Ο Κωνσταντινος Χατζης σκηνοθετει στο Αρχαιολογικο Μουσειο Θεσσαλονικης

Φωνές παιδιών από την αρχαία τραγωδία

«Καλότυχοι είναι μόνο οι νεκροί. Οι νεκροί που πια δεν χύνουν δάκρυα». Στο φουαγιέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, ένας performer μόνος στη σκηνή χορεύει και αφηγείται τρεις αρχαίους θρήνους: τη θυσία της Ιφιγένειας, τον φόνο του Αστυάνακτα, και την καταδίκη της Αντιγόνης.

Η παράσταση «Το Ισοκράτημα ενός Παιδιού», που ανεβαίνει σήμερα Δευτέρα 28 Ιουλίου, στις 20.30, καθώς και στις 29, 30 και 31 του μήνα σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Χατζή, με πρωτότυπη μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη και ερμηνεία-χορογραφία του Θάνου Κόνιαρη, επιχειρεί να ξαναδώσει φωνή σε παιδιά που η τραγωδία τούς αφαίρεσε το δικαίωμα στη ζωή.

Ο performer (Θάνος Κόνιαρης) ζωντανεύει με τον λόγο και την κίνηση τους τρεις ήρωες: την Ιφιγένεια («Ιφιγένεια εν Αυλίδι», Ευριπίδης), τον Αστυάνακτα («Τρωάδες», Ευριπίδης) και την Αντιγόνη («Αντιγόνη», Σοφοκλής). Αφετηρία της παράστασης ήταν η μουσική. «Παρουσιάζουμε μία χοροθεατρική περφόρμανς, η ιδέα της οποίας ξεκίνησε από μία σύνθεση του Γιώργου Κουμεντάκη, ένα ορχηστρικό έργο σε τρία μέρη. Ακούγοντας πολλές φορές το έργο, μου ήρθε η ιδέα να φλερτάρω με την έννοια της χορογραφίας», παρατηρεί ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής. «Με τον Θάνο, που είναι ταλαντούχος ηθοποιός, χορευτής και ακροβάτης, του πρότεινα να κάνουμε τη δουλειά αυτήκαι δέχτηκε. Σκεφτήκαμε να δούμε πώς θα χορογραφήσουμε τα μουσικά κομμάτια μέσα από δραματοποίηση», εξηγεί ο ίδιος.

Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής

Έχοντας ήδη μακροχρόνια συνεργασία με τον συνθέτη, από το 2019, ο Κ. Χατζής βρήκε στο έργο του, όπως λέει, μια μουσική φόρμα που κουβαλά το τραύμα του αρχαίου δράματος με σύγχρονα ηχητικά μέσα. «Ο Γιώργος Κουμεντάκης έχει γράψει πρωτότυπες μουσικές. Ψάχνω πολύ το έργο του. Αυτό το συγκεκριμένο είναι συγκλονιστικό. Έχει ένα κράμα Δύσης και Ανατολής», αναφέρει ο σκηνοθέτης.

Ο ίδιος ο συνθέτης περιγράφει τη μουσική του ως ένα ταξίδι γεμάτο εικόνες και εντάσεις: «Στο πρώτο μέρος του έργου μια μελωδία, καβάλα σ’ έναν αυτοσχέδιο χορό, έρχεται από την Ανατολή ξεπερνώντας κάθε εμπόδιο. Τα όργανα στροβιλίζονται σε απίθανους συνδυασμούς ηχοχρωμάτων και σε ατελείωτους ρυθμικούς καλπασμούς. Οι νότες μεταμορφώνονται σ’ ένα τρυφερό κύμα νοσταλγίας. Στο δεύτερο μέρος, οι μουσικοί της ορχήστρας παίζουν με το φωνήεν όμικρον και διάφορους συνδυασμούς συμφώνων, κάνοντας το ισοκράτημα να φαίνεται σαν ένα κομμάτι βγαλμένο από τους ήχους της φύσης. Γύρω του τυλίγονται μελωδίες που περιστρέφονται σε αέναους κύκλους και ταξιδεύουν από όργανο σε όργανο με συνεπιβάτη την παιδική φαντασία. Ένας πολεμικός χορός από τον Πόντο είναι το θέμα του τρίτου μέρους. Οι μουσικοί γίνονται πολεμιστές. Φτάνουν σε ακραίες καταστάσεις και ξεπερνούν τα προσωπικά τους όρια σε μια μάχη με τον χρόνο, προσβλέποντας σ’ ένα καλύτερο μέλλον».

Τα αποσπάσματα των αρχαίων τραγωδιών παρουσιάζονται σχεδόν αυτούσια, σε απόδοση του σκηνοθέτη. «Έχω κάνει συρραφή μονολόγων σε δική μου απόδοση. Στην παράσταση υπάρχουν οι χορογραφίες και ο λόγος των τριών τραγικών ποιητών. Ακούμε την Ιφιγένεια να μιλάει στον πατέρα της και, ακούγοντάς τον, καταλαβαίνεις πόσο ειρωνικός γίνεται ο Ευριπίδης. Ακούς τις συγκλονιστικές φράσεις: “Πατέρα πριν της ώρας μου, μη με σκοτώσεις, μη. Μάνα, μην κλαις. Άκουσε τα λόγια μου” Από τον Αισχύλο ακούγονται φράσεις της Κλυταιμνήστρας. Ο λόγος του Αισχύλου, είναι τόσο πυκνός. Είναι σαν να βγαίνει από τα σπλάχνα – μέσα από τη γη, από τους ίδιους τους νεκρούς», τονίζει ο Κωνσταντίνος Χατζής.

Ο τίτλος του έργου αντλεί από τη μουσική τον συμβολισμό του: το ισοκράτημα – η διαρκής νότα που υποστηρίζει τη μελωδία. Στο δραματουργικό επίπεδο λειτουργεί όχι μόνο ως ηχητικό υπόστρωμα, αλλά και ως συμβολική σταθερά: είναι η παιδική φωνή που επανέρχεται, ανεξάρτητα από το ιστορικό πλαίσιο ή τη μορφή της βίας. «Γιατί ισοκράτημα; Είναι σαν να πατάς μία νότα στο πιάνο και αυτή ακούγεται σαν ένας θρήνος μέσα στους αιώνες, σαν οι φωνές των παιδιών αυτών να ηχούν ξανά και ξανά», επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Χατζής.

Η σωματικότητα είναι κεντρικό στοιχείο της παράστασης. Το σώμα δεν εικονογραφεί απλώς τον λόγο – τον μεταφράζει. «Υπάρχει πολλή κίνηση στην παράσταση, όχι πολυλογία. Την ώρα που ο performer χορεύει,ακούμε και τη μουσική πάνω του, τις νότες μία-μία», λέει ο σκηνοθέτης.

Η παρουσίαση στο φουαγιέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης δεν είναι απλώς αισθητική επιλογή. Τα αρχαία γλυπτά λειτουργούν ως σιωπηλό αντίβαρο στην εκφραστικότητα της παράστασης, υπενθυμίζοντας την υλικότητα της μνήμης. «Όταν κάνεις παράσταση μέσα σε ένα μουσείο, πρέπει να συνομιλήσεις με τον χώρο. Αξιοποιούμε με πολύ ωραίο τρόπο το φουαγιέ του ΑΜΘ. Η σχέση με τα αγάλματα, με σύγχρονα ρούχα, τονίζει το ζωντανό παρελθόν και τη σχέση του με το παρόν», λέει ο σκηνοθέτης.

Η μουσική ακούγεται στη διάρκεια της παράστασης ηχογραφημένη από μεγάλη ορχήστρα, ενώ στη σκηνή συμμετέχει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης ως πιανίστας. «Μπήκα στην παράσταση ως σκηνοθέτης και μουσικός, ως πιανίστας στην έναρξη και στο φινάλε», εξηγεί. «Στο πιάνο παίρνω τη μελωδία του Κουμεντάκη και παίζω εμμονικά με διάφορους ρυθμούς».

Αν και η παράσταση συνομιλεί με την αρχαία τραγωδία, η ματιά της είναι σαφώς στραμμένη προς το παρόν. «Το θέατρο δεν μπορεί να σταματήσει κανέναν πόλεμο, αλλά μπορεί να μετατοπίσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Η τραγωδία αποκαλύπτει την εποχή μας. Σε κάνει να σκέφτεσαι αυτά που ζούμε», λέει ο Κωνσταντίνος Χατζής. Το παιδί, στην παράσταση, είναι περισσότερο σύμβολο παρά ρόλος: φέρει την αθωότητα, την τρωτότητα, αλλά και τη μνήμη όσων έχουν χαθεί. Όπως τονίζει ο σκηνοθέτης: «Το παιδί παρουσιάζεται διαρκώς ως θύμα. Μιλάμε για διαχρονικές μορφές βίας. Η Ιφιγένεια, ο Αστυάνακτας, η Αντιγόνη είναι σχήματα που επανέρχονται σε κάθε εποχή με νέα πρόσωπα».