ά.). Έχει διδάξει οθωμανική και τουρκική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης. Είναι Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Πόλης. Από το 2008 είναι συν-ιδρύτρια και Γενική Γραμματέας του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.) Από το 2016 μέχρι και σήμερα διατελεί καλλιτεχνική διευθύντρια του BeyondBorders Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλορίζου.
«Φως Καππαδοκίας»
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Ειρήνη Σαρίογλου. Μουσική: Γιώργος Παπαχριστούδης. Φωτογραφία & Εναέριες Λήψεις: ErsinCaliskan, Αλέξανδρος Σικαλιάς, Ευάγγελος Κάλοου, Βαγγέλης Πυρπύλης. Ηχοληψία: ErsinCaliskan, Βαγγέλης Πυρπύλης. Μοντάζ-Γραφικά: Βαγγέλης Πυρπύλης.
Πρεμιέρα: Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 2025, 19.00
Αίθουσα Τελετών του ΑΠΘ
