Αυτό προκύπτει από τα στοιχεία της έρευνας που έγινε από την εταιρεία συμβούλων ΕΤΑΜ Α.Ε., με σκοπό την κατάρτιση μιας στρατηγικής για την ανάπτυξη του οινοτουρισμού, στις περιοχές αυτές. Ενδεικτικό είναι ότι στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα στους Δήμους Λαγκαδά, Βόλβης, Χαλκηδόνος, καθώς και τμήματα των Δήμων Ωραιοκάστρου, Θέρμης, Θερμαϊκού, Πυλαίας–Χορτιάτη και Δέλτα, δραστηριοποιούνται 63 οινοποιεία (μία από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις πανελλαδικά) και οι συγκεκριμένες περιοχές παρέμβασης του Σχεδίου, δεν περιλαμβάνονται καν στη λίστα με τη μεγαλύτερη παρουσία επισήμως επισκέψιμων οινοποιείων. Η μεγαλύτερη δε παρουσία κατόχων σήματος επισκέψιμου οινοποιείου είναι στις Κυκλάδες με 8 οινοποιεία και ακολουθούν η Κόρινθος με 7, η Λάρισα με 6, η Φλώρινα με και η Αρκαδία με 4 αντίστοιχα.
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι εύλογο: γιατί ένα τόσο υποσχόμενο τουριστικό και αγροδιατροφικό προϊόν δεν καταφέρνει να αξιοποιηθεί θεσμικά και οργανωμένα τη στιγμή που το 63,9% της έρευνας θεωρεί ότι η ανάπτυξη της περιοχής τους ευνοεί την ανάπτυξη του οινοτουρισμού;
Το σήμα «Επισκέψιμου Οινοποιείου» και οι προσδοκίες του κλάδου
Το Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου, που απονέμεται από το Υπουργείο Τουρισμού, θεωρείται από τον κλάδο ως βασικό εργαλείο για την αναγνώριση, την προβολή και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων οινοποιητικών επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, το 90% των οινοποιείων δηλώνει πρόθυμο να αποκτήσει το Σήμα. Τα οφέλη που αναγνωρίζουν οι επιχειρηματίες περιλαμβάνουν την ενίσχυση της εξωστρέφειας, την κατοχύρωση της ταυτότητας του οινοποιείου ως τουριστικού προορισμού, τη βιωσιμότητα μικρών μονάδων και την αύξηση των εσόδων.
Ωστόσο, λιγότεροι από ένας στους δέκα καταφέρνουν τελικά να ολοκληρώσουν τη διαδικασία και να λάβουν την πιστοποίηση. Οι λόγοι είναι πολλαπλοί: γραφειοκρατικά εμπόδια, καθυστερήσεις, ελλιπής ενημέρωση για τη διαδικασία, έλλειψη προσωπικού, ανεπαρκής σήμανση των εγκαταστάσεων και χαμηλή αναγνωρισιμότητα του ίδιου του Σήματος στο ευρύ κοινό.
Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης: Υποδομές υπάρχουν, όχι όμως ενεργή αξιοποίηση
Η περιοχή της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ναυαρχίδα του οινοτουρισμού στη Βόρεια Ελλάδα, διαθέτοντας πληθώρα οινοποιείων, ιστορικές διαδρομές οίνου (όπως οι Δρόμοι του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος), πανεπιστημιακή γνώση και σύνδεση με ισχυρό πολιτιστικό απόθεμα. Παρ’ όλα αυτά, απουσιάζει ένας συντονισμένος μηχανισμός που να ενισχύει την ανάδειξη και θεσμική υποστήριξη αυτών των δομών.
Η συμμετοχή της Αναπτυξιακής Εταιρείας Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) στο εθνικό σχέδιο ανάπτυξης οινοτουρισμού και οι πιλοτικές παρεμβάσεις που γίνονται στους Δήμους Λαγκαδά, Βόλβης, Δέλτα και Θέρμης, δείχνουν τις δυνατότητες. Παρά ταύτα, ο μικρός αριθμός οινοποιείων που φέρουν το Σήμα στην περιοχή καταδεικνύει ότι δεν έχει ακόμα επιτευχθεί η απαραίτητη ενεργοποίηση και δικτύωση των επιχειρήσεων.
Οι προκλήσεις που καθηλώνουν την ανάπτυξη
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι μεγαλύτερες προκλήσεις εντοπίζονται σε τέσσερις άξονες:
1. Γραφειοκρατικά εμπόδια: Οι διαδικασίες είναι αργές, περίπλοκες και συχνά απαιτούν ειδική τεχνογνωσία και επιμονή, γεγονός που αποθαρρύνει μικρές επιχειρήσεις με περιορισμένο προσωπικό και διοικητική υποστήριξη.
2. Έλλειψη προβολής και ενημέρωσης: Πολλά οινοποιεία δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν επαρκώς τη διαδικασία απόκτησης του Σήματος ή τα οφέλη του. Επίσης, οι ίδιοι οι καταναλωτές δεν αναγνωρίζουν το Σήμα ως εγγύηση ποιότητας ή εμπειρίας.
3. Απουσία οριζόντιας σήμανσης και branding: Ακόμη και τα επισκέψιμα οινοποιεία δεν είναι πάντα σωστά σηματοδοτημένα, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολα προσβάσιμα. Η έλλειψη ενιαίας εικόνας και branding αποδυναμώνει το προϊόν.
4. Χαμηλά επίπεδα εκπαίδευσης και δικτύωσης: Το 70% των οινοποιείων δεν έχει συμμετάσχει ποτέ σε κάποιο πρόγραμμα κατάρτισης σχετικό με τον οινοτουρισμό. Αυτό συνεπάγεται απουσία στρατηγικής σκέψης, έλλειψη εργαλείων ψηφιακής προβολής και αδυναμία συνεργασιών με τον τουριστικό κλάδο (ξενοδοχεία, πρακτορεία, τοπική γαστρονομία).
Τη σημασία ιδίως της καθολικής προσβασιμότητας στον οινοτουρισμό ανέδειξε και η Δρ. Μαρία Παρταλίδου, Καθηγήτρια Αγροτικής Κοινωνιολογίας και Αγροτουρισμού στο Τμήμα Γεωπονίας του ΑΠΘ, υπογραμμίζοντας ότι η ένταξη των ατόμων με αναπηρία δεν αποτελεί απλώς ζήτημα τεχνικών προδιαγραφών, αλλά ηθική υποχρέωση και ένδειξη σεβασμού στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Η ίδια επισήμανε ότι τα οινοποιεία οφείλουν να προσφέρουν μια εμπειρία χωρίς αποκλεισμούς, με υποδομές όπως ράμπες, ασανσέρ, τουαλέτες για ΑΜΕΑ, αλλά και καινοτόμες πρακτικές, όπως μενού σε γραφή Braille και QR codes με πληροφορίες σε νοηματική γλώσσα. Η έλλειψη τέτοιων υποδομών συνιστά σοβαρή μορφή αποκλεισμού, ενώ παράλληλα στερεί από τα οινοποιεία τη δυνατότητα να προσεγγίσουν μια τεράστια διεθνή αγορά που αναζητά εμπειρίες με κοινωνική ευαισθησία και διαφοροποίηση, με ελάχιστο κόστος.
Η προσβασιμότητα εξάλλου αποτελεί μία από τις βασικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση του σήματος «Επισκέψιμο Οινοποιείο» (Υποχρεωτική γνωστοποίηση - με κάθε πρόσφορο τρόπο και ειδικότερα με σήμανση και με διαδικτυακή ή τηλεφωνική ή έντυπη ενημέρωση - για την δυνατότητα του οινοποιείου να δεχθεί την επίσκεψη και φιλοξενία ΑμεΑ), με το θεσμικό πλαίσιο να προβλέπει πλέον και εναλλακτικές λύσεις – όπως χημικές τουαλέτες για Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) – ώστε να ξεπεραστούν προσωρινά τα κτιριακά εμπόδια και να ενθαρρυνθούν περισσότερα οινοποιεία να προχωρήσουν στην πιστοποίηση.
Οινοποιεία μικρής κλίμακας – Μεγάλο δυναμικό, περιορισμένα μέσα
Το 63,9% των οινοποιείων στις 22 περιοχές εταίρους του Σχεδίου απασχολεί μόλις 1 έως 5 εργαζόμενους, με περιορισμένες δυνατότητες για οργάνωση επισκέψεων, εκπαιδευτικών δράσεων ή δημιουργία εξειδικευμένων εμπειριών. Επίσης, το 54,2% των οινοποιείων δέχεται λιγότερους από 1.000 επισκέπτες τον χρόνο, γεγονός που καθιστά την επένδυση σε σχετικές υποδομές υψηλού ρίσκου. Τα περισσότερα είναι οικογενειακού χαρακτήρα και λειτουργούν ήδη σε καθεστώς περιορισμένων οικονομικών περιθωρίων. Παράλληλα, το μεγαλύτερο ποσοστό των οινοποιών, 41,7%, δραστηριοποιείται από 0-5 έτη, το 30,6% από 11-20 έτη, το 34,8% παράγει 17.500-75.000 φιάλες, ενώ το 33,3% παράγει πάνω από 75.000 φιάλες το έτος.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί η αναστροφή της εικόνας
Η μελέτη υποδεικνύει σαφώς ότι το ενδιαφέρον υπάρχει, αρκεί να υποστηριχθεί με στοχευμένες πολιτικές. Ειδικά για περιοχές όπως η Θεσσαλονίκη, που αποτελούν κόμβο αγροδιατροφής και τουρισμού, απαιτούνται άμεσα τα εξής: απλούστευση και ψηφιοποίηση της διαδικασίας πιστοποίησης, ενίσχυση της προβολής του Σήματος με κεντρική καμπάνια, εκπαίδευση των οινοποιών σε θέματα φιλοξενίας, branding και digital marketing, χρηματοδοτικά εργαλεία για τη δημιουργία ή αναβάθμιση των υποδομών, δικτύωση με τον τουριστικό και τον πολιτιστικό κλάδο (μουσεία, γαστρονομία, ξενοδοχεία).
Ο οινοτουρισμός στην Ελλάδα δεν στερείται προοπτικής. Στερείται όμως συντονισμένης υποστήριξης. Οι δομές υπάρχουν, το ανθρώπινο δυναμικό διαθέτει εμπειρία, και η ζήτηση για αυθεντικές, βιωματικές εμπειρίες στον τουρισμό αυξάνεται συνεχώς. Η Θεσσαλονίκη, με το αστικό της κέντρο και την ύπαιθρο γεμάτη αμπελώνες και οινοποιεία, μπορεί να γίνει πρότυπο περιοχής όπου ο οίνος, ο πολιτισμός και η φιλοξενία συναντιούνται. Για να συμβεί αυτό, απαιτείται η έμπρακτη και στοχευμένη εφαρμογή μιας εθνικής στρατηγικής με τοπικό αποτύπωμα και προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται το Διατοπικό Σχέδιο Συνεργασίας «Οργάνωση και Προβολή του Οινοτουρισμού», που υλοποιείται στο πλαίσιο του CLLD/LEADER με συντονίστρια την Αναπτυξιακή Θεσσαλονίκης. Αποτελεί μία από τις πλέον συντονισμένες προσπάθειες για τη δημιουργία ενός βιώσιμου και οργανωμένου πλαισίου ανάπτυξης του οινικού τουρισμού.
