Η φετινή Μπιενάλε, σε επιμέλεια της ανεξάρτητης επιμελήτριας και ιστορικού τέχνης Νάντιας Αργυροπούλου, ανοίγει σήμερα, Παρασκευή 31 Οκτωβρίου 2025 (18.00), στο MOMus–Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη Β1) στο Λιμάνι, με την έκθεση «Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή)». Η έκθεση λειτουργεί ως προοίμιο ενός κύκλου δράσεων, συναντήσεων και εκθέσεων που θα εξελιχθούν έως το καλοκαίρι του 2026, διερευνώντας πώς η επιστημονική φαντασία μπορεί να γίνει εργαλείο πολιτικής, συναισθηματικής και κοινωνικής μεταμόρφωσης. Παρουσιάζονται έργα των Ben Rivers, Errands και Κώστα Σφήκα, σε συνεργασία με το 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Την ίδια στιγμή, οι εγκαταστάσεις της ΔΕΘ–HELEXPO (Περίπτερα 2 και 3) συμμετέχουν στην εναρκτήρια γιορτή και μεταμορφώνονται από 19:30 έως 01:30, σε ανοιχτό εργαστήριο πειραματισμού και συμμετοχής: με τις προβολές του αφιερώματος «moving in riot», όπου έργα από τους Ben Rivers, Oliver Ressler, Basma al-Sharif, Κώστα Σφήκα, Le Nemesiache και άλλους αναμετρώνται με τη μνήμη, την αντίσταση και τη φροντίδα. Παράλληλα, το κοινό συμμετέχει σε εργαστήρια σποροβομβών με τη Μαμαγαία, σε εργαστήριο μεταξοτυπίας με το Mephisto Me Studio, ενώ οι Αερίτες παρουσιάζουν το χορευτικό έργο «ΔΕΘ ΑΡΘΩ’», μια πράξη κινητικής αποσταθεροποίησης. Η βραδιά κορυφώνεται με το VELVET BUS goes Salonica Biennale, ζωντανές εμφανίσεις των The Callas και DJ sets από Yavash, μετατρέποντας τη Μπιενάλε σε μια γιορτή μεταμόρφωσης.
«Η Μπιενάλε 9 είναι απείθαρχη και χαοτική και συντάσσεται με τις μικρές ιστορίες που δεν έχουν ειπωθεί, με όσα έχουν αγνοηθεί», τονίζει στη συνέντευξή της στα Μακεδονικά Νέα η Νάντια Αργυροπούλου. Έτσι, η Θεσσαλονίκη δεν λειτουργεί ως φόντο, αλλά ως συμπρωταγωνίστρια μιας Μπιενάλε ποιητικής και βαθιά πολιτικής, που μας προσκαλεί να φανταστούμε – και να ζήσουμε – αλλιώς.
Ο τίτλος «Ριζοσπαστική Νοημοσύνη» παραπέμπει στην Τεχνητή Νοημοσύνη και σε μια νοημοσύνη της ζωής, στη σκέψη που δεν αποκλείει, αλλά εμψυχώνει. Όπως λέει η Νάντια Αργυροπούλου, πρόκειται για μια πράξη που «συνέχει, εμψυχώνει και προϋποθέτει τον κόσμο πολλών κόσμων». Μια πρόσκληση σε έναν τρόπο ύπαρξης που δεν φοβάται την αλλαγή, αλλά τη θεωρεί συνθήκη ελευθερίας.
Νάντια Αργυροπούλου/Φωτoγραφία Τάσος Βρεττός
Συνέντευξη της Νάντιας Αργυροπούλου στη Χρύσα Νάνου
Ο τίτλος «Ριζοσπαστική Νοημοσύνη» παραπέμπει τόσο στην Τεχνητή Νοημοσύνη όσο και σε μια «νοημοσύνη της ζωής». Ποια είναι, για εσάς, η ριζοσπαστική διάσταση της νοημοσύνης;
Η Μπιενάλε 9 απευθύνεται με το κωδικοποιημένο αρκτικόλεξο στον τίτλο της (ΡΝΣ9) στη σύγχυση γύρω από την περιλάλητη «επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης», στη λαγνεία ή/και τον τρόμο με τα οποία η έλευσή της έχει συνοδευτεί. Αντιμετωπίζει με ευφρόσυνη μαχητικότητα όσα δείχνουν ήδη ότι το ρίσκο στην μεγιστοποίηση της επιρροής της δεν είναι η τυραννία των αυτοματοποιημένων αποφάσεων αλλά η ενίσχυση της υπάρχουσας ανθρώπινης τάσης για αυτοματοποίηση, για μη-κριτική σκέψη επί οδηγιών και συνεπειών, για τυφλή πίστη στην ορθότητα αυτής της μηχανικής. Αξιοπρόσεκτο σημείο εδώ δεν είναι τόσο η πίστη στην έλευση μιας ανώτερης νοημοσύνης αλλά κυρίως η απομείωση της έννοιας της νοημοσύνης στην μέτρηση του IQ, μιας κατασκευασμένης κλίμακας δηλαδή που, καθόλου τυχαία, λατρεύει η ελίτ των «tech bros» της Silicon Valley και γεννά ρατσισμό και τις ιδέες για την λευκή ανωτερότητα. Αυτή είναι μια καθημερινή μορφή φασισμού ακόμα και αν δεν επιβάλλεται από ακροδεξιά πολιτικά μορφώματα.
Η Μπιενάλε 9 προτείνει τον όρο «ριζοσπαστική νοημοσύνη» για να δείξει προς τις πολλαπλές διαστάσεις της έννοιας της νοημοσύνης, η οποία δεν αποτελεί ιδιότητα αλλά ενεργή σχέση ζωής που δεν λειτουργεί απομειωτικά, αποκλείοντας ή συμπεριλαμβάνοντας με όρους στενά ωφελιμιστικούς. Είναι κάτι που συνέχει, εμψυχώνει και προϋποθέτει ταυτόχρονα τον κόσμο πολλών κόσμων. Κάτι παμπάλαιο και ολοκαίνουργιο μαζί. Στο ερώτημα που θέτει η Μπιενάλε είναι το πώς θα μπορούσαμε να ενεργοποιήσουμε συγκεκριμένες γνώσεις και την ποιηθική της φροντίδας στην καθημερινότητά μας με την ΤΝ. Πώς μπορούμε να προσθέσουμε την προοπτική των αποκλεισμένων και περιθωριοποιημένων στη διαμόρφωσή της. Πώς μπορούμε να την κάνουμε εργαλείο αυτοεκπλήρωσης και αυτονομίας το οποίο ωστόσο εκπορεύεται από την αλληλεγγύη και τα κοινωνικά αιτήματα για ισότητα και δικαιοσύνη. Πώς μπορούμε να την κάνουμε έκφραση του αξιώματος της ζωής που δεν καταδυναστεύεται και αρνείται να καταδυναστεύσει αλλάζοντας όλα τα μοτίβα ανελευθερίας και βίας. Το κριτικό έργο του Dan MacQuillan αλλά και άλλων θεωρητικών, τα έργα των ίδιων των καλλιτεχνών της Μπιενάλε δείχνουν προς την κατεύθυνση αυτή.
MAMAGEA
-Πώς συνομιλεί η Biennale 9 με τη Θεσσαλονίκη και -ενδεχομένως- τις αντιφάσεις της;
Η Μπιενάλε 9 δεν είναι μια διοργάνωση για τη Θεσσαλονίκη αλλά κάτι που (θα) συμβαίνει με αυτή με τον τρόπο που γίνονται οι μουσικοί αυτοσχεδιασμοί και μεταδίδονται οι προφορικές ιστορίες. Καταπιάνεται ενίοτε με τους τρόπους που η πόλη έχει κατοικηθεί, αγαπηθεί, μισηθεί, τραγουδηθεί ή ακόμη και αγνοηθεί μέσα από τις κοινοτοπίες που την περιβάλουν.
Είναι ούτως ή άλλως συναρπαστική η κίνηση προς και από την πόλη αυτή, για την οποία ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου είχε πει ότι είναι νησί «μια σφήνα…ένα θέρετρο πολυάνθρωπης ερήμωσης». Εκείνος έβλεπε «μουσική δωματίου» εκεί που μια σπουδαία ράπερ της νέας γενιάς, η Penny βλέπει την άγρια και ελεύθερη περιήγηση στα στενά και στο ρευστό της πόλης («Σαλονίκη η βροχή σου μου ανήκει»). Η πόλη που στις ταλαντώσεις της εκφράζει καλύτερα αυτό που ο πρόσφατα χαμένος βάρδος της είχε πει για τις γενιές που κινούνται μεταξύ «συμπεριφορών ανατροπής» και «της βαθιάς ζωής της συντηρητικής».
Η Μπιενάλε 9 επέλεξε ως χώρους υλοποίησής της τα κτίρια της ΔΕΘ αλλά και τον υδροβιότοπο του Καλοχωρίου για να συνδεθεί ουσιαστικά με τα πεδία στα οποία η πόλη αλλάζει, ο δημόσιος χώρος κινδυνεύει, η εξουσία και η φαντασίωση της Αθήνας ελοχεύει ως πρότυπο, η ζωή συντελείται με τρόπους απρόσμενους σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
Τα έργα της έκθεσης, ακόμη και αν δεν φτιάχτηκαν για την πόλη γιορτάζουν τις αντιφάσεις της ή γίνονται κομμάτι εκλεκτικών συγγενειών και συγκρούσεων με όσα εξυφαίνονται στις πολλές ιστορίες της Σαλονίκης.
-Στην έκθεση «Ανατροπή» η επιστημονική φαντασία λειτουργεί ως εργαλείο κατανόησης της εποχής μας. Πώς ορίζετε τη σχέση ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματική αλλαγή;
Η επιστημονική φαντασία λειτουργεί εδώ ως εργαλείο ταυτόχρονης περιπλάνησης σε πολλές εποχές, όχι μόνο στη «δική μας» η οποία άλλωστε δεν είναι ίδια παντού και για όλ@.
Η ανατροπή που επιτυγχάνει έγκειται ακριβώς σε αυτόν τον κβαντικό χαρακτήρα της. Δεν είναι απλά προφητική, αποκαλυπτική ή δυστοπική/ουτοπική. Είναι ντελιριακή με την έννοια ότι βγαίνει από το δεδομένο μονοπάτι (de-lira) για να δείξει αυτό που οι ιθαγενείς κοσμολογίες ήξεραν και η κβαντική μηχανική έχει πια αποδείξει: δεν υπάρχει απόλυτο σύνορο ανάμεσα στο εδώ-τώρα και στο τότε-εκεί. «Δεν υπάρχει τίποτα που είναι καινούργιο, δεν υπάρχει τίποτα που δεν είναι καινούργιο», με τα λόγια της φυσικού Karen Barad. Το μυστήριο είναι ζωντανό και στην επιστήμη και η εμπλοκή των δυο μπορεί να είναι διαφοροποίηση χωρίς διαχωρισμό. Ας το σκεφτούμε αυτό πια στο πεδίο της κοινωνίας, των σχέσεων, της πολιτικής, της τέχνης.
Η ανατροπή που επιτυγχάνει και την βλέπουμε με διαφορετικούς τρόπους στα έργα της προλογικής αυτής έκθεσης (έργα των Ben Rivers, Errands και Κώστα Σφήκα) είναι η ανατροπή που γίνεται εφικτή όταν η επιδραστική θεωρητικός που εμπνέει την Μπιενάλε 9, Saidiya Hartman, διαβάζει το έργο επιστημονικής φαντασίας '«The Comet» (1920) του W.E.B. Du Bois. Ένας μαύρος άντρας και μια λευκή γυναίκα είναι οι μόνοι που επιβιώνουν ένα γεγονός διαστάσεων Αποκάλυψης. Το έργο που με τη σειρά της η Χάρτμαν δημιουργεί φαντάζεται λεπτομερώς, ως την πραγμάτωσή του ένα κόσμο χωρίς ρατσισμό και διακρίσεις. Η πραγματική αλλαγή είναι η διεκδίκηση αυτή, το ερώτημα που μένει ζωντανό τόσο ώστε να γίνει απάντηση.
The Callas with The Callasettes, Φωτογραφία από: The Callas
-Η φράση «όλα πρέπει να αλλάξουν» έχει χρησιμοποιηθεί, όπως σημειώνετε, από επαναστάτες και δημαγωγούς. Πώς μπορεί η τέχνη να διεκδικήσει τη δύναμη αυτής της φράσης χωρίς να εγκλωβιστεί στην ευκολία του συνθήματος;
Το ερώτημα της Μπιενάλε 9 είναι όχι για την τέχνη αλλά για τη ζωή. Η Σαλονίκη δεν έχει σχέση δυνατή με τα εικαστικά και η Μπιενάλε αυτή έρχεται να αναδείξει, όσο μπορεί, την παρεξήγηση που φαίνεται να υπάρχει εκεί. Ο κινηματογράφος, η μουσική, ο χορός, το ποδόσφαιρο, η ποίηση και η περιπλάνηση στον υδροβιότοπο είναι μέρος της και είναι διεκδικήσεις της ζωής και όχι πεδίο έμπνευσης/άσκησης της τέχνης.
Η Μπιενάλε 9 είναι απείθαρχη και χαοτική και συντάσσεται με τις μικρές ιστορίες που δεν έχουν ειπωθεί, με όσα έχουν αγνοηθεί, με την αντίσταση των Πυγολαμπίδων που αγαπούσε ο Παζολίνι, με την ευφρόσυνη μαχητικότητα και τη συλλογικότητα. Η Μπιενάλε θα προσπαθήσει να κάνει αυτό που λέει και να λέει αυτό που είναι. Θα δοκιμάσει η ίδια τον τίτλο της και θα δοκιμαστεί από αυτόν. Και έτσι θα προκύψει πειστικά αυτό που εννοεί. Κάτι σαν το flow του femme rap. Δεν είναι συνταγή, αλλά συναρμογή και αίνιγμα κοινό, συμποιητική, όπως τα κουτιά με τα πολλά μπουκαλάκια που έφτιαχνε ο Πεντζίκης στο φαρμακείο του.
Είναι ο καιρός αυτός καιρός για αυτή την Μπιενάλε του «Σαλονίκη 9» ; Νομίζω ναι. Άλλωστε, όπως σοφά έχει ειπωθεί, είμαστε ήδη στο πράγμα που καλούμε και μας καλεί. Η κοινότητα που επιθυμούμε και αυτή για την οποία προσπαθούμε δεν είναι κάτι μελλοντικό αλλά κάτι το οποίο κατοικούμε ήδη μέσα από τις πρακτικές και προϋποθέσεις της καθημερινής ζωής.
U.F.O. lost in HEAVEN, 2025 ©ERRANDS
Βιογραφικό της επιμελήτριας
Η Νάντια Αργυροπούλου είναι ανεξάρτητη επιμελήτρια, ιστορικός και συγγραφέας τέχνης με έδρα την Αθήνα. Σπούδασε Αρχαιολογία στο ΕΚΠΑ, Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Essex (MA). Έχει συνεργαστεί με κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς όπως τα Palais de Tokyo, Serpentine Galleries, Columbia University, Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, Ίδρυμα Ωνάση και Ίδρυμα ΝΕΟΝ. Υπήρξε διευθύντρια Πολιτιστικών της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης και associate curator της ελληνικής συμμετοχής στη Μπιενάλε της Βενετίας (2005, 2007). Στις σημαντικές της επιμελητικές δράσεις περιλαμβάνονται τα πρότζεκτ Hotel Paradies, The Marathon Marathon Project (με Hans Ulrich Obrist), Hell as Pavilion, Making Oddkin και Το Αίνιγμα του Δάσους. Ερευνά οικοκριτικές και διεπιστημονικές πρακτικές, σχέσεις τέχνης–επιστήμης–τεχνολογίας και μορφές απο-ανάπτυξης. Είναι μέλος της AICA, της IKT και ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής κολεκτίβας Σαπρόφυτα.
