ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ, ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ «ΕΝ ΧΟΡΔΑΙΣ»:

«Το Βυζάντιο παραμένει ζωντανός πυρήνας πολιτισμού»

Μια δημιουργική προσέγγιση που αντιμετωπίζει το Βυζάντιο όχι μόνο ως ιστορική παρακαταθήκη αλλά και ως ζωντανό πολιτισμικό πυρήνα επιχειρεί η μουσική παράσταση «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο», που παρουσιάζεται τη Δευτέρα 14 και την Τρίτη 15 Ιουλίου στη Ροτόντα, στη Θεσσαλονίκη.

«Γιατί το Βυζάντιο; Τι ζει ακόμη από αυτό μέσα μας;» είναι το ερώτημα που θέτει ο εμπνευστής του εγχειρήματος Κυριάκος Καλαϊτζίδης,συνθέτης, ψάλτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του διεθνούς μουσικού συνόλου «Εν Χορδαίς».

Με αφετηρία πρωτότυπες οργανικές συνθέσεις και τραγούδια του Κυριάκου Καλαϊτζίδη, σε στίχους της Βασιλικής Νευροκοπλή και κείμενα εμβληματικών Ελλήνων λογοτεχνών, η μουσική παράσταση εξερευνά τη διαχρονική επίδραση της βυζαντινής παράδοσης στη ζωή και την πολιτιστική δημιουργία των λαών των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου μετά την Άλωση του 1453.Η παραγωγή έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού.

Το Βυζάντιο ήταν μια τεράστια πολιτιστική δύναμη, που επηρέασε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή

Ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης

Συνέντευξη στη Χρύσα Νάνου

-Ποιο ήταν το έναυσμα για αυτό το εγχείρημα;

Το φετινό θέμα του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» είναι η σχέση μας με το παρελθόν. Σκεφτήκαμε να εξετάσουμε τη σχέση μας με το Βυζάντιο, μια σχέση σύνθετη και συχνά παρεξηγημένη. Τον τίτλο τον δανειστήκαμε από το έργο του Ρουμάνου ιστορικού NicolaeIorga, ο οποίος επισημαίνει τη μεγάλη συνεισφορά του βυζαντινού πολιτισμού στον δυτικό κόσμο, ειδικά κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Αυτό λοιπόν ήταν το έναυσμά μας: η παραδοχή ότι ο Βυζάντιο δεν πέθανε το μοιραίο πρωινό της 29ης Μαΐου 1453. Ο πολιτισμός του παρέμεινε μια ισχυρή δύναμη στη ζωή, στη στάση και στις πολιτιστικές δημιουργίες των λαών της περιοχής.

Η δική σας σχέση με το Βυζάντιο είναι και προσωπική, βιωματική. Πώς σας επηρέασε ως καλλιτέχνη;

Στο ξεκίνημά μου είχα την τύχη να μαθητεύσω κοντά στον Ελευθέριο Γεωργιάδη, Άρχοντα Λαμπαδάριο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, ο οποίος ήρθε στη Θεσσαλονίκη από την Κωνσταντινούπολη. Ήμουν φοιτητής, ήδη είχα ενασχόληση με την ψαλτική, αναζητούσα το καλύτερο, το αυθεντικό, και έτσι είχα τη χαρά και το προνόμιο να μαθητεύσω κοντά του. Εκεί γνώρισα το αυθεντικό ύφος της ψαλτικής και, μέσα από αυτό, μια ζωντανή βυζαντινή παράδοση. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διαφυλάσσει την ψαλτική παράδοση αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες. Επιπλέον, μεγαλώνοντας και ζώντας στη Θεσσαλονίκη, δε θα μπορούσα να ξεφύγω από την επίδραση της βυζαντινής μουσικής παράδοσης. Η Θεσσαλονίκη με τα μνημεία της, τους βυζαντινούς ναούς της,τη Ροτόντα, όπου θα εμφανιστούμε, είναι μία κατεξοχήν βυζαντινή πόλη, κουβαλάει τη μνήμη αυτού του πολιτισμού.

Η παράσταση δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στα λογοτεχνικά κείμενα. Ποιος είναι ο ρόλος τους στη μουσική αφήγηση;

Τα κείμενα είναι η γέφυρα που ενώνει τη μουσική με το στοχαστικό βάθος του ελληνικού λόγου. Από τον Κ.Π.Καβάφη και τον Φώτη Κόντογλου μέχρι τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη και τον Γιώργο Θεοτοκά, τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη και τη Βασιλική Νευροκοπλή, όλοι αυτοί οι συγγραφείς φωτίζουν με τρόπο διαφορετικό ο καθένας τους το πώς το Βυζάντιο συνεχίζει να υπάρχει ως πνευματική και αισθητική αναφορά.

-Το Βυζάντιο συχνά συνδέεται με αρνητικά στερεότυπα. Πώς το αντιμετωπίζετε εσείς;

Το Βυζάντιο είναι συχνά παρεξηγημένο. Νομίζω πως επειδή συνδέεται με τη χριστιανική Εκκλησία πολλοί το απορρίπτουν έχοντας υιοθετήσει ιδεολογικά στερεότυπα και μια αντίληψη περί σκοταδισμού. Κι όμως, ήταν μια τεράστια πολιτιστική δύναμη, που επηρέασε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Πολύς κόσμος αγνοεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αρχαίων ελληνικών κειμένων που έχουμε σήμερα διασώθηκε στα σκριπτόρια του Βυζαντίου, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Αριστοφάνη και τις κωμωδίες του.

-Πώς ανταποκρίνεται το διεθνές κοινό σε μουσική με τόσο έντονη βυζαντινή ταυτότητα;

Η ανταπόκριση είναι ενθουσιώδης. Το κοινό διεθνώς αναζητά σήμερα καλή μουσική. Παίξαμε στο Χονγκ Κονγκ μπροστά σε 1.500 άτομα -οι περισσότεροι Κινέζοι- και η ανταπόκριση ήταν συγκινητική. Ο κόσμος πια αναζητά αυθεντικότητα. Όπως ψάχνει νέες γεύσεις,το ίδιο συμβαίνει με τον ήχο, τις μουσικές.

-Πώς τοποθετείτε τη βυζαντινή μουσική μέσα στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία;

Ως θεμέλιο. Αν δεις μεγάλους Έλληνες συνθέτες, από τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Γιάννη Μαρκόπουλο μέχρι τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Θόδωρο Δερβενιώτη και τον Θανάση Σκορδαλό, όλοι έχουν δεχτεί την επίδραση της βυζαντινής μουσικής. Αυτό το νήμα που συνδέει όλους αυτούς τους δημιουργούς επιχειρούμε να ξετυλίξουμε στις παραστάσεις μας.

-Κοιτώντας πίσω στη διαδρομή του σχήματος «Εν Χορδαίς», τι σημαίνουν για εσάς αυτά τα 32 χρόνια συνεχούς παρουσίας σε Ελλάδα και εξωτερικό;

Το «Εν Χορδαίς» ιδρύθηκε το 1993 με στόχο τη μελέτη, τη διδασκαλία και την παρουσίαση της ελληνικής και ευρύτερης μεσογειακής μουσικής κληρονομιάς. Ξεκινήσαμε με έμφαση στην έρευνα, αλλά πάντα με προτεραιότητα τη ζωντανή μουσική πράξη. Σε αυτά τα 32 χρόνια έχουμε δώσει πάνω από 1.000 συναυλίες σε 50 χώρες, από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και το Μουσείο Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης μέχρι τη Φιλαρμονική του Παρισιού, το Χονγκ Κονγκ και την Τασμανία. Το πιο συγκινητικό όμως είναι ότι ξεκινήσαμε από την Ελλάδα τη δεκαετία του ’80, όταν το ούτι είχε χώρο μόνο σε μικρές σκηνές, ταβέρνες και πανηγύρια. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε τότε πως θα φτάσουμε να εκπροσωπούμε την παράδοσή μας στις μεγαλύτερες, τις πιο εμβληματικές αίθουσες του κόσμου. Αυτό είναι κάτι που δεν το θεωρούμε δεδομένο, είναι πραγματικά μια ευλογία.

-Τελικά, τι είναι το Βυζάντιο για εσάς σήμερα; Παρελθόν, παράδοση ή ζωντανή πηγή;

Για μένα είναι και τα τρία. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι μια αφορμή να στοχαστούμε τη σχέση μας με το Βυζάντιο ως ιστορική παρακαταθήκη αλλά και δημιουργική συνθήκη. Γιατί το Βυζάντιο; Πώς προσεγγίζουμε, πώς συνεχίζει να υπάρχει το Βυζάντιο στη ζωή μας μέσω μίας καλλιτεχνικής προσέγγισης.