Ο Λέων Ναρ για το Madre Salonico: «Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι νιώθουν τη Σαλονίκη κάτι παραπάνω από πατρίδα τους»

Πολιτισμός

Ακούστε το άρθρο 8'

26.10.2025 | 08:00

Λέων Ναρ

Στη Θεσσαλονίκη, πόλη που για αιώνες υπήρξε σταυροδρόμι πολιτισμών, η μνήμη των Σεφαραδιτών Εβραίων επιστρέφει στη σκηνή μέσα από την παράσταση μουσικού θεάτρου Madre Salonico.

Το έργο που έγραψε ο Λέων Α. Ναρ, παρουσιάζεται από την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε σκηνοθεσία Βίκτωρα Αρδίττη, στην Αίθουσα Αιμίλιος Ριάδη του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, την Πέμπτη 30 και την Παρασκευή 31 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο των 60ών Δημητρίων.

Η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο μια γλώσσα που σβήνει -τα λαντίνο, η ισπανοεβραϊκή γλώσσα των Σεφαραδιτών- μαζί με τα τραγούδια των εβραϊκών κοινοτήτων της Μεσογείου, για να αφηγηθεί μια ιστορία που διατρέχει τη μνήμη, τον ξεριζωμό και το τραύμα του Ολοκαυτώματος. Είναι μια χειρονομία αντίστασης απέναντι στη λήθη, μια υπενθύμιση ότι η Ιστορία της Θεσσαλονίκης δεν μπορεί να ειπωθεί χωρίς τη φωνή όσων την έπλασαν και ιδίως αυτών που χάθηκαν.

Το έργο παρουσιάζεται επί σκηνής σε ένα μείγμα λαντίνο και ελληνικών. Ο Ιντό, μετανάστης τρίτης γενιάς στη Νέα Υόρκη, και η γιαγιά του Ζάνα, παλιά σεφαραδίτισσα τραγουδίστρια, αποτελούν τα δύο κεντρικά πρόσωπα της αφήγησης. Μέσα από τις συνομιλίες τους, τα τραγούδια και τις αναμνήσεις, φωτίζεται η διαδρομή μιας κοινότητας που από τη συνύπαρξη και τη δημιουργία οδηγήθηκε στον αφανισμό. Η Ζάνα θυμάται τη Σαλονίκη ως «Madre Salonico» -«Mητέρα-πατρίδα», ενώ η φωνή της, φορτωμένη με μελωδίες της Ανατολής και της Ισπανίας, γίνεται φορέας πολιτισμικής συνέχειας. Η μουσική της Μάρθας Μαυροειδή, επηρεασμένη από τις μουσικές παραδόσεις των Σεφαραδιτών, λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα σε εποχές και τόπους.

Για τον Λέων Ναρ, το Madre Salonico δεν είναι απλώς ένα έργο μνήμης, αλλά μια πράξη «αναμέτρησης με τη συλλογική αυτογνωσία», όπως λέει στη συνέντευξή του στα Μακεδονικά Νέα. Μέσα από τη χρήση των λαντίνο, ο συγγραφέας και οι συντελεστές της παράστασης στέκουν απέναντι στο ερώτημα της διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.

Συνέντευξη στη Χρύσα Νάνου

-Ποια ήταν η βασική σας έμπνευση για να γράψετε το Madre Salonico;

Tο έργο ήταν ένα μέσο αναμέτρησης με τη συλλογική αυτογνωσία και τον αναστοχασμό των τραυματικών γεγονότων του Ολοκαυτώματος. Ήθελα να αναμετρηθώ (κατόπιν της εξαιρετικής πρότασης του σκηνοθέτη Βίκτωρα Αρδίττη ο οποίος είχε την ιδέα να ακούγονται τα λαντίνο επί σκηνής) με το στοίχημα της διατήρησης μιας γλώσσας που χάνεται. Μιας γλώσσας που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα. Αποτέλεσε την ίδια την έκφραση της ταυτότητας των Σεφαραδιτών, τη συλλογική τους ψυχή, την ίδια την ιστορία τους.

-Πώς η χρήση της γλώσσας λαντίνο στην παράσταση λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν;

Η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι απόλυτα σφιχτοδεμένη με αυτήν της σεφαραδίτικης κοινότητας, όπως έχει περάσει να λέγεται από τη λέξη «Σεφαράδ», που σημαίνει Ισπανία, από την οποία έφυγαν μαζικά οι Εβραίοι, διωγμένοι από τους Ισπανούς βασιλείς το 1492. Μαζί τους οι Σεφαραδίτες έφεραν τις ιστορίες τους, τα παραμύθια τους και τα μελωδικότατα τραγούδια τους. Τραγούδια που μπορεί να διασώθηκαν, αλλά δεν έχουμε την ευκαιρία να τα ακούμε συχνά. Τα τραγούδια, αλλά και η γενικότερα η γλώσσα αποτυπώνουν την αγάπη για τη Θεσσαλονίκη, που την ένιωθαν -και τη νιώθουν- κάτι παραπάνω από πατρίδα, «μητέρα- πατρίδα», τους, τη Θεσσαλονίκη που τους δέχθηκε τόσο στοργικά αλλά και τους φέρθηκε και τόσο άσπλαχνα πριν, κατά τη διάρκεια και λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής στη διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας της σεφαραδίτικης κοινότητας;

Αν και τα λαντίνο είναι γλώσσα κατά βάση Ισπανική, η μουσική, όπως αποτυπώνεται σε παλιές ηχογραφήσεις Σεφαραδιτών, έχει περισσότερο σχέση με την Ανατολή και τον κόσμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρά με την Αναγεννησιακή Ισπανική μουσική. Ο συνδυασμός αυτός, μια ισπανόφωνης παράδοσης με στοιχεία ανατολικής μουσικής είναι πολύ ξεχωριστός. Τα σεφαραδίτικα τραγούδια έχουν επηρεαστεί από πολλές διαφορετικές μουσικές παραδόσεις. Οι ίδιες οι μελωδίες των τραγουδιών μαρτυρούν την πολυπολιτισμικότητα της παράδοσης αυτής: μία άρια, ένα ρεμπέτικο τραγούδι, ένα βαλς. Είμαι σίγουρος ότι τα τραγούδια που θα ακουστούν επί σκηνής θα αναδείξουν τις επιρροές από τις ποικίλες μουσικές παραδόσεις. Έχει φροντίσει σχετικά η εμπνευσμένη Μάρθα Μαυροειδή με το μουσικό σύνολο Σμάρι και την πολύτιμη συνδρομή του εξαιρετικού Φώτη Σιώτα. Νιώθω τυχερός. Εκτός από τους μουσικούς, τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η Ελένη Ουζουνίδου, που ερμηνεύει κιόλας τα τραγούδια,και του Ιντό ο Λεονάρδος Μπατής.

Πώς νιώθετε που μετά την Αθήνα το έργο παρουσιάζεται καιστη Θεσσαλονίκη, την πόλη-κέντρο της σεφαραδίτικης κοινότητας;

Στην Αθήνα η ανταπόκριση ήταν πρωτόγνωρη, ομολογώ πως δεν περίμενα ότι δεν θα υπήρχαν εισιτήρια, όλες οι παραστάσεις στην Εναλλακτικη Σκηνή της Εθνικής Λυριής Σκηνής ήταν sold out. Το ανέβασμα της παράστασης στη Θεσσαλονίκη έχει άλλο ειδικό βάρος για συναισθηματικούς, ιστορικούς, και ένα σωρό ακόμη λόγους.

-Πώς προσεγγίζει η παράσταση τη μεγάλη Ιστορία μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των ηρώων; Ποια είναι τα βασικά θέματα;

Η εξακολουθητική συνθήκη της προσφυγιάς, η άρνηση εφησυχασμού στη λήθη και ο έρωτας. Στο έργο το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν με την ανησυχία της συναισθηματικής αποστασιοποίησης που ίσως στιγματίσει τις επόμενες γενιές. Αλλά και με την υπέρτατη ανάγκη διαχείρισης της μνήμης των πολλών απόντων. Το έργο θα δώσει τη δυνατότητα στους θεατές να ακολουθήσουν τα βήματα της Ζάνας και -γιατί όχι;- να ταυτιστούν μαζί της. Και αυτό γιατί στο πρόσωπό της συγκεφαλαιώνει τόσο την ταυτότητα της μετανάστριας και του θύματος του σύγχρονου ρατσισμού, όσο και της επιτυχίας, της δόξας και του ανεκπλήρωτου».

-Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιστορία και την κουλτούρα της πόλης. Πώς προσεγγίζει το έργο σας αυτή τη μνήμη και τις προκλήσεις της διατήρησης της ταυτότητας μέσα στον χρόνο;

Η κοινότητα των Σεφαραδιτών είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτιστικής συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης με διαφορετικούς πολιτισμούς. Πολλές φορές αναρωτήθηκα αν, γράφοντας ένα θεατρικό έργο, μπορείς να εστιάσεις στις προκλήσεις και στα οφέλη της συνύπαρξης. Αλλά και της διατήρησης της ταυτότητας από γενιά σε γενιά. Αν μπορείς να προσεγγίσεις τις συναισθηματικές αντιφάσεις που συχνά συνοδεύουν τις ιστορίες της μετανάστευσης, του εκτοπισμού.

-Ο Ιντό διερωτάται: «Ποια είναι η πατρίδα ενός Σεφαραδίτη;» Πώς απαντά το έργο σε αυτό το ερώτημα;

Οι δύο πρωταγωνιστές του «Madre Salonico» ψάχνουν τις χαμένες ρίζες τους και πασχίζουν με όχημα τη γλώσσα και το τραγούδι να ανιχνεύσουν το νήμα που συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Η κατανόηση και η ερμηνεία του τραυματικού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, με την επανεγγραφή των ιστορικών πηγών και μαρτυριών σε ένα καλλιτεχνικό πλαίσιο, συμβάλλουν στη σύνδεση με το παρόν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι Σαλονικείς σεφαραδίτες Εβραίοι έχουν βαθιά σχέση και νιώθουν κάτι παραπάνω από πατρίδα τους τη Σαλονίκη.