Σε μια εποχή που ο ελληνικός τουρισμός επιδιώκει διαφοροποίηση και βιωσιμότητα, ο οινοτουρισμός αναδεικνύεται σε στρατηγικό μοχλό ανάπτυξης για την αγροτική οικονομία, τον πολιτισμό και την περιφερειακή συνοχή. Με την Κεντρική Μακεδονία στο επίκεντρο αυτής της νέας δυναμικής, ο Νομός Θεσσαλονίκης φιλοδοξεί να καταστεί κορυφαίος προορισμός εμπειρικού οινοτουρισμού, εστιάζοντας στη σύνδεση του κρασιού με τον τόπο, την τοπική γαστρονομία, τον πολιτισμό και τον άνθρωπο.
Το Διατοπικό Σχέδιο Συνεργασίας «Οργάνωση και Προβολή του Οινοτουρισμού», που υλοποιείται στο πλαίσιο του CLLD/LEADER, αποτελεί μία από τις πλέον συντονισμένες προσπάθειες για τη δημιουργία ενός βιώσιμου και οργανωμένου πλαισίου ανάπτυξης του οινικού τουρισμού. Το έργο εγκρίθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2022, έχει συνολικό προϋπολογισμό 734.000 ευρώ (αρχικός: 602.000 ευρώ) και παρατάθηκε έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2025, ώστε να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες εφαρμογής του σχεδίου και να επεκτείνει τις δράσεις του στην επόμενη προγραμματική περίοδο.
Στο Σχέδιο συμμετέχουν 22 Αναπτυξιακές Εταιρείες (Ομάδες Τοπικής Δράσης), καλύπτοντας γεωγραφικά περίπου το 50% των ενεργών οινοποιείων της Ελλάδας. Συντονιστής εταίρος είναι η Αναπτυξιακή Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ), η οποία έχει θέσει στο επίκεντρο της στρατηγικής της τη διασύνδεση της παραγωγής οίνου με τον τουρισμό, την τοπική πολιτιστική κληρονομιά και την ενίσχυση των συνεργειών ανάμεσα σε μεταποιητικές, φιλοξενιακές και γαστρονομικές επιχειρήσεις.
Η γεωγραφική εμβέλεια του σχεδίου περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τους Δήμους Λαγκαδά, Βόλβης, Χαλκηδόνος, καθώς και τμήματα των Δήμων Ωραιοκάστρου, Θέρμης, Θερμαϊκού, Πυλαίας–Χορτιάτη και Δέλτα. Οι περιοχές αυτές έχουν ήδη δείξει σημαντική δυναμική στον αμπελοοινικό τομέα, ενώ με την κατάλληλη υποστήριξη μπορούν να δημιουργήσουν θεματικές διαδρομές υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Οινοπαραγωγή και τουρισμός στη Θεσσαλονίκη
Ο Νομός Θεσσαλονίκης διαθέτει 70 οινοποιεία, από τα οποία μόλις 2 διαθέτουν το Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου (ΣΕΟ) του Υπουργείου Τουρισμού και ένα ακόμη είναι σε διαδικασία ένταξης στον κατάλογο παρότι λειτουργούν αρκετά περισσότερα με ανεπίσημη επισκεψιμότητα. Παράλληλα, υπάρχουν 6 εμφιαλωτήρια, 23 μονάδες φασόν, 4 έμποροι και 1 οξοποιία.
Σύμφωνα δε με το Μητρώο Οινοτουριστικών Επιχειρήσεων, τα περισσότερα μάλιστα οινοποιεία της χώρας με ΣΕΟ βρίσκονται στην Κεντρική Μακεδονία φτάνοντας σε αριθμό τα 15.
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της έρευνας της εταιρείας συμβούλων ΕΤΑΜ Α.Ε., με σκοπό την κατάρτιση μιας στρατηγικής για την ανάπτυξη του οινοτουρισμού, στις περιοχές των 22 εταίρων του προγράμματος που καλύπτουν το 50% του συνόλου των ελληνικών οινοποιείων, το 70% των μονάδων είναι μικρές επιχειρήσεις με λιγότερους από 5 εργαζόμενους, ενώ το 42% αφορά νέους οινοποιούς. Τα περισσότερα οινοποιεία βρίσκονται στην Π.Ε. Κορινθίας με 121 μονάδες, και ακολουθούν οι Κυκλάδες με 64, η Π.Ε. Θεσσαλονίκης με 63, η Αχαΐα με 54, η Λάρισα με 47 και η Ημαθία με 33.
Ο Γενικός Διευθυντής της ΑΝΕΘ, Γεώργιος Πετρίδης, δήλωσε στο πλαίσιο του θεματικού εργαστηρίου στη Θεσσαλονίκη για τον οινοτουρισμό ότι «στόχος μας είναι η στενή συνεργασία των οινοποιείων με επιχειρήσεις φιλοξενίας. Τα επισκέψιμα οινοποιεία μπορούν να αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης, προσφέροντας μοναδικές εμπειρίες που αναδεικνύουν τον πολιτισμό και τα προϊόντα της κάθε περιοχής».
Δομή, δυναμική και προοπτικές του ελληνικού οινοτουρισμού
Σε επίπεδο χώρας, το 90% των οινοποιών δηλώνει ενδιαφέρον για την απόκτηση του Σήματος Επισκέψιμου Οινοποιείου, αντιλαμβανόμενοι την οικονομική και στρατηγική του σημασία. Τα βασικά προσδοκώμενα οφέλη εντοπίζονται στην αύξηση των εσόδων, την ενίσχυση της αναγνωρισιμότητας και τη βιωσιμότητα των μικρών μονάδων έναντι των μεγάλων βιομηχανιών. Ωστόσο, τα εμπόδια παραμένουν και αυτά σχετίζονται με την έλλειψη σήμανσης και δημόσιας προβολής, την περιορισμένη δικτύωση με τουριστικά γραφεία και ξενοδοχεία, αλλά και τη γραφειοκρατία στη διαδικασία πιστοποίησης.
Η Ανατολή Σιαμίδου, Διευθύντρια Προγραμμάτων της ΑΝΕΘ, σημείωσε ότι «το Σχέδιο δίνει στα οινοποιεία τα εργαλεία για να οργανώσουν, να προβάλουν και να διασυνδέσουν την προσφορά τους. Δεν αρκεί το καλό προϊόν – απαιτείται ολοκληρωμένο πακέτο εμπειρίας, κατάλληλη τεχνογνωσία και συνέργειες με τους άλλους τομείς της τοπικής οικονομίας και συγκεκριμένα, η διασύνδεση της παραγωγής του οίνου, με τον τουρισμό και τον πολιτισμό, προωθώντας συνέργειες με τους κλάδους της μεταποίησης, της φιλοξενίας και της εστίασης, στο πλαίσιο της αμοιβαίας αλληλοϋποστήριξης και συμβάλλοντας παράλληλα στην τοπική ανάπτυξη των περιοχών που συμμετέχουν στη συνεργασία».
Εκπαίδευση, βιωσιμότητα και προσβασιμότητα
Το 70% των οινοποιών δεν έχει λάβει ποτέ μέρος σε προγράμματα κατάρτισης, κάτι που υπογραμμίζει την ανάγκη δημιουργίας νέων δράσεων εκπαίδευσης με έμφαση στη βιωσιμότητα, το marketing και τη διαχείριση επισκεπτών.
Η Δρ Μαρία Παρταλίδου, καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωπονίας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας – Αγροτική Κοινωνιολογία & Αγροτουρισμός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), τόνισε με έμφαση ότι «ο οινοτουρισμός είναι όλες οι αισθήσεις. Δεν μπορούμε να μιλάμε για εμπειρία όμως χωρίς προσβασιμότητα. Μενού Braille (σύστημα γραφής και ανάγνωσης για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης), QR codes για νοηματική, ράμπες, ασανσέρ και ειδικές τουαλέτες είναι απαραίτητα για να έχουμε ένα οινοποιείο για όλους. Δεν είναι μόνο θέμα συμμόρφωσης – είναι θέμα ηθικής και αγοράς».
Διεθνείς πρακτικές: Το παράδειγμα της Ιταλίας
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκάλεσε η παρέμβαση του Marco Della Puppa, Γενικού Γραμματέα του Ελληνοϊταλικού Επιμελητηρίου, ο οποίος παρουσίασε τη στρατηγική οινοτουρισμού της Ιταλίας. Το 2025, οι επισκέπτες που θα ταξιδέψουν για λόγους οινοτουρισμού εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα 13 εκατομμύρια, σημειώνοντας μια αύξηση της τάξης του 8,5% σε σχέση με το 2024 και δημιουργώντας οικονομική αξία 2,5 δισ. ευρώ και 20 εκατ. διανυκτερεύσεις.
«Ο ταξιδιώτης πλέον δεν θέλει μόνο να δοκιμάσει κρασί. Θέλει να τρυγήσει, να μαγειρέψει, να μιλήσει με τον παραγωγό. Το κρασί γίνεται η ψυχή του ταξιδιού», ανέφερε χαρακτηριστικά. Η Ιταλία επενδύει συστηματικά στην ποιότητα φιλοξενίας, την ψηφιακή επικοινωνία και τη διαμόρφωση εμβυθιστικών εμπειριών. Περιοχές όπως η Τοσκάνη, το Πιεμόντε και η Σικελία έχουν κατορθώσει να αναπτύξουν διεθνώς αναγνωρίσιμα brands συνδεδεμένα με τον οινοτουρισμό.
Ολοκληρωμένο οινοτουριστικό προϊόν και place branding
Η έννοια του place branding, δηλαδή της διαμόρφωσης ξεκάθαρης ταυτότητας του προορισμού μέσα από το κρασί, τον πολιτισμό και την εμπειρία, αποτέλεσε βασικό σημείο της εισήγησης του Δρ Θεοδώση Τσιάκη, καθηγητή του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος (ΔΙΠΑΕ). «Η πρώτη επαφή με το κρασί είναι η ετικέτα. Όμως η εμπειρία συνεχίζεται στον τόπο, με τη φιλοξενία, το φυσικό περιβάλλον και τη γαστρονομία. Το brand πρέπει να αποπνέει αυθεντικότητα και συνέπεια – όχι μόνο του προϊόντος αλλά και της περιοχής», εξήγησε.
Συνοπτικά, τα κύρια στοιχεία που απαιτούνται για τη δημιουργία μίας επιτυχούς και ολοκληρωμένης εμπειρίας οινικού τουρισμού, σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι η τοποθεσία ως πρώτη εντύπωση, η αυθεντικότητα, η σήμανση – branding, οι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι, η ποιότητα εγκαταστάσεων των οινοποιείων, οι πρόσθετες υπηρεσίες – περιηγήσεις, γαστρονομία, γκαλερί, εμπορικά καταστήματα, τα εστιατόρια / wine bars / καταλύματα, η οργάνωση φεστιβάλ / εορτών, η οικοδόμηση των σχέσεων του τουρισμού.
Στο θεματικό οινικό εργαστήριο της Θεσσαλονίκης το οποίο οργάνωσε ο Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εστίασης και Τροφίμων (Geogastronomy) Γιώργος Παλησίδης, συμμετείχαν ακόμη με εισηγήσεις η γενική διευθύντρια του Οργανισμού Τουρισμού Θεσσαλονίκης (ΟΤΘ), Κυριακή Ουδατζή, ο sustainability coordinator του Mazi Travel, Γιάννης Καλογιαννίδης, και ο δημοσιογράφος/Carpe Vinum Λευτέρης Πλακίδας τονίζοντας από κοινού τη σημασία της προώθησης του οινοτουρισμού με τις κατάλληλες συνεργασίες και συνέργειες με τις περιοχές του κρασιού να εμφανίζουν τεράστιο δυναμικό. Ακολούθησε βιωματική γευσιγνωσία του τοπικού αμπελώνα των περιοχών παρέμβασης CLLD/LEADER του Νομού Θεσσαλονίκης, με τους Χρήστο Παπαδόπουλο, Sommelier & Owner of Classico και τον Γιώργο Παλησίδη, Σύμβουλο Επιχειρήσεων Εστίασης και Τροφίμων να ταξιδεύουν τους συμμετέχοντες στον κόσμο της οινικής κουλτούρας.
Μέσω του σχεδίου δίνεται επίσης έμφαση στην ανάπτυξη εμπειρικών τουριστικών διαδρομών, στη λειτουργία των οινοποιείων επί 12μηνης βάσης, στη δημιουργία αναγνωρίσιμης οινοτουριστικής ταυτότητας ανά περιοχή, στην ψηφιακή προβολή και χρήση benchmarking εργαλείων. Η ΑΝΕΘ ως συντονίστρια του Σχεδίου σχεδιάζει τη συνέχιση και επέκταση των δράσεων και στην επόμενη προγραμματική περίοδο, ώστε να ενισχυθούν τα θεματικά εργαστήρια, η σήμανση, οι υποδομές και η διεθνής προβολή.
Ο οινοτουρισμός στη Θεσσαλονίκη μπορεί συνεπώς να αποτελέσει θεμέλιο για την ανάπτυξη ενός έξυπνου, βιώσιμου και ανταγωνιστικού τοπικού τουριστικού προϊόντος. Οι εμπλεκόμενοι φορείς κατέγραψαν τις ανάγκες, διαμόρφωσαν σχέδιο, ενώνουν δυνάμεις και υλοποιούν ένα όραμα με εθνικό και ευρωπαϊκό αποτύπωμα, καθώς το κρασί δεν είναι απλώς προϊόν όπως επισήμαναν αλλά είναι εμπειρία, ταυτότητα και εργαλείο τοπικής ανάπτυξης.
