Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επτά ξεκαρδιστικές ταινίες-σταθμούς, από τον βωβό κινηματογράφο του Μπάστερ Κίτον στον Στρατηγό (1926) μέχρι την πολιτική σάτιρα Dr. Strangelove (1964) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Μαζί, συνθέτουν ένα πανόραμα που λειτουργεί ταυτόχρονα ως μάθημα ιστορίας και ως υπόμνηση ότι το χιούμορ δεν γερνάει.
«Ο στόχος μας ήταν να δείξουμε ότι η κωμωδία και το σινεμά πάνε χέρι-χέρι από την πρώτη στιγμή της ύπαρξης της έβδομης τέχνης», λέει ο κριτικός κινηματογράφου Πάνος Αχτσιόγλου, υπεύθυνος προγράμματος ετήσιας δραστηριότητας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. «Η κωμωδία γεννήθηκε μαζί με το σινεμά: από μια γκάφα μπροστά στην κάμερα, από ένα αστείο ατύχημα σε ένα γύρισμα. Θέλαμε το αφιέρωμα να θυμίζει αυτή τη συγγένεια».
Η επιμέλεια του προγράμματος – με τη συνεργασία και της Βαλεντίνας Τσαλαμπούνη – στηρίχθηκε στην ιδέα να αντιπροσωπεύεται κάθε βασικό είδος της κωμωδίας αλλά και διαφορετικές κινηματογραφικές σχολές ανά τον κόσμο. Όπως εξηγεί ο Πάνος Αχτσιόγλου: «Στόχος ήταν να καλυφθούν όλα τα κινηματογραφικά είδη της κωμωδίας: Σλάπστικ και σκρούμπολ, κωμωδίες καταστάσεων, κωμωδίες παρεξηγήσεων, ηθογραφικές και ρομαντικές κομεντί, ακόμη και πολιτικές κωμωδίες όπως το SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα. Θέλαμε επίσης να συμπεριλάβουμε ταινίες που είναι διασκευές λογοτεχνικών έργων. Η επιλογή των ταινιών είχε τις δυσκολίες της. Έπρεπε να λάβουμε υπόψη την ποιότητα των υλικών –να έχουμε όσο το δυνατόν καλύτερα αποκατεστημένες κόπιες– και φυσικά τα δικαιώματα. Σε παλιές ταινίες, η ανεύρεση δικαιωμάτων μπορεί να είναι περιπετειώδης. Και βέβαια πάντα υπάρχει η ταυτότητα που θέλουμε να δώσουμε στο αφιέρωμα: κάτι που να είναι ποιοτικό, αναγνωρίσιμο και ταυτόχρονα ελκυστικό για το κοινό».
Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964, 95΄)
Στο αφιέρωμα συμπεριλήφθηκαν ταινίες από διάφορες χώρες: Αμερική, Βρετανία, Ιταλία και Γαλλία. «Κάθε χώρα έχει το δικό της χιούμορ», σημειώνει ο κ. Αχτσιόγλου. «Σκεφτήκαμε – και ίσως το κάνουμε σε επόμενο αφιέρωμα— να βάλουμε μια σκανδιναβική κωμωδία, όπως για παράδειγμα κάποια ταινία του Καουρισμάκι. Στον Έλληνα ίσως να μην μιλάει πολύ αυτό το χιούμορ, αλλά έχει τη δική του αξία. Η Ασία έχει επίσης τη δική της ιστορία στην κωμωδία– οι ταινίες του Τσάκι Τσαν, για παράδειγμα, είναι στην ουσία μια διακωμώδηση της βίας, ένα άλλο είδος σλάπστικ».
Το αφιέρωμα ανοίγει με το Πάρτι του Μπλέικ Έντουαρντς και κλείνει με το Dr. Strangelove – σε μια ενδιαφέρουσα συμμετρία όπου ο Πίτερ Σέλερς συνδέει την αρχή και το τέλος. Ανάμεσά τους, ο Μπάστερ Κίτον, ο Ζακ Τατί, οι αδελφοί Μαρξ, ο Μάριο Μονιτσέλι και ο Χάουαρντ Χοκς συνθέτουν μια ιστορία διαφορετικών σχολών χιούμορ.
«Είπαμε να μην βάλουμε Τσάρλι Τσάπλιν διότι θα ήταν το προφανές. Κι έτσι βάλαμε το αντίπαλον δέος, τον Μπάστερ Κίτον. Αυτός ο θλιμμένος κωμικός, ο οποίος έκανε την πιο ακριβή κωμωδία της εποχής του και κατέληξε να χρεοκοπήσει εξαιτίας της, εξακολουθεί να είναι συγκλονιστικά επίκαιρος».
Επίκαιρες είναι με τον τρόπο τους όλες οι ταινίες του αφιερώματος. Γιατί, όπως λέει ο Πάνος Αχτσιόγλου, οι μεγάλες κωμωδίες δεν μιλούν μόνο στο χθες. «Είναι τρομακτικά επίκαιρα όλα αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη. Βλέπεις τους ανθρώπους τότε και τώρα να τους απασχολούν τα ίδια πράγματα: η ανεργία, οι πόλεμοι, η τεχνολογία, οι ανθρώπινες σχέσεις. Ο Στρατηγός είναι μια αντιπολεμική ταινία, αλλά μιλάει και για την τεχνολογική πρόοδο -μπορείς να τη δεις σήμερα και να τη διαβάσεις μέσα από το πρίσμα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Οι αλληγορίες μένουν σταθερές».
Το ίδιο ισχύει, σημειώνει, και για τις ταινίες του Ζακ Τατί: «Το Mon oncle μιλάει για ανθρώπους που επιλέγουν να είναι μόνοι τους ή που ζουν εκτός κανονικότητας και αντιμετωπίζονται περίεργα από μια κοινωνία που λατρεύει τη μηχανή. Είναι απολύτως επίκαιρο. Το σινεμά του Τατί παραμένει τρομερά μοντέρνο».
Μιλώντας για την επαφή με το κοινό, ο Πάνος Αχτσιόγλου επισημαίνει κάτι που συχνά ξεχνάμε: η κωμωδία δεν είναι μόνο το περιεχόμενο, είναι και ο τρόπος θέασης. «Η συλλογική θέαση φουσκώνει, γιγαντώνει τη χαρά της εμπειρίας. Είναι αυτό που λέμε audience effect. Γελάς και ακούς και τον άλλον να γελάει. Η κωμωδία θέλει παρέα, λειτουργεί καλύτερα όταν τη μοιράζεσαι». Αυτός είναι και ο λόγος που το αφιέρωμα επιδιώκει να είναι ζωντανό, να χτίζει επαφή με τους θεατές. «Θα είμαστε εκεί, θα κάνουμε εισαγωγές για τις ταινίες του αφιερώματος, θα μιλήσουμε με το κοινό. Θέλουμε αυτός ο διάλογος να υπάρχει. Ευχόμαστε ο κόσμος να το απολαύσει το αφιέρωμα και εφόσον υπάρχει ανταπόκριση, θα έχει και συνέχεια. Η κωμωδία έχει ατελείωτο πεδίο για να το εξερευνήσεις. Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος, που περιλαμβάνει έξι ταινίες από τη δεκαετία του 1970 μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο του 2026».
Το πάρτι (The Party, 1968, 99΄)
Τι συμβαίνει σήμερα με την κωμωδία;
Όταν η συζήτηση φτάνει στο σύγχρονο κινηματογραφικό τοπίο, ο Πάνος Αχτσιόγλου αποφεύγει την εύκολη γενίκευση ότι «δεν γυρίζονται καλές κωμωδίες». «Δεν είναι έτσι τα πράγματα», λέει. «Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος, τον Απρίλιο του 2026, θα δείτε δημιουργούς όπως ο Έντγκαρ Ράιτ, που θεωρούμε ότι είναι ο συνεχιστής των Μόντι Πάιθονς. Υπάρχει καλή κωμωδία και σήμερα. Το πρόβλημα είναι αλλού, στο ευτελές και το εύκολο. Στις πλατφόρμες βγαίνουν …με το κιλό χαλαρές κομεντί, σχεδόν για να παίζουν στο background. Είναι θέμα υπερπληθώρας περιεχομένου. Δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν πάντα τέτοιες ταινίες, αλλά τώρα έχουν κατακλύσει το τοπίο. Και ταυτόχρονα, η κωμωδία παραμένει ίσως το πιο παρεξηγημένο είδος. Πολλοί τη θεωρούν υποδεέστερο είδος, εύκολο. Τεράστιο λάθος. Η κωμωδία κρύβει αλληγορία, όπως και η επιστημονική φαντασία. Είναι, μάλλον, το πιο παλιό κινηματογραφικό είδος και μπορεί να συνδυάσει τη διασκέδαση με τον προβληματισμό. Αυτό δεν το καταφέρνουν πολλά είδη».
Ο θείος μου (Mon oncle/My Uncle, 1958, 117΄)
Κι ακόμη, όπως επισημαίνει ο Πάνος Αχτσιόγλου, η κωμωδία έχει μια πολιτική λειτουργία που συχνά υποτιμάται: «Η ιστορία μας δείχνει ότι σε δύσκολες εποχές η κωμωδία αντιστέκεται. Μπορεί να μιλήσει για τα πιο σκοτεινά πράγματα με τρόπο ευρηματικό. Στο θέατρο, το Μεγάλο μας Τσίρκο επί χούντας ήταν μια κωμωδία που έλεγε τα πάντα, με τρόπο που η λογοκρισία δεν μπορούσε να ακουμπήσει. Η κωμωδία είναι συχνά ένας δούρειος ίππος».
Πρόγραμμα προβολών:
Σούπα πάπιας (Duck Soup, 1933, 68΄)
Πέμπτη 4/12
20:30 Το πάρτι (The Party, 1968, 99΄)
Παρασκευή 5/12
19:00 Ο Στρατηγός (The General, 1926, 89΄)
21:00 Ο θείος μου (Mon oncle/My Uncle, 1958, 117΄)
Σάββατο 6/12
19:00 Σούπα πάπιας (Duck Soup, 1933, 68΄)
21:00 Ο κλέψας του κλέψαντος (I soliti ignoti/Big Deal on Madonna Street, 1958, 111΄)
Κυριακή 7/12
19:00 Ξαναπαντρεύομαι τη γυναίκα μου (His Girl Friday, 1940, 92΄)
21:00 SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964, 95΄)
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ, Λιμάνι Θεσσαλονίκης
Γενική είσοδος: 5€
Εισιτήρια διαθέσιμα ηλεκτρονικά στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
