Εξήντα χρόνια Δημήτρια, εκατό χρόνια από τη γέννηση του Αναγνωστάκη, είκοσι από τον θάνατό του – οι αριθμοί αποκτούν εδώ μια βαρύτητα που δεν περιορίζεται στην επετειακή διάσταση. Είναι μια ευκαιρία να δει κανείς ξανά πώς ο Θεσσαλονικιός ποιητής, με μόλις 88 ποιήματα, κατόρθωσε να γίνει διαρκές μέτρο ειλικρίνειας, ευθύτητας και ηθικού ρεαλισμού στη νεοελληνική γραμματεία.
Η έκθεση, αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Ομίλου Φίλων Μανόλη Αναγνωστάκη, παρουσιάζει έντεκα θεματικές ενότητες που ακολουθούν τη ζωή και το έργο του ποιητή. Από την πρώτη του συλλογή ως τον «Στόχο» του 1970, ο επισκέπτης παρακολουθεί μια πορεία όπου η ποίηση και η πολιτική, η ευαισθησία και η ευθύνη, συνυπάρχουν χωρίς διαχωριστικές γραμμές.
Στην καρδιά της έκθεσης βρίσκονται οι στίχοι που της έδωσαν και τον τίτλο:
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε,
καλά τη φέραμε τη ζωή μας ώς εδώ,
μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Από τη συλλογή «Ο στόχος» (1970), οι στίχοι αυτοί συνοψίζουν το ήθος του Αναγνωστάκη -μια σταθερή απαίτηση αυτοκριτικής, πολιτικής και προσωπικής. Είναι το ερώτημα που απευθύνεται όχι μόνο στους συνοδοιπόρους και συμπολεμιστές μιας γενιάς, αλλά σε κάθε κοινωνία.
Η διαδρομή του ποιητή, που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925 και σπούδασε ιατρική, είναι γνωστή: συμμετοχή στην ΕΠΟΝ, φυλάκιση, καταδίκη σε θάνατο, απελευθέρωση, αντιδικτατορική δράση, πολιτική στράτευση στο ΚΚΕ εσωτερικού. Παράλληλα είχεσταθερή παρουσία στα ελληνικά γράμματα, με έργα που μεταφράστηκαν σε πολλέςγλώσσες και ποιήματα που μελοποιήθηκαν από συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Όμως η έκθεση επιχειρεί κάτι περισσότερο από μια ιστορική αποτίμηση: προσπαθεί να δείξει πώς ο ποιητής, χωρίς ρητορεία, άφησε ένα αποτύπωμα διακριτό μέχρι σήμερα.
Ταξιδεύει στον χρόνο η ποίηση του Αναγνωστάκη
«Το εντυπωσιακό με το έργο του Αναγνωστάκη», λέει ο αρχιτέκτονας και συγγραφέας Μίλτος Πολυβίου, στενός φίλος του ποιητή και «ψυχή» των επετειακών εκδηλώσεων, «είναι ότι διαθέτει μια ξεχωριστή δυναμική, μία εξαιρετική δημοφιλία που διαρκώς αυξάνεται.Ταξιδεύει μέσα στον χρόνο η ποίηση του Αναγνωστάκη και συναντά καιτις νεότερες ηλικίες αναγνωστών. Μια ματιά να ρίξεις στο διαδίκτυο, θα δεις παντού τους στίχους του να τους αναπαράγουν νέοι άνθρωποι, μαθητές και φοιτητές».
Πώς εξηγείται αυτή η αυξανόμενη δημοφιλία; «Είναι ειλικρινής και αψιμυθίωτη η ποίηση του Αναγνωστάκη, τον αισθάνεσαι δικό σου άνθρωπο που δείχνει τις πληγές του με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα», παρατηρεί ο κ. Πολυβίου.
Η έκθεση στο Φουαγιέ του Δημαρχείου περιλαμβάνει και ψηφιακά τεκμήρια, από το προσωπικό αρχείο του ποιητή και από δημόσιες συλλογές, που αποδεικνύουν τη συνεχή ανακύκλωση της παρουσίας του. Φωτογραφίες, χειρόγραφα, πρώτες εκδόσεις, ηχητικά ντοκουμέντα από το αρχείο της ΕΡΤ – όλα αυτά οργανωμένα με τη συνέπεια ενός βιογραφικού ημερολογίου, που ξεκινά στη δεκαετία του ’40 και φτάνει μέχρι τη Μεταπολίτευση.
Να θυμόμαστε τους ανθρώπους που μας πλούτισαν με το έργο τους
Προηγήθηκε προ ημερών, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, η κεντρική εκδήλωση των 60ών Δημητρίων αφιερωμένη στον Αναγνωστάκη, σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάκου. Μια παράσταση όπου ποίηση και μουσική, μαρτυρίες –όπως του Τίτου Πατρίκιου και του Μίκη Θεοδωράκη– και αρχειακό υλικό με τον ίδιο τον Αναγνωστάκη, συνυπήρξαν επί σκηνής με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης. Η έκθεση και η συναυλία λειτουργούν ως φυσικό κλείσιμο του επετειακού κύκλου εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή. «Με τον Όμιλο Φίλων Αναγνωστάκη οργανώσαμε έναν κύκλο εκδηλώσεων, με ομιλίες και επτά πολιτιστικούς περιπάτους στα ίχνη του ποιητή μέσα στην πόλη. Θέλουμε να τους συνεχίσουμε και να τους εμπλουτίσουμε. Ο δήμαρχος Στέλιος Αγγελούδης ήταν πολύ θετικός. Αυτές οι επέτειοι είναι αφορμή να θυμόμαστε ξανά τους ανθρώπους που μας πλούτισαν με το έργο τους», τονίζει ο κ. Πολυβίου.
Στο πλαίσιο του επετειακού έτους κυκλοφόρησε και η «Βιβλιογραφία Μανόλη Αναγνωστάκη» (1941-2023). Ένα έργο με εντυπωσιακό πλούτο πληροφοριών και αρτιότητα, που συνέταξε ο βιβλιογράφος και κριτικός Δημήτρης Δασκαλόπουλος και εκδόθηκε από τον Όμιλο Φίλων του Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη σε συνεργασία με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή.
Η αφετηρία του ποιητή
Η Θεσσαλονίκη υπήρξε η αφετηρία του ποιητή. Από εδώ ξεκίνησε, εδώ έζησε και εδώ έγραψε την ποίηση που μετέτρεψε την ήττα και την απογοήτευση σε αξιοπρέπεια. Δεν υπήρξε ποτέ «ποιητής του πόνου»· υπήρξε ποιητής της ευθύνης. Η στάση του απέναντι στην πολιτική, άλλοτε μετέχοντας ενεργά, άλλοτε αντιστεκόμενος στη δογματική σκέψη, δείχνει έναν άνθρωπο που αντιλαμβανόταν τη γραφή όχι ως άσκηση αισθητικής, αλλά ως μορφή δημόσιας πράξης.
«Τον Αναγνωστάκη τον εμπιστεύεσαι», είχε πει μια μεταπτυχιακή φοιτήτρια από την Αργεντινή, που μελέτησε το έργο του. Ο Μίλτος Πολυβίου επαναλαμβάνει τη φράση, σαν να συνοψίζει την αιτία της διαρκούς επικαιρότητας του ποιητή.
Η έκθεση λειτουργεί και ως υπενθύμιση αυτού ακριβώς του οικείου: του ανθρώπου πουδιεκδίκησετο δικαίωμα να λέει την αλήθεια του χωρίς περίτεχνες διατυπώσεις. Η γραφή του, αυστηρή και απέριττη, συνεχίζει να διαβάζεται όχι ως αναπαράσταση μιας εποχής, αλλά ως υπόμνηση μιας στάσης ζωής. «Το θέμα είναι τώρα τι λες» — όχι μόνο τότε,αλλά και σήμερα.
Εγκαίνια Τετάρτη 29 Οκτωβρίου 2025, στις 19:00
Φουαγιέ του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης
Διάρκεια έκθεσης: έως 30 Νοεμβρίου 2025
