Η παράσταση, βασισμένη στο δημοτικό τραγούδι «Το Γιοφύρι της Άρτας», επιχειρεί κάτι παραπάνω από την αναβίωση ενός θρύλου: ξαναδιαβάζει την παράδοση μέσα από το θέατρο, φωτίζοντας μύθους που θεωρούμε δεδομένους από την πλευρά των ανθρώπων που «χτίστηκαν» μέσα τους. Είναι μια παράσταση για το τι θυμάται μια κοινωνία όταν επιλέγει να ξεχάσει τα πρόσωπα που θυσίασε καιγια το πώς μια γυναίκα που δεν είχε καν όνομα μπορεί, έστω και με καθυστέρηση αιώνων, να αποκτήσει φωνή.
Ο σκηνοθέτης Χάρης Θώμος αντιμετωπίζει τον θρύλο όχι ως αναπαράσταση αλλά ως μηχανισμό κατανόησης. «Κατάγομαι από τα Γιάννενα και τονθρύλο του Γεφυριού της Άρτας άρχισα να τον ακούωπριν ακόμη πάω σχολείο. Εκείνο που με κέντρισε αργότερα δεν ήταν η αφήγηση όπως τη θυμόμασταν, αλλά η συνειδητοποίηση ότι ουσιαστικά μιλούσε για μια κοινωνία που απαίτησε τη θυσία μιας γυναίκας ώστε να στεριώσει ένα κατασκευαστικό έργο, μία γέφυρα. Μου φάνηκε άδικο, σχεδόν σοκαριστικά σύγχρονο», παρατηρεί.
Η «Πετριχώρα» ρίχνει τα φώτα τηςστη Λυγερή ως δραματουργικό πρόσωπο, όχι ως αλληγορία. «Στις περισσότερες παραλλαγές του θρύλου η Λυγερή δεν έχει καν όνομα» σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Είναι ετεροκαθοριζόμενη. Είναι ηγυναίκα του πρωτομάστορα, όχι μια συγκεκριμένη ύπαρξη. Εμείς θέλαμε να θυμίσουμε ότι αυτή η γυναίκα έζησε μια ζωή: ερωτεύτηκε, παντρεύτηκε, είχε σχέσεις και προσδοκίες. Και στο τέλος βρέθηκε θύμα μιας κοινωνίας που θεώρησε αυτονόητο ότι μπορεί να τη θυσιάσει. Στην παράσταση βλέπουμε ανθρώπους που οδηγήθηκαν σε ρόλουςθύτη και θύματος,οι οποίοι ήταν πλήρως αποδεκτοί κοινωνικά. Αυτό ήταν κάτι πουμε ενδιέφερε: η αποδοχή της βίας ως αναγκαίας συνθήκης προόδου».
Ο τίτλος, δάνειο από ηπειρώτικη ντοπιολαλιά, περιγράφει τη μυρωδιά της γης μετά τη βροχή. Στην παράσταση λειτουργεί ως μεταφορά για κάτι βαθύτερο. «Το βρεγμένο χώμα, η πέτρα και ο ιχώρ – το αίμα των θεών – έγιναν ένας τρόπος να μιλήσουμε για το τι απορροφά η μνήμη μιας κοινωνίας» εξηγεί ο Χάρης Θώμος. «Το χώμα που μυρίζει μετά τη βροχή είναι και το χώμα που δέχθηκε τη θυσία της Λυγερής».
Η παράσταση χτίζει ένα σκηνικό περιβάλλον όπου ο ήχος, η κίνηση και η εικόνα λειτουργούν συμπληρωματικά. Η αισθητική της ξεπερνά τα όρια τουρεαλισμού για να κινηθείσε μια εκδοχή επιτελεστικού μαγικού ρεαλισμού. «Δεν μπορείς να προσεγγίσεις την παράδοση μόνο ρεαλιστικά» λέει ο σκηνοθέτης. «Υπάρχει πάντα ένα διαφεύγον στοιχείο, κάτι μαγικό. Αυτό προσπαθήσαμε να αποδώσουμε: ένα παράλληλο σύμπαν όπου συνυπάρχουν λόγος, τραγούδι, φωνή ως ήχος, σώμα και εικόνα».
Η ιδέα της παράστασης δεν προέκυψε μόνο από τη μνήμη του δημοτικού τραγουδιού, αλλά και από την παρατήρηση ενός ευρύτερου πολιτισμικού φαινομένου. «Βλέπαμε ένα ρεύμα επιστροφής στην παράδοση» σημειώνει ο Χάρης Θώμος. «Για χρόνια τη σνομπάραμε.Τώρα άρχισε να επανέρχεται στη δημόσια σφαίρα, όχι ως διακοσμητικό στοιχείο αλλά ως κομμάτι του πολιτισμικού μας DNA. Η παράδοση έχει πράγματα να μας μάθει διότικουβαλάει μηχανισμούς συλλογικής εμπειρίας».
Ο χορός ως μηχανισμός αφήγησης
Ο πυρήνας της σκηνοθετικής επιλογής βρίσκεται στον χορό, όχι ως αισθητικό συμπλήρωμα αλλά ως δραματουργικό εργαλείο. Η ομάδα των εννέα ηθοποιών λειτουργεί ως πολυφωνική κοινότητα, χτίζοντας και γκρεμίζοντας σκηνικά τον κόσμο της ιστορίας. Ο σκηνοθέτης εξηγεί: «Με ενδιέφερε να παρουσιάσουμεέναν χορό σαν εκείνους που συναντάμε στην αρχαία τραγωδία. Όχι με την κλασική του μορφή, αλλά ως φορέα σχολιασμού και συναισθηματικού παλμού».
Ο ίδιος εντοπίζει ενδιαφέρουσες συγγένειες με την αρχαία τραγωδία: «Η Λυγερή έχει πολλά κοινά με την Ιφιγένεια. Υπάρχει η τραγική ηρωίδα, ο τραγικός ήρωας, ο χορός, και το κοινό γνωρίζει ήδη την κατάληξη. Αυτή η προδιαγεγραμμένη μοίρα φορτίζει την παράσταση με έναν τρόπο που θυμίζει τραγωδία. Κι αυτό είναικάτι που μας μιλάει γιατί είμαστε από τους λίγους τυχερούς λαούς στον κόσμο που μπορούμε τα καλοκαίρια να βλέπουμε και να ξαναβλέπουμε αρχαίο δράμα».
Παρότι η «Πετριχώρα» βασίζεται σε ένα ελληνικό δημοτικό τραγούδι και στην προφορική παράδοση της περιοχής, το διεθνές κοινό την έχει αγκαλιάσει. Στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου της Πρίστινα, η «Πετριχώρα» απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Παράστασης (Κοινού) και το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας. «Αυτό που μας εντυπωσίασεείναι ότι η παράσταση έπαιξε χωρίς υπερτίτλους και παρ’ όλα αυτά έγινε κατανοητή. Μας έκαναν σινιάλα οι θεατές μετά: “το καταλάβαμε”. Το θέατρο δεν είναι μόνο λόγος. Αν πιάσει κανείς τον ρυθμό, το σώμα, το τραγούδι, μπορεί να αποκωδικοποιήσει την ιστορία», τονίζει ο Χάρης Θώμος.
Η πανανθρώπινη διάσταση του θρύλου του Γεφυριού φαίνεται να λειτουργεί καταλυτικά. Η έρευνα της ομάδας έδειξε ότι το μοτίβο της θυσίας για το χτίσιμο ενός έργου συναντάται σε διάφορες περιοχέςστα Βαλκάνια, ακόμη και σε κοινότητες της Βαλτικής και της Αφρικής. «Συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό το μοτίβο – μια κοινωνία που ζητάει την ύψιστη θυσία – είναι κοινό σε πολλές παραδόσεις» σχολιάζει ο σκηνοθέτης.
Πριν ασχοληθεί με το θέατρο, ο Χάρης Θώμος ήρθε για να σπουδάσει πληροφορική στη Θεσσαλονίκη, ενώ στη συνέχεια έζησε αρκετά χρόνια στο εξωτερικό.Η επιστροφή του στην πόλη και η επαφή του με τις τοπικές καλλιτεχνικές ομάδες διαμόρφωσαν τη σκηνοθετική του ταυτότητα. «Με ενδιαφέρει ένας τύπος μαγικού ρεαλισμού. Πιστεύω ότι με στοιχεία όπως η κίνηση, το τραγούδι και η εικόνα, μπορείς να δημιουργήσεις κόσμους που είναι άλλοτε λυρικοί κι άλλοτε ωμοί».
Η «Πετριχώρα» επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων, η διαδρομή της όμως δεν θα κλείσει. «Υπάρχουν προτάσεις από φεστιβάλ και φορείς της Κρήτης, του Αιγαίου, της Θράκης αλλά και του εξωτερικού» αναφέρει ο Χάρης Θώμος. «Και κάτι που δεν περιμέναμε: μεγάλη ζήτηση για σχολικές παραστάσεις. Φιλόλογοι που την είδαν μάς ζήτησαν να τη δουν και οι μαθητές τους. Έτσι ξεκινήσαμε και πρωινές παραστάσεις για σχολεία».
Η ομάδα δουλεύει ήδη στο επόμενο project, βασισμένο στον «Κεμάλ» του Νίκου Γκάτσου και την Ανατολή. «Είναι ένα θέμα που αντλεί από τη νεότερη παράδοση, αλλά παραμένει μια ιστορία για το εάν ο κόσμος μπορεί να αλλάξει. Το ερώτημα του Γκάτσου είναι ακόμη ανοιχτό».
Συζητώντας για τα θεατρικά πράγματα στη Θεσσαλονίκηο Χάρης Θώμος βλέπει μια αλλαγή. «Τα νερά ήταν για καιρό βαλτωμένα και τελευταία φαίνεται ναταρακουνήθηκαν. Υπάρχει μια νέα σπορά: ομάδες, νέοι καλλιτέχνες, νέα θέατρα. Και κυρίως μια αναγνώριση ότι η θεατρική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης δεν χρειάζεται να μοιάζει με της Αθήνας».
Ο ίδιος συγκαταλέγεται και στους ιδρυτέςτης εταιρείας παραγωγής Dot Ensemble, με στόχο να στηρίξει νέες δημιουργίες στο θέατρο και στα εικαστικά. «Οι ομάδες είναι σημαντικές, αλλά χρειάζεται μια υποδομή που θα επιτρέψει σε νέους καλλιτέχνες να μπουν στην αγορά. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε όσο μπορούμε – με παραγωγές, residencies και συμπράξεις».
Οι συντελεστές της παράστασης
Σκηνοθεσία: Χάρης Θώμος
Δραματουργία: Αμαλία Κοντογιάννη
Κίνηση: Μαριάνθη Ψωματάκη
Μουσική - Ηχοτοπία: Μάριος Αποστολακούλης
Διδασκαλία παραδοσιακού τραγουδιού: Νατάσα Τσακηρίδου
Φωτισμοί: Αθηνά Μπανάβα
Σκηνογραφία: Κατερίνα Κουκότα
Ενδυματολογία: Νεφέλη Νικολαΐδη
Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοχάρης Μπαϊρακταρίδης
Φωτογραφία: Γιώργος Ματζάρης & Λευτέρης Τσινάρης
Γραφιστική επιμέλεια: Χάρης Θώμος
Επικοινωνία - Δημόσιες σχέσεις: Μαρία Τότσκα
Παραγωγή: DOT Ensemble ΑΜΚΕ
Επι σκηνής: Νεφέλη Γκίκογλου, Βασιλική-Λυδία Καλογιάννη, Δημήτρης Κρίκος, Αριάδνη Κώστα, Ευαγγελία Μπότση, Λένα Νεστορίδου, Γεωργία Ποντσουκτσή, Θάνος Πουμάκης, Ελένη Χριστοφή
Πρόγραμμα παραστάσεων
Τετάρτη 3, 10, 17 καιΠέμπτη 4, 11, 18 Δεκεμβρίου 2025
ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ: 21.30
ΧΩΡΟΣ: Θέατρο Αυλαία, Τσιμισκή 136, Θεσσαλονίκη
ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΣΤΟ: https://www.more.com/gr-el/tickets/theater/petrixora/
και στο ταμείο του θεάτρου Αυλαία
