Την ερχόμενη Κυριακή 26 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης πρόκειται να τελέσει τα εγκαίνια στην πρώτη Έδρα Κυπριακών Σπουδών που ιδρύεται σε ελληνικό ΑΕΙ και συγκεκριμένα στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου. Θα ακολουθήσει η Επώνυμη Έδρα με τίτλο «Αρχαία Ελληνική Ιστορία: Ο Μέγας Αλέξανδρος και η Εποχή του» στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, το ΦΕΚ έγκρισης της οποίας δημοσιεύτηκε στις 26 Σεπτεμβρίου. Στα «σκαριά» βρίσκεται και η ίδρυση Επώνυμης Έδρας που θα αφορά τη «Μελέτη της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Καθ’ Ημάς Ανατολής».
Ο θεσμός των Επώνυμων Εδρών αποτέλεσε συνειδητή επιλογή για το ίδρυμα από τη νομοθετική τους πρόβλεψη κι έπειτα και η ιδιαίτερα θετική αποτίμηση του έργου τους ενισχύει περαιτέρω την διάθεση για νέες συνέργειες. Η Έδρα Εβραϊκών Σπουδών στη Φιλοσοφική Σχολή ήταν η πρώτη Επώνυμη Έδρα που λειτούργησε στο ΑΠΘ το 2014, με τη στήριξη της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Η Έδρα μετεξελίχθηκε σε οργανική θέση ΔΕΠ το 2017. Από το 2016 προστέθηκαν άλλες δύο επώνυμες έδρες στη Φιλοσοφική Σχολή, με τη χρηματοδότηση του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος «Ιβάν Σαββίδης». Πρόκειται για την Έδρα Ποντιακών Σπουδών στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας και την Επώνυμη Έδρα Ρωσικής Γλώσσας και Πολιτισμού, ενταγμένη ακαδημαϊκά στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας.
Το ακαδημαϊκό έργο των εδρών αυτών αποτυπώνεται τόσο στις ερευνητικές δημοσιεύσεις που παράγουν, όσο και στην εξωστρεφή δράση τους, κυρίως όμως αποδεικνύεται από το ενδιαφέρον των ίδιων των φοιτητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μαθήματα της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, έχουν επιλέξει μέχρι σήμερα περίπου 4.000 φοιτητές.
«Σκοπός η ενίσχυση της μελέτης της ιστορίας, του πολιτισμού, του Ελληνισμού»
«Η ίδρυση επώνυμων εδρών αποτελεί μέρος της στρατηγικής του Πανεπιστημίου και της νέας πρυτανείας, προκειμένου να ενισχυθεί η σχέση του Πανεπιστημίου με την κοινωνία αλλά και ευρύτερα με την αγορά. Και βεβαίως ο σκοπός των συγκεκριμένων εδρών είναι η ενίσχυση της μελέτης της ιστορίας, του πολιτισμού, του Ελληνισμού. Γιατί πέρα από την ερευνητική και ακαδημαϊκή διάσταση, πολύ σημαντική είναι η πολιτιστική – ιστορική διάσταση», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Ανάπτυξης, καθ. Νίκος Μαγγιώρος.
«Υπάρχει πολύ θετική ανταπόκριση από τους φοιτητές, παράγεται σημαντικό έργο και ερευνητικές δημοσιεύσεις», σημείωσε, προσθέτοντας ότι τώρα γίνονται οι διαδικασίες που αφορούν τη λειτουργία της έδρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, «αλλά προγραμματίζεται πολύ σύντομα να ιδρυθούν και άλλες έδρες, όπως αυτή που αφορά τη μελέτη της εκκλησιαστικής ιστορίας της καθ’ ημάς Ανατολής».
«Η ίδρυση των επώνυμων εδρών εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική εξωστρέφειας για την ποιότητα των σπουδών, για τη διεθνοποίηση, τη σύνδεση με την πόλη και βεβαίως εμπεριέχει και τα ξενόγλωσσα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα, τα βιομηχανικά διδακτορικά, που χρηματοδοτούνται από από την αγορά», τόνισε ο αντιπρύτανης.
Πώς ιδρύονται οι Επώνυμες Έδρες
Σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο (νόμος 4957/2022), οι επώνυμες έδρες ιδρύονται με απόφαση της Συγκλήτου, κατόπιν εισήγησης της Κοσμητείας και πρότασης της Συνέλευσης του Τμήματος στο οποίο εγκαθίσταται η έδρα. Προϋπόθεση αποτελεί η δωρεά προς το ΑΕΙ από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, της ημεδαπής ή της αλλοδαπής ή φορέα του δημόσιου τομέα, με σκοπό την κάλυψη των δαπανών της έδρας. Για την ίδρυση επώνυμης έδρας απαιτείται η σύναψη Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΑΕΙ και του δωρητή, στο οποίο καθορίζονται η γνωστική περιοχή της επώνυμης έδρας, η χρονική διάρκεια λειτουργίας της, το ύψος της δωρεάς και οι επιλέξιμες δαπάνες για τη λειτουργία της έδρας.
Οι δαπάνες της έδρας καλύπτουν τη διδακτική και εν γένει επιστημονική δραστηριότητα και τα λειτουργικά έξοδά της, στα οποία περιλαμβάνονται δαπάνες εργαστηριακού εξοπλισμού και των υποδομών του Τμήματος στο οποίο εγκαθίσταται η έδρα, τη διενέργεια διαλέξεων, ημερίδων, συνεδρίων και σεμιναρίων, τη χορήγηση υποτροφιών προς τους φοιτητές του Τμήματος, την απασχόληση συνεργατών και δαπάνες που σχετίζονται με τη διδακτική και επιστημονική δραστηριότητα και τα λειτουργικά έξοδα της έδρας. Με απόφαση της Συνέλευσης του Τμήματος επιλέγεται το πρόσωπο που καταλαμβάνει την επώνυμη έδρα, το οποίο πρέπει να έχει γνωστικό αντικείμενο συναφές με την επιστημονική περιοχή της έδρας.
Η βιωσιμότητα των Επώνυμων Εδρών
Ο συνολικός χρόνος λειτουργίας της επώνυμης έδρας τελεί υπό την προϋπόθεση της επάρκειας χρηματοδότησης από τον δωρητή, χωρίς επιβάρυνση του τακτικού προϋπολογισμού του Πανεπιστημίου. Όμως, η δυναμική που δημιουργούν οι συνεργασίες και τα ερευνητικά έργα που υλοποιούνται μέσω των Επώνυμων Εδρών φαίνεται πως μπορούν να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους.
Όπως εξήγησε, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο επ. καθηγητής της επώνυμης Έδρας Ποντιακών Σπουδών Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, το μνημόνιο συνεργασίας για την έδρα έχει ακόμα ένα έτος μέχρι τη λήξη του και «εξακολουθεί να είναι ακόμα ενεργή η έδρα με τη χρηματοδότηση του κυρίου Σαββίδη», όμως κατά τα οκτώ έτη λειτουργίας της «έχει παραχθεί έργο σε εκπαιδευτικό και σε ερευνητικό πεδίο, σε επιστημονικές δημοσιεύσεις, σε συνέδρια, σε συνεργασίες όπως με το υπουργείο Παιδείας για έκδοση εγχειριδίου για τους εκπαιδευτικούς, διδακτικό έργο με σταθερή προσφορά μαθημάτων με γνωστικό αντικείμενο Ελληνισμό της Ανατολής στο σύνολό του, όχι μόνο Ποντιακό» και «αυτό είναι το μεγάλο αποτύπωμα της έδρας που δημιούργησε και τις συνθήκες για να έρθει το κράτος να δημιουργήσει οργανική θέση μέλους ΔΕΠ».
Ο ίδιος παρατήρησε ότι «αυτό που παρήχθη από την Έδρα Ποντιακών Σπουδών, έδειξε τον δρόμο και σε άλλες περιπτώσεις», παραπέμποντας στη δημιουργία στο ΠΑΜΑΚ αντίστοιχης έδρας για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό. Σχετικά με το ενδιαφέρον 4.000 φοιτητών για τα μαθήματα της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, ο κ. Χατζηκυριακίδης, υπογράμμισε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό πως «δεν δηλώνουν τα μαθήματα αυτά μόνο φοιτητές που έχουν προσφυγική καταγωγή ή από την παρευξείνια ζώνη, η πλειοψηφία συχνά είναι ακριβώς το αντίθετο, είναι φοιτητές προερχόμενοι από περιοχές της χώρας που δεν γνώριζαν ή είχαν στρεβλή εικόνα για το γνωστικό αντικείμενο του προσφυγικού Ελληνισμού».
Τα γνωστικά αντικείμενα των Επώνυμων Εδρών του ΑΠΘ
Η Έδρα Κυπριακών Σπουδών
Η Έδρα Κυπριακών Σπουδών χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από την Κυπριακή Δημοκρατία. Αποσκοπεί στη μελέτη του Κυπριακού Ζητήματος και των συνεπειών της τουρκικής εισβολής και κατοχής, στην προώθηση και καλλιέργεια της ελληνοκυπριακής διαλέκτου και λογοτεχνίας, στην έρευνα θεμάτων Κυπριακών Σπουδών και την προβολή της ιστορίας, του πολιτισμού και της κοινωνίας της Κύπρου, καθώς και στη συνεργασία με τα ΑΕΙ της Κύπρου και τις διπλωματικές αποστολές της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Νομική Σχολή έχει εντάξει στο πρόγραμμά της τα μαθήματα «Κυπριακή Ιστορία» και «Κυπριακό Ζήτημα», τα οποία θα είναι ανοικτά σε όλους τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Αριστοτελείου από το ερχόμενο εξάμηνο.
«Αρχαία Ελληνική Ιστορία: Ο Μέγας Αλέξανδρος και η Εποχή του»
Η ίδρυση της Έδρας εγκρίθηκε με αποφάσεις της Συνέλευσης του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, της Κοσμητείας της Φιλοσοφικής Σχολής και της Συγκλήτου του ΑΠΘ (27/8/2025). Τη χρηματοδότησή της ανέλαβαν μέσω του μνημονίου συνεργασίας που υπέγραψαν με το ΑΠΘ ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ), ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Ελλάδος (ΣΕΒΕ), το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ), το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (ΕΕΘ) και το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (ΒΕΘ). Οι φορείς, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών, αναλαμβάνουν τη δωρεά ύψους 48.000 ευρώ ετησίως για τα επόμενα τρία χρόνια, με δυνατότητα αναπροσαρμογής του ποσού.
Οι βασικοί στόχοι της Έδρας «Αρχαία Ελληνική Ιστορία: Ο Μέγας Αλέξανδρος και η Εποχή του» εδράζονται στη συστηματική και τεκμηριωμένη έρευνα της ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την υποστήριξη της διεπιστημονικής έρευνας του γνωστικού πεδίου μέσω της συνεργασίας της Αρχαίας Ιστορίας με τις λοιπές αρχαιογνωστικές και ανθρωπιστικές επιστήμες (Αρχαιολογία, Κλασική Φιλολογία, Επιγραφική, Νομισματική, Παπυρολογία, Πολιτικές Επιστήμες, Διεθνείς Σχέσεις, Οικονομία, Αρχές Διοίκησης και Οργάνωσης κ.λπ.), την υποστήριξη της διαχρονικής έρευνας του γνωστικού αντικειμένου μέσω της μελέτης της επίδρασης ή της πρόσληψης του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους, αλλά και στην προβολή του ρόλου της προσωπικότητας στην Ιστορία διαχρονικά.
Η Έδρα Ποντιακών Σπουδών
Η Έδρα Ποντιακών Σπουδών ΑΠΘ ιδρύθηκε τον Μάιο του 2017, μετά την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας μεταξύ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος «Ιβάν Σαββίδης». Ανήκει διοικητικά στην Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής και είναι ενταγμένη στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Το επιστημονικό πεδίο-αντικείμενο των μαθημάτων είναι σχετικό όχι μόνο με τον Πόντο αλλά με όλον τον Ελληνισμό της καθ’ ημάς Ανατολής, από την Άλωση της Πόλης και την κατάλυση της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών μέχρι το 1922.
Οι φοιτητές μαθαίνουν για τον πολιτισμό και την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου και όλης της Ανατολής, έρχονται σε επαφή με τις ιστορικές πηγές, εκπονούν εργασίες, επισκέπτονται αρχεία και μουσεία, εφοδιάζονται με όλες τις απαραίτητες γνώσεις και μυούνται σε όλα τα είδη των πηγών, είτε για μεταπτυχιακές σπουδές είτε για την καλύτερη κατάρτισή τους στη β/θμια εκπαίδευση.
Η Επώνυμη Έδρα Ρωσικής Γλώσσας και Πολιτισμού
Η επίσημη έναρξη λειτουργίας της Επώνυμης Έδρας Ρωσικής Γλώσσας και Πολιτισμού της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ έγινε τον Οκτώβριο του 2017. Η Έδρα λειτουργεί με την υποστήριξη του «Φιλανθρωπικού Ιδρύματος Ιβάν Σαββίδης». Βασικοί στόχοι της είναι η ανάπτυξη διδακτικού και ερευνητικού έργου για τη μελέτη και τη διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισμού, καθώς και η ενίσχυση των δεσμών της Ελλάδας με τη Ρωσία. Το 2021 αποφασίστηκε η παράταση της λειτουργίας της, καθώς την πρώτη τετραετία λειτουργίας της ανά ακαδημαϊκό εξάμηνο παρακολούθησαν τα μαθήματα της Έδρας περίπου 250 φοιτητές κατά μέσο όρο, αριθμός που ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις για μια νεοσύστατη Έδρα που δέχεται φοιτητές από όλα τα Τμήματα του ΑΠΘ και το αντικείμενό της δεν έχει άμεση σχέση με κάποιο συγκεκριμένο Τμήμα.
Έδρα Εβραϊκών Σπουδών
Η ίδρυση έδρας Εβραϊκών Σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 2014 είχε ξεχωριστή σημασία την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης και την παραγωγή και μετάδοση της επιστημονικής γνώσης στον τομέα της ιστορίας και του εβραϊκού πολιτισμού. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης ανέλαβε να χρηματοδοτήσει τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της.
Στο ΑΠΘ λειτουργούν, τέλος, οι επώνυμες έδρες: Έδρα Jean Monnet (Tμήμα Νομικής, Τμήμα Δημοσιογραφίας), Έδρα Unesco.
