Αυτά ήταν μερικά από τα ερωτήματα που βρέθηκαν στο επίκεντρο του Athens Democracy Forum 2025, (30 Σεπτεμβρίου -3 Οκτωβρίου 2025), το οποίο διεξάγεται υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα και διοργανώνεται από το Democracy & Culture Foundation σε συνεργασία με τους The New York Times.
Κατά την πρώτη ημέρα, υπό τον συντονισμό της δημοσιογράφου της Καθημερινής Μαργαρίτας Πουρνάρα, ακούστηκαν απόψεις που φωτίζουν κρίσιμες πτυχές της σχέσης ΑΙ στις σύγχρονες κοινωνίες, οι οποίες αντιμετωπίζουν πλήθος προκλήσεων και κινδύνων.
Ο διάλογος με μια μηχανή
Χαρακτηριστική ήταν η τοποθέτηση του Αχιλλέα Τσάλτα, Προέδρου του Democracy & Culture Foundation, ο οποίος μοιράστηκε ένα πραγματικό διάλογο με σύστημα ΑΙ. Από τα «highlights»:
«Όσο η ΑΙ εξελίσσεται, πρέπει να αποφασίσουμε τι ανθρώπινα όντα θέλουμε να γίνουμε και τι είδους δημοκρατία θέλουμε να ακολουθήσουμε».
«Υπάρχει κίνδυνος κεντρικοποίησης της εξουσίας και αυταρχισμού».
«Αν όμως η ΑΙ γίνει εργαλείο διαλεκτικής, η ευθύνη είναι δική μας: να ανακτήσουμε την ανθρώπινη υπόσταση σε δημοκρατικό πλαίσιο».
Δημήτρης Παπαστεργίου: «Η ΑΙ φέρνει ερωτήματα, αλλά και ευκαιρίες»
Ο Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης τόνισε ότι η τεχνολογία δεν λύνει όλα τα προβλήματα, αλλά μπορεί να βοηθήσει το κράτος να δρα γρηγορότερα, αποτελεσματικότερα και πιο κοντά στον πολίτη.
«Η ΑΙ είναι η σπουδαία ανακάλυψη της γενιάς μας, αλλά φέρνει σοβαρά ερωτήματα. Πώς θα προστατέψουμε τον δημόσιο διάλογο από τη χειραγώγηση», έσπευσε να προσθέσει, αναγνωρίζοντας ότι η ΑΙ μπορεί να λειτουργήσει εναντίον της Δημοκρατίας. «Δεν είναι ένας τεχνολογικός κίνδυνος, αλλά μια απειλή για τη Δημοκρατία», τόνισε. Γι’ αυτόν τον λόγο, συνέχισε, χρειαζόμαστε ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο για να ρυθμίσουμε την αγορά. «Οι εκλογές στην Ευρώπη πρέπει να είναι προστατευμένες» υπογράμμισε, παράλληλα, καθιστώντας απαραίτητη τη συνεργασία ανάμεσα σε κυβερνήσεις, θεσμούς και τεχνολογικές εταιρείες.
Όσον αφορά την ελληνική εμπειρία της ΑΙ, ο κ. Παπαστεργίου, αφού δήλωσε υπερήφανος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας, επεσήμανε ότι «τώρα εφαρμόζουμε την ΑΙ πάντα με προσοχή και πάντα με επίκεντρο τον πολίτη». Μάλιστα, επικαλέστηκε ως παράδειγμα την εφαρμογή της ΑΙ στην εξυπηρέτηση των πολιτών, στην ιατρική, στον τουρισμό, στη δικαιοσύνη, στην εκπαίδευση κ.α., δημιουργώντας παράλληλα, εργαλεία εμπιστοσύνης, όπως τα ψηφιακά πορτοφόλια. Δεν παρέλειψε δε να αναφερθεί στις νέες απαιτήσεις που δημιουργεί η ΑΙ σε υποδομές, στις οποίες η Ελλάδα έχει ήδη αρχίσει να επενδύει, ενώ ξεχωριστή αναφορά έκανε στις πρόσφατες συζητήσεις με την Google για τη στρατηγική στο κομμάτι της προστασίας των ανηλίκων. «Η πυξίδα μας είναι ξεκάθαρη. Η ΑΙ πρέπει να προστατεύει τα δικαιώματα και να δημιουργεί αξία. Έτσι, η Δημοκρατία θα ανθίσει στην ψηφιακή εποχή».
Από την πλευρά του, ο Axel Dauchez, Ιδρυτής και Πρόεδρος του Make.org, και Συνιδρυτής του Worldwide Alliance for A.I. and Democracy, επέλεξε να εστιάσει στην απειλή της νομιμοποίησης των εκλογών, η οποία αποτελεί μια ακόμη μάχη μεταξύ της Δημοκρατίας και του αυταρχισμού. «Εάν χάσουμε αυτήν τη μάχη, χάνουμε τα πάντα», σχολίασε, εξηγώντας ότι η ΑΙ μπορεί να βοηθήσει στο να επεκτείνουμε τις δημοκρατικές αρχές. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι κάθε πολίτης και ψηφοφόρος είναι υπερασπιστής της νομιμότητας», συμπλήρωσε, επαναλαμβάνοντας ότι η ΑΙ μπορεί να συνδράμει στην προσπάθεια εφεύρεσης νέων τρόπων υπεράσπισης της Δημοκρατίας.
Έπειτα από έναν σύντομο χαιρετισμό του Αντώνη Κεφαλά, Αντιπροέδρου του Democracy & Culture Foundation, στη συνέχεια το «Athens Democracy Forum 2025» έστρεψε το βλέμμα σε τρία άκρως ενδιαφέροντα θεματικά πάνελ.
Οι επιπτώσεις της ΑΙ στη Δημοκρατία
Στη συζήτηση με θέμα «The Short- and Long-Term Impacts of A.I. on Liberal Democracy», η οποία έγινε υπό τον συντονισμό της Ξένιας Κουνελάκη, Συντάκτριας Διεθνών Θεμάτων στην «Καθημερινή», θέσεις και απόψεις αντάλλαξαν ο Στάθης Καλύβας, Gladstone Professor of Government, University of Oxford, και η Hélène Landemore, Professor of Political Science, Yale University.
Ο κ. Καλύβας, αφού διευκρίνισε ότι δεν χρησιμοποιεί την ΑΙ στην καθημερινότητά του, κλήθηκε να απαντήσει για τον πιθανό αντίκτυπο της ΑΙ στη Δημοκρατία, εξηγώντας ότι η απάντηση βρίσκεται στον αντίστοιχο αντίκτυπο που είχε το ίντερνετ στη Δημοκρατία.
«Ό,τι έκανε το ίντερνετ στην πολιτική, είναι “οδηγός” για την ΑΙ» σχολίασε, χαρακτηριστικά, αν και δήλωσε ότι δεν είναι σίγουρος ότι το όφελος του ίντερνετ είναι ξεκάθαρο. Στο ίδιο μήκος κύματος, αναφέρθηκε στην τοξική αλληλεπίδραση των χρηστών, η οποία ενέχει κινδύνους για τη Δημοκρατία, ενώ επικεντρώθηκε και στη μεροληψία που χρησιμοποιούν ορισμένα chatbox. «Ποιοι ωφελούνται απ’ όλα αυτά; Οι λαϊκιστές; Οι tech-ολιγάρχες; Ή οι ίδιες οι μηχανές;», διερωτήθηκε, χωρίς να είναι σε θέση να δώσει απάντηση.
Στη συνέχεια αναφέρθηκε στο νέο δίπολο που έχει δημιουργηθεί και που αφορά όσους υποστηρίζουν το status quo και όσους θέλουν να διαταράξουν την τάξη. «Η ακροδεξιά δείχνει να υπερισχύει, ενώ η αριστερά είναι εκτός πλάνου», πρόσθεσε. Παράλληλα, διαμήνυσε ότι η ΑΙ τείνει να αναπαραγάγει τη μέση κοινή γνώμη, κάτι το οποίο υπονομεύει τις νέες ιδέες και την καινοτόμα σκέψη. Τέλος, έθεσε σαφή ερωτηματικά στο κατά πόσο η ΑΙ μπορεί να ενισχύσει την απασχόληση των ανθρώπων, ιδίως όσων οι θέσεις εργασίας θα καταργηθούν εξαιτίας της ΑΙ.
Από την πλευρά της, η Hélène Landemore αναγνώρισε ότι ακόμη και σήμερα εξακολουθούμε να μαθαίνουμε για τις επιπτώσεις της τεχνολογίας και των social media στη Δημοκρατία, εκφράζοντας την άποψη ότι η σωστή χρήση μπορεί να ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών και τη διαφάνεια των κυβερνώντων.
Επικαλέστηκε ως παράδειγμα το γεγονός ότι πολλά κινήματα, όπως το #metoo και το #blacklifematters έγιναν γνωστά χάρη στα social media, παρακάμπτοντας τους παραδοσιακούς «gatekeepers». Όπως εξήγησε, η ΑΙ έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει προς το συμφέρον των πολλών, αλλά γι’ αυτό απαιτείται μια παγκόσμια συμμαχία - μια διεθνής συνεργασία, διαφορετικά η ΑΙ θα λειτουργεί παρασιτικά στη Δημοκρατία. Και συνέχισε:
Εάν ήταν στη σωστή κατεύθυνση, η ΑΙ θα μπορούσε να μας βοηθήσει σε μια σειρά προβλημάτων, καθώς όριο είναι μόνο ο ουρανός. Όσον αφορά την αγορά εργασίας, εξέφρασε την άποψη ότι οι λιγότερο εκπαιδευμένοι εργαζόμενοι μπορούν να ωφεληθούν από την ΑΙ, αυξάνοντας σημαντικά την παραγωγικότητά τους. «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ΑΙ για να σηκώσουμε τους ανθρώπους πάνω από τη βάση», τόνισε.
Ηθική και ΑΙ
Η δεύτερη συζήτηση είχε ως κεντρικό θέμα την ηθική, με τίτλο «Can A.I. Be Ethical by Design?». Τον συντονισμό είχε ο Lex Paulson, Director of Executive Programs στο UM6P School of Collective Intelligence, ενώ συμμετείχαν ο Γιάννης Ασσαέλ, Εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Global Partnership on Artificial Intelligence του ΟΟΣΑ, ο Χρήστος Μεγάλου, CEO της Τράπεζας Πειραιώς, και ο Στέλιος Βιρβιδάκης, Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.
Ο κ. Μεγάλου, αναφερόμενος στην υιοθέτηση της ΑΙ από το τραπεζικό σύστημα, έκανε λόγο για μια πελατο-κεντρική προσέγγιση στη βάση τριών βασικών αρχών: Αμεροληψία, Υπευθυνότητα και Διαφάνεια. «Θέλουμε να έχουμε αυτές τις αξίες ενσωματωμένες στα μοντέλα μας» έσπευσε να προσθέσει. Επιπλέον, ξεκαθάρισε ότι η ΑΙ χρησιμοποιείται όχι για να αντικατασταθούν οι θέσεις εργασίας των ανθρώπων, αλλά για να ενισχυθεί η παραγωγικότητα, η λήψη αποφάσεων και η χρήση περισσότερων δεδομένων.
Την ίδια στιγμή, ο κ. Ασσαέλ υπογράμμισε ότι το πραγματικό debate δεν αφορά την ηθική και την ΑΙ, αλλά στο σε ποιες αξίες μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε, γιατί ο καθένας από εμάς έχει τη δική του, διαφορετική άποψη. Υπεραμυνόμενος της ΑΙ, διευκρίνισε ότι συνιστά ένα εργαλείο, το οποίο έχει διδαχθεί να ακολουθεί συγκεκριμένους στόχους. «Έχει δημιουργηθεί στο εργαστήριο και ακολουθεί συγκεκριμένα καθήκοντα», σημείωσε χαρακτηριστικά, προτού καλέσει τον κάθε πολίτη να εκπαιδευτεί στη χρήση αυτών των εργαλείων, ώστε να αποκτήσει την απαιτούμενη εξοικείωση και να σταματήσει να είναι τεχν-οφοβικός.
Από την πλευρά του, ο κ. Βιρβιδάκης εξέφρασε τη δική του θέση γύρω από το ζήτημα της ΑΙ, υπογραμμίζοντας ότι μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τα ηθικά διλήμματα, μέσω της εξέτασης όλων των επιπτώσεών τους. Στη συνέχεια, έφερε ως θεωρητικό παράδειγμα το γεγονός ότι αν οι μηχανές ήταν σύμβουλοι των κυβερνώντων, θα προσπαθούσαν να ελέγξουν τα έντονα συναισθήματα των τελευταίων. «Όμως, ποιος θα ήταν ο στόχος πίσω απ’ αυτό», διερωτήθηκε. Στη συνέχεια δε, έθεσε το εξής ερώτημα: Θα μπορούσε κάποια μηχανή ή κάποιο μοντέλο να προβλέψει τις αντιδράσεις του Ντόναλντ Τραμπ;
H θέση του Αριστοτέλη για την ΑΙ
Στο τελευταίο πάνελ της ημέρας, το οποία έλαβε χώρα στο πλαίσιο ενός New York Times-Style Debate, η κεντρική θεματική αφορούσε τον Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη και το αν η αριστοτελική ηθική αποτελεί το αποτελεσματικότερο πλαίσιο αντιμετώπισης των προκλήσεων - ευκαιριών της ΑΙ. Η συζήτηση έγινε υπό τον συντονισμό του Stephen Dunbar-Johnson, President, International, The New York Times Company.
Η Φερενίκη Παναγοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Βιο-ηθικής, Τεχνο-ηθικής και Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, υποστήριξε ότι η αριστοτελική ηθική μάς βοηθά να ρωτήσουμε όχι τι να κάνουμε, αλλά τι πρέπει να κάνουμε, δηλαδή τι είδους κοινωνία θέλουμε να χτίσουμε. Όπως πρόσθεσε, οι αλγόριθμοι μπορούν να βοηθήσουν τη ζωή μας, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την ελεύθερη βούληση.
Η τεχνολογία είναι ένα μέσο, συνέχισε, για να πετύχουμε την ανθρώπινη πρόοδο και η ΑΙ πρέπει να προστατεύει την ελευθερία και τα δικαιώματα, χωρίς να χρησιμοποιείται με σκοπό την κοινωνική, περιβαλλοντική ή ψυχολογία ζημιά. Και γι’ αυτό, συμπλήρωσε, η χρήση της πρέπει να ελέγχεται από τους ανθρώπους.
Στο ίδιος μήκος κύματος κινήθηκε και ο Peter G. Kirchschläger, Professor of Ethics, University of Lucerne and Visiting Professor, ETH Zürich, ο οποίος σημείωσε ότι θα ήταν άδικο για τον Αριστοτέλη να τον χαρακτηρίσουμε ως ελιτιστή και προσέθεσε ότι χρειαζόμαστε μια αυστηρή παγκόσμια ρύθμιση, ώστε η τεχνολογία να τεθεί στην υπηρεσία για την ευημερία του ανθρώπου.
Στον αντίποδα, η Hélène Landemore, Professor of Political Science, Yale University, αντέτεινε ότι η αριστοτελική ηθική δεν είναι το πλαίσιο που χρειαζόμαστε. Η ΑΙ, διευκρίνισε, δεν αφορά μόνο τα άτομα ή τις εταιρείες, αλλά τη δύναμη των κυβερνήσεων. Ποιος θα ορίζει το ποιος και πώς θα χρησιμοποιεί την ΑΙ; Με ποιους κανόνες; Παράλληλα, ανέφερε ότι τον 21ο αιώνα δεν χρειαζόμαστε ένα πλαίσιο αποκλεισμών, όπως αυτό που προτείνει η αριστοτελική ηθική, αλλά ένα πλαίσιο, το οποίο θα επιλέξουμε συλλογικά.
Την ίδια άποψη συμμερίστηκε και η Σταυρούλα Τσινόρεμα, Καθηγήτρια και Διευθύντρια του Κέντρο Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, η οποία υπερθεμάτισε ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πώς εξετάζουμε τον Αριστοτέλη στο σημερινό κόσμο. Η προσέγγισή του είναι ικανή να εφαρμοστεί στο δικό μας πλουραλιστικό πλαίσιο ή χρειαζόμαστε μια νέα αυτόνομη ηθική, διερωτήθηκε χαρακτηριστικά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τον ρόλο των ενόρκων στο παραπάνω debate είχαν η Δέσποινα Σπανού, Principal Adviser for Cybersecurity Coordination, European Commission, Στέφανος Κόλλιας, Πρόεδρος του Δ. Σ. του Εθνικού Δικτύου Υποδομών Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΥΤΕ Α. Ε.) και Oμότιμος Καθηγητής, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και Lex Paulsen, Director of Executive Programs, UM6P School of Collective Intelligence.
