Με τίτλο «Πού είναι το καπέλο μου;», η εγκατάσταση επιχειρεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση στην έννοια της γυναικείας ταυτότητας, της μνήμης και της ανακύκλωσης, αλλά και της συλλογικής δημιουργίας, με αφορμή ένα καθημερινό αλλά φορτισμένο συμβολικά αντικείμενο: το καπέλο.
Η Kapa26ARTeam, αποτελούμενη από τις καλλιτέχνιδες Σύνη Βυζοβίτου, Πώλα Γιάννα, Ιουλία Κακουλίδου και Νικολέτα Τσικώτη, επιστρέφει στην υλικότητα και την ιστορία ενός αντικειμένου που άλλοτε προστάτευε, άλλοτε αποκάλυπτε και άλλοτε έκρυβε.
Εμπνέονται από το παλιό πιλοποιείο της οικογένειας Ζερβοπούλου (Κασκέτα ΖΕΡΒΟ), που λειτουργούσε στη Θεσσαλονίκη από το 1925 έως 1965, επιχειρώντας μια εικαστική ανασύσταση της μνήμης και μια ερωτηματική προσέγγιση του παρόντος.
«Το καπέλο εδώ δεν είναι προϊόν· είναι ερώτημα. Είναι γέφυρα ανάμεσα σε χθες και αύριο», σημειώνεται στο συνοδευτικό κείμενο της εγκατάστασης, το οποίο λειτουργεί και ως ποιητική απόπειρα ερμηνείας ενός αντικειμένου που μετατρέπεται σε σύμβολο.
«Γνωριζόμασταν εικαστικά από καιρό και οι τέσσερις, κοινό μας χαρακτηριστικό είναι ότι είμαστε περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένες — δημιουργούμε πρωτίστως από ανακυκλώσιμα υλικά. Η ομάδα μας συναντιόταν και δημιουργούσε στο παλιό πιλοποιείο που στεγαζόταν σε ένα διώροφο κτίριο σε ένα στενό στην Ίωνος Δραγούμη. Ανήκε στην οικογένεια της Πώλας Γιάννα, ήταν το πιλοποιείο του παππού της. Φτιάξαμε ένα εργαστήριο όπου κάναμε σεμινάρια. Εκεί μέσα βρήκαμε μήτρες που φτιάχνουν καπέλα — πανάκριβες και ανεκτίμητες — μαζί με διάφορα εργαλεία, πρέσες και ραπτομηχανές», λέει η Νικολέτα Τσικώτη, μέλος της ομάδας, αρχιτέκτονας με διδακτορική έρευνα στην επανάχρηση υλικών.
Το άνοιγμα αυτής της «χρονοκάψουλας» ήταν και το σημείο δημιουργικής εκκίνησης για τις τέσσερις δημιουργούς. Η αναφορά στο πιλοποιείο Ζερβοπούλου συνδέει άμεσα το έργο με την τοπική ιστορία της Θεσσαλονίκης, φωτίζοντας ένα σχεδόν ξεχασμένο κομμάτι της βιοτεχνικής και κοινωνικής ζωής της πόλης.
Μέσα από τη χρήση ανακυκλωμένων και φθαρμένων υλικών, τα οποία φέρουν πάνω τους τη φθορά του χρόνου και τη σιωπή της μνήμης, η ομάδα επαναπροσδιορίζει την εικαστική πράξη ως ένα νεύμα διατήρησης, ανάγνωσης και μετασχηματισμού.
«Ο Γιάννης Αργυριάδης, που έκανε την επιμέλεια, είχε την ιδέα να φτιάξουμε καπέλα. Τώρα, το καλοκαίρι που λείπει ο κόσμος και η πόλη λέει “πάω διακοπές”, εμείς παρουσιάζουμε καπέλα από ανακυκλωμένα υλικά», εξηγεί η κ. Τσικώτη και προσθέτει: « Το έργο δεν στηρίζεται σε νέες κατασκευές, αλλά σε υλικά που φέρουν ήδη ιστορίες και παλαιά χρήση. Αποφασίσαμε να μη χρησιμοποιήσουμε τίποτα καινούργιο. Όλες ψάξαμε σε μπαούλα, ντουλάπες, για αντικείμενα που είχαν ενδιαφέρον. Η Πώλα έφερε το καπέλο του πατέρα της — φθαρμένο, ψάθινο, που το λάτρεψα και του πρόσθεσα ένα ροζ λουλούδι που είχα στο μπαλκόνι μου για χρόνια. Η Σύνη έφερε δικά της καπέλα, μια ζώνη από ταξίδι της στο Περού, λουλουδάκια από την Ινδία. Εγώ βρήκα ένα λουλούδι από πλαστικό μπουκάλι και έγινε η σύνθεση. Κάθε καπέλο κουβαλά την ενέργεια και των τεσσάρων μας, αλλά έχει τη δική του ιστορία και εξέλιξη».
Η συνεργασία των τεσσάρων δημιουργών δεν ακυρώνει την ατομική έκφραση. Αντίθετα, λειτουργεί ενισχυτικά.
Η Νικολέτα Τσικώτη επισημαίνει: «Δουλεύουμε ως εξής: βρισκόμαστε, συμφωνούμε στο πώς θα δουλέψουμε και μετά καθεμιά συνεχίζει στο δικό της εργαστήριο. Έγιναν τρεις-τέσσερις συναντήσεις. Η ομάδα απογειώνει το δυναμικό του καθένα ξεχωριστά. Δίνει boost η μία στην άλλη, σε μια συνεργασία που βασίζεται στην αποδοχή και στον σεβασμό. Κάθε καλλιτέχνιδα έχει διαφορετικό υπόβαθρο. Εγώ είμαι αρχιτέκτονας, η Σύνη είναι απόφοιτη της Σχολής Καλών Τεχνών, διδάσκει αγγλικά και hindi. Η Πώλα είναι καθηγήτρια γαλλικής φιλολογίας, η Ιουλία προέρχεται από τον χώρο του μάρκετινγκ. Αυτή η ποικιλομορφία μάς βοηθά να προσεγγίζουμε την τέχνη με διαφορετικά εργαλεία και οπτικές».
Η επανάχρηση είναι κάτι παραπάνω από τεχνική επιλογή: είναι στάση ζωής και πολιτισμική θέση.
«Ήδη έχουμε καλλιτεχνική παρουσία δύο χρόνων με εγκαταστάσεις από ανακυκλωμένα υλικά. Πέρυσι παρουσιάσαμε μία ταπισερί από σακούλες, κουτιά από φάρμακα και άλλα υλικά αναπαριστώντας τις πέντε ηπείρους. Το μήνυμα είναι απλό: υπερκαταναλώνουμε, και το πλαστικό υπάρχει παντού στον πλανήτη. Αντί να κουνάμε το δάχτυλο, εμείς λέμε: μετασχηματίστε την πλαστική σακούλα ή το μπουκάλι σε κάτι όμορφο και χρήσιμο».
Η Νικολέτα Τσικώτη παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις διεθνείς τάσεις: «Έχω παρακολουθήσει σεμινάρια στη Βαρκελώνη και είμαι μέλος του συλλόγου πιλοποιών Ισπανίας. Βλέπω πώς εκεί το καπέλο εξακολουθεί να έχει θέση στην καθημερινότητα και τις τελετουργίες. Στην Ελλάδα έχει χαθεί η κουλτούρα αυτή, αλλά στο έργο μας το καπέλο αποκτά ξανά τη σημασία του — ως ταυτότητα, ως προστασία, ως δήλωση».
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα της καλλιτέχνιδας είναι ένα παλιό καπέλο με ένα λουλούδι που είχε ξεθωριάσει από τον ήλιο στο παμπρίζ του αυτοκινήτου της. «Το επεξεργαστήκαμε με σακούλες της λαϊκής. Έγινε ένα θαύμα», όπως λέει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σύνδεση των έργων με τη λογοτεχνία. Ο τίτλος της εγκατάστασης παραπέμπει στον Οδυσσέα του James Joyce και στη φράση «Where is my hat?».
«Ουσιαστικά είναι πώς ερμηνεύει καθένας την προσέγγιση του καπέλου. Είναι προστασία, ομορφιά, κατάθεση του ποιος είμαι και πού ανήκω. Η σημειολογία του είναι δυνατή. Ο Joyce, έγραψε τα έργα του στις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν καινοτόμος και για πολλούς εκκεντρικός — για μένα ήταν μπροστά από την εποχή του. Αυτή η φράση, “πού είναι το καπέλο μου”, μπορεί να σημαίνει ένα statement: ποιος είμαι; Πού ανήκω; Αλλά και κάτι άλλο, πιο προσωπικό για τον καθένα».
Τέχνη στον δημόσιο χώρο
Η επιλογή του δημόσιου χώρου —οι βιτρίνες του ΟΤΕ— μετατρέπει την τέχνη σε καθημερινή εμπειρία, ανοιχτή στο βλέμμα του περαστικού.
«Στην άδεια πόλη του Αυγούστου, ανάμεσα στους δρόμους που κυκλοφορούν σχεδόν μόνο τουρίστες, βλέπεις τις βιτρίνες του ΟΤΕ να φιλοξενούν αυτή την τέχνη του δρόμου. Ιδιαιτέρως τη νύχτα, η έκθεση είναι εξαιρετικά εντυπωσιακή».
Ο ρόλος του επιμελητή, Γιάννη Αργυριάδη, ήταν καθοριστικός. «Ο Αργυριάδης αφουγκράστηκε τα καπέλα και τους έδωσε τον χώρο τους. Ανέδειξε την υλικότητα, αλλά και την αίσθηση του παρελθόντος που τα συνοδεύει», τονίζει η Νικολέτα Τσικώτη.
Η έκθεση στις Βιτρίνες Τέχνης του ΟΤΕ θα διαρκέσει έως την 1η Σεπτεμβρίου 2025.
