Η συνάντηση επανεξετάζει τις άυλες πτυχές του ελληνιστικού πολιτισμού μέσα από σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα, πηγές και βιωματικές αναπαραστάσεις. Στόχος είναι να προκαλέσει έναν διεπιστημονικό διάλογο γύρω από τις ακουστικές και επιτελεστικές πρακτικές της εποχής. Συγκεκριμένα, οι 24 ανακοινώσεις του συνεδρίου επικεντρώνονται σε ήχους, κινήσεις, μουσικές πρακτικές και αισθητηριακές εμπειρίες που διαμόρφωσαν την καθημερινότητα και την ταυτότητα των ανθρώπων στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η γενική διευθύντρια του ΑΜΘ, Αναστασία Γκαδόλου, αναφέρει: «Όλοι γνωρίζουμε τον μεγάλο Μακεδόνα βασιλέα, τις εκστρατείες, τις πολεμικές τακτικές του, με ποιον τρόπο δημιούργησε όλη αυτή την αυτοκρατορία. Κάτι που δεν γνωρίζαμε είναι οι άυλες εκφάνσεις του πολιτισμού που δημιούργησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Δεν υπήρχε καταγραφή συστηματική στο παρελθόν και τώρα, με σύγχρονες μεθόδους, οι ερευνητές προσπαθούν να αναπαραστήσουν αυτή την άυλη κληρονομιά. Είναι προκλητικό λοιπόν να δούμε, πέρα από το στρατιωτικό κομμάτι, την ευχάριστη πλευρά αυτού του μεγάλου πολιτισμού που δημιούργησε ο Αλέξανδρος, αποτέλεσμα ώσμωσης διαφορετικών λαών, πολιτισμών και ιδεών από τη Μακεδονία ως τη Μικρά Ασία και την Ινδία.
Η επιλογή του ΑΜΘ ως χώρου φιλοξενίας έχει επιπλέον ενδιαφέρον, καθώς το Μουσείο διαθέτει σημαντικά εκθέματα που συνδέονται άμεσα με τη θεματική του συνεδρίου. Ανάμεσά τους, μια λίθινη πλάκα από την περιοχή των Βρασνών, ένα από τα ελάχιστα μουσικά κείμενα της κλασικής αρχαιότητας που έχουν διασωθεί. Η κ. Γκαδόλου εξηγεί: «Το τμήμα αυτό από λίθινη πλάκα που βρίσκεται στη συλλογή μας χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ. Φέρει χαραγμένα ελληνικά γράμματα, τα οποία αποδίδουν φθογγόσημα, δηλαδή νότες, και συνθέτουν μια μελωδία συμφωνικού χαρακτήρα. Στην έκθεση μάλιστα του Μουσείου έχουμε ηχογραφημένο το μουσικό κομμάτι που θα ακουγόταν αν κάποιος έπαιζε αυτούς τους φθόγγους».
Η Αναστασία Γκαδόλου
Η μελέτη έγινε σε συνεργασία με μουσικολόγους. Με τη βοήθεια των αρχαίων συγγραμμάτων μπορούμε ως ένα βαθμό να μεταγράψουμε τα αρχαία φθογγόσημα στη σημερινή μουσική σημειογραφία, δεν είναι όμως δυνατόν να ανασυνθέσουμε με σιγουριά την αρχαία ελληνική μουσική, διότι αγνοούμε άλλες προϋποθέσεις της πέρα από τη σημειογραφία.
Στο συνέδριο θα παρουσιαστούν επίσης νέα στοιχεία από την έρευνα για ένα τμήμα άρπας της ελληνιστικής εποχής, που βρέθηκε στην αρχαία Δημητριάδα στη Μαγνησία. Το ξύλινο αυτό τμήμα, το οποίο φυλασσόταν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ήρθε στο φως στο πλαίσιο της έρευνας της καθηγήτριας στη Σχολή Κλασικών Σπουδών του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Μαρίας Σταματοπούλου. Η ερευνήτρια εντόπισε το σπάνιο αυτό αντικείμενο στις αποθήκες του Μουσείου και ξεκίνησε μια νέα φάση μελέτης από τον ερευνητή Χρήστο Τερζή της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών. Τα αποτελέσματα αναμένονται να παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο πλαίσιο του συνεδρίου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανακοίνωση για τον Κρατήρα του Δερβενίου, ένα από τα πιο εμβληματικά εκθέματα του Μουσείου. Η αρχαιολόγος και προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συλλογών και Εκθέσεων του ΑΜΘ, Στυλιάνα Γκαλινίκη, θα επιχειρήσει να προσεγγίσει τον κρατήρα όχι μόνο ως αντικείμενο τέχνης ή τελετουργίας, αλλά μέσα από τις μορφές και τις σκηνές που απεικονίζονται πάνω του, να δώσει ένα ηχητικό «σενάριο» των τελετών. Μέσω της στάσης των μορφών, της σκηνογραφίας και της εικονογραφίας, θα επιχειρήσει να σκιαγραφήσει το τι ενδεχομένως ακουγόταν κατά τις διονυσιακές τελετές, μεταβαίνοντας, όπως εξηγεί η κ. Γκαδόλου, από τη χρονολόγηση και την τυπική περιγραφή, στη βιογραφία του αντικειμένου.
Η διεθνής συνδιοργάνωση του συνεδρίου οφείλεται σε μια αρχική επαφή μεταξύ του ΑΜΘ και της αρχαιολόγου Erica Angliker, ανεξάρτητης ερευνήτριας και μέλους της ομάδας ενδιαφέροντος για την αρχαιομουσικολογία του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας. «Η Erica Angliker, εντυπωσιασμένη από τον ελληνιστικό πολιτισμό και την πολιτισμική κληρονομιά του Αλεξάνδρου, πρότεινε τη συνεργασία στην Angela Bellia, διακεκριμένη ερευνήτρια του CNR – ISPC. Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα της κ. Bellia συνδέονται με τη μελέτη των ηχοτοπίων στα ιερά της Ελλάδας, ενισχύοντας το κεντρικό θέμα του συνεδρίου τη διάχυση πολιτισμικών νοημάτων μέσα από τον ήχο, την κίνηση και τη συμμετοχή».
Λίθινη πλάκα - παρτιτούρα (3ος αιώνας π.Χ., Βρασνά)
Στο πλαίσιο του συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί και συναυλία αρχαίας ελληνικής μουσικής με το σύνολο «Ορφεία Αρμονία» την Τετάρτη 15 Οκτωβρίου, σε συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου. Με τη χρήση αντιγράφων αρχαίων οργάνων, ήχοι και ποιήματα από τον αρχαίο κόσμο ζωντανεύουν ξανά. Η εκδήλωση συνδυάζει μουσική, ποίηση και ιστορία, προσφέροντας ένα σπάνιο ταξίδι στον χρόνο. «Η συναυλία αυτή δεν είναι μία οποιαδήποτε συναυλία. Ζητήσαμε από την ΚΟΘ ένα πρόγραμμα που να συνδέεται με την αρχαία ελληνική μουσική. Αυτή είναι και η αντίληψή μας γενικότερα: φιλοξενούμε εκδηλώσεις που συνδέονται με κάποιον τρόπο, άμεσο ή έμμεσο, με το μουσείο και τα πολιτιστικά αγαθά του».
Οι εργασίες του συνεδρίου περιλαμβάνουν επίσης θεματικές συνεδρίες με τίτλους όπως «Music and Power», «Soundscapes in Sacred Spaces» και «Materialities of Music and Dance», ενώ προβλέπεται και ξενάγηση στις συλλογές του Μουσείου με έμφαση σε αντικείμενα που συνδέονται με τη μουσική και τον ήχο.
Τέλος, σε μια παράλληλη πολιτιστική δράση με κοινωνικό χαρακτήρα, το Αρχαιολογικό Μουσείο εγκαινιάζει μια νέα πρωτοβουλία για οικογένειες και παιδιά, στο πλαίσιο Λέσχης Ανάγνωσης. Την 16η Νοεμβρίου, η διευθύντρια του ΑΜΘ θα διαβάσει το παιδικό βιβλίο «Το άγαλμα που κρύωνε» του Χρήστου Μπουλώτη, το οποίο έχει μείνει γνωστό με το προσωνύμιο «το προσφυγάκι». Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει: «Αυτό το προσφυγάκι λοιπόν θα έρθει να συναντήσει άλλα προσφυγάκια και από τη συλλογή Ραιδεστού του Μουσείου».