Μολονότι για χρόνια η παχυσαρκία αποδιδόταν αποκλειστικά στον τρόπο ζωής και τη διατροφή, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πλέον ξεκάθαρο πρώτα στον επιστημονικό κόσμο και έπειτα στην κοινωνία πως πρόκειται για μία χρόνια νόσο που ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, επιβαρύνοντας σοβαρά την ποιότητα της ζωής τους και προκαλώντας τους μία σειρά προβλημάτων υγείας.
Σε μία προσπάθεια εύρεσης μίας αποτελεσματικής λύσης γύρω από το εν λόγω ζήτημα, μια ομάδα προπτυχιακών φοιτητών από το Πανεπιστήμιο Πατρών τόλμησε να προτείνει κάτι διαφορετικό: μια μη επεμβατική θεραπευτική προσέγγιση, με τη μορφή ρινικού σπρέι, βασισμένη στη Συνθετική Βιολογία.
Η φοιτητική ομάδα Patras Medicine -αποτελούμενη από τους: Αγγελική Αλεξοπούλου, Αρετή Δανελάτου, Ειρήνη Διαλυνάκη, Ζωή Ανδριάνα Δίπλα, Βαλεντίνα Θεοδώρα Ντεντιάεβα, Ιωάννης Μπαλάσης, Γεώργιος Παναγιωτόπουλος, Λυδία Ρέππα, Ελένη Ροντογιάννη, Σμαραγδή Τετράδη- παρουσίασε το ερευνητικό της έργο με τίτλο «Morphe» στον παγκόσμιο διαγωνισμό iGEM 2025, κατακτώντας χρυσό μετάλλιο, το Best Therapeutics Project (Undergraduate) και μια θέση στο Top 10 παγκοσμίως, ανάμεσα σε περισσότερες από 400 ομάδες από κορυφαία πανεπιστήμια διεθνώς όπως το Cambridge και το ΜΙΤ.
Τα μέλη της μιλούν στα Μακεδονικά Νέα για την σπουδαία διάκριση και την εξέλιξη του εγχειρήματός τους.
Μία μη επεμβατική θεραπευτική πρόταση για μία πολυπαραγοντική ασθένεια
Από την αρχή, η ομάδα προσέγγισε την παχυσαρκία όχι ως ζήτημα συμπεριφοράς, αλλά ως νόσο που απαιτεί επιστημονική αντιμετώπιση. Όπως εξηγούν τα μέλη της, το εγχείρημα είχε διττό ρόλο: την εύρεση μία θεραπευτικής λύσης, αλλά και την αποστιγματοποίηση της ασθένειας.
Όπως επισημαίνει η Αρετή «η παχυσαρκία συχνά παρεξηγείται και θεωρείται ότι είναι τρόπος ζωής και θέμα επιλογών, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί μία νόσο η οποία χρειάζεται την κατάλληλη θεραπεία. Γι' αυτό και η ομάδα μας πέρα από το κομμάτι της θεραπείας προσπάθησε και να αποστιγματοποιήσει τη νόσο μέσα από μια σειρά δράσεων που είχαν στόχο να δείξουμε στον κόσμο ότι η παχυσαρκία είναι μια νόσος και οι άνθρωποι αυτοί δεν πρέπει να στιγματοποιούνται, να αποκλείονται από την κοινωνία και να στερούνται αγαθά τα οποία οι υπόλοιποι μπορούν να έχουν».
«Είδαμε τη σημασία που έχει για την κοινωνία και τα κενά που υπάρχουν στην αγορά όσον αφορά τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα τα οποία μπορούν να έχουν παρενέργειες μπορεί να έχουν σημαντικό βαθμό relapse. Δηλαδή τα άτομα που παίρνουν αυτά τα φάρμακα είναι πιθανό να ανακτούν το βάρος. Οπότε λόγω της αναποτελεσματικότητας των θεραπειών που υπάρχουν ήδη στην αγορά και μαζί με τον μεγάλο αντίκτυπο που υπάρχει εξαιτίας αυτής της νόσου, δομήσαμε το δικό μας project και τη δική μας θεραπεία, η οποία είναι μια πιο ανώδυνη μη επεμβατική μέθοδος που έχει ως στόχο έναν από τους παράγοντες που οδηγεί στην παχυσαρκία, στο μονοπάτι της λεπτίνης, στην αντίσταση της λεπτίνης και δεν θα θεραπεύει απλώς τα συμπτώματα», σημειώνει από πλευράς της η Βαλεντίνα Θεοδώρα.
«Στην ουσία πρόκειται για μια γονιδιωματική θεραπεία κάτι που σημαίνει πως ενσωματώνεται μόνιμα στο DNA του ανθρώπου και αποσκοπεί στη ρύθμιση δύο πολύ σημαντικών ορμονών που παίζουν ρόλο στην όρεξη οι οποίες στην παχυσαρκία είναι απορυθμισμένες. Οπότε εμείς “εκμεταλλευόμαστε” το περιβάλλον στο κεντρικό νευρικό σύστημα για να ρυθμίζεται αυτόματα», εξηγεί η Ειρήνη.
Από την πλευρά του ο Γιώργος εργάστηκε πάνω στον κοινωνικό αντίκτυπο και την εκπαίδευση του κόσμου γύρω από τη νόσο.
Όπως σημειώνει, «προσπαθήσαμε να αποστιγματίσουμε τη νόσο που -ειδικά στην Ελλάδα- πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για αποτέλεσμα προσωπικής αποτυχίας ή για θέμα “πειθαρχίας”. Είχαμε μέσα στη χρονιά πολλές δράσεις τις οποίες κάναμε είτε μόνοι μας είτε μέσω συνεργασιών με την ΜΚΟ Co2gether, με τη UNICEF κ.α. Καταφέραμε να μπούμε μέσα σε κοινότητες και να εκπαιδεύσουμε όσο περισσότερο κόσμο και όσες περισσότερες ηλικίες και υπόβαθρα γύρω από το θέμα».
Από τον λιπώδη ιστό στο νευρικό σύστημα
Η πορεία μέχρι τη «Morphe» δεν ήταν γραμμική. Όπως εξηγούν τα μέλη της ομάδας η αρχική ιδέα δεν στόχευε το κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά τον λιπώδη ιστό. Όμως, έπειτα από την επαφή τους με ειδήμονες, η ομάδα αναγκάστηκε να αλλάξει κατεύθυνση.
Όπως περιγράφει η Ειρήνη, η αλλαγή στην κατεύθυνση ήρθε μέσα από συνεχή έρευνα και επαφή με τη διεθνή βιβλιογραφία.
Παράλληλα, η επιλογή της ρινικής οδού δεν είναι τυχαία. Αντίθετα, αποτέλεσε συνειδητή απόφαση, ώστε η θεραπεία να είναι μη επεμβατική, χωρίς ενέσεις ή χειρουργικές παρεμβάσεις.
Όπως εξηγεί η Αρετή μολονότι η Morphe -με τη μορφή ρινικού σπρέι- δεν έχει φτάσει ακόμη σε στάδιο εφαρμογής, η ίαση μέσω της ρινικής οδού είναι συνήθης σε γονιδιακές θεραπείες.
«Θέλαμε να είναι μια μη επεμβατική θεραπεία, διότι αυτές που υπάρχουν διαθέσιμες στην αγορά είναι κυρίως ενέσιμες, αλλά και χειρουργικές που είναι ιδιαίτερα επεμβατικές. Παράλληλα, είναι μια ασθένεια που περιτριγυρίζεται από έντονο στίγμα οπότε θέλαμε να είναι και κάτι ανώδυνο, κάτι που δεν θα φέρει σε δύσκολη θέση και τον πάσχοντα», συνεχίζει η Ειρήνη.
Η στιγμή της διεθνούς αναγνώρισης
Η στιγμή της αναγνώρισης του κόπου και του χρόνου που έχει δαπανήσει κάποιος για την επίτευξη του στόχου του είναι σίγουρα μία στιγμή που δύσκολα μπορεί να ξεχάσει. Κι όμως, αν και 10, μόνο 7 μέλη της ομάδας κατάφεραν να ταξιδέψουν στην «πόλη του φωτός» και να ζήσουν αυτή τη μοναδική στιγμή.
«Η αλήθεια είναι ότι τρέχαμε για όλες τις προθεσμίες μέχρι την τελευταία στιγμή και επειδή αντιμετωπίσαμε πολλές δυσκολίες δεν είχαμε αντιληφθεί τη σημαντικότητα του έργου μας και ότι πάμε με ένα πολύ σπουδαίο project. Για μας όλο αυτό ήταν ένα άπιαστο όνειρο οπότε όταν ακούσαμε το όνομα της ομάδας στην τελετή ήταν κάτι που δεν το φανταζόμασταν. Από την έκπληξη μας εκείνη τη στιγμή είχαμε “κοκαλώσει”, οριακά ήμουν έτοιμη να πέσω κάτω. Τρέξαμε στην σκηνή να πάρουμε το βραβείο. Όταν μετά μας πήραν και συνέντευξη και μας ρώτησαν πότε καταλάβαμε ότι είναι σημαντικό το έργο μας, εμείς απαντήσαμε ακριβώς εκείνη τη στιγμή που ακούσαμε το όνομά μας. Ήταν πολύ σπουδαίο. Ως ομάδα απλά δουλεύαμε συνεχόμενα οπότε λόγω της τόσης δουλειάς δεν μπορούσαμε ποτέ να καταλάβουμε το τι έχουμε κάνει πραγματικά», σημειώνει χαρακτηριστικά η Βαλεντίνα Θεοδώρα.
Έρευνα με ελάχιστους πόρους, αλλά με επιμονή
Επιστημονικός υπεύθυνος της ομάδας είναι ο επίκουρος καθηγητής Χημείας, Γιώργος Μουρτάς, ο οποίος επισημαίνει ότι η επιτυχία αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν ληφθούν υπόψη οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε.
«Τα παιδιά δεν έκαναν μόνο έρευνα. Οργάνωσαν πειράματα, αναζήτησαν χρηματοδότηση, σχεδίασαν την παρουσίασή τους και επαναπροσδιόρισαν τον στόχο τους όταν κάτι δεν λειτουργούσε. Και όλα αυτά σε προπτυχιακό επίπεδο», σημειώνει.
«Νομίζω ότι είναι ένα γενικότερο πρόβλημα της Ελλάδας. Μιλούσαμε και με άλλες ελληνικές ομάδες και όλες αντιμετωπίζουν το ζήτημα της χρηματοδότησης και γενικότερα το θέμα της υποστήριξης από τα αντίστοιχα πανεπιστήμιά τους. Ωστόσο παρόλο που ήταν μια δύσκολη χρονιά και μπορεί να μας έλειψαν χρήματα, δεν μας έλειψαν άτομα για να μας στηρίξουν. Και ο κύριος Μουρτάς και πολλοί άλλοι επιστήμονες και πολλοί χορηγοί. Τους βρήκαμε με δυσκολία αλλά ήταν πάρα πολύ όμορφο όταν είδαμε ότι πίστεψαν σε εμάς. Οπότε νομίζουμε ότι ως χώρα δεν υστερούμε στη γνώση ή στους ανθρώπους με γνώσεις και ιδέες, αλλά ίσως λείπει το σύστημα και η υποστήριξη από αυτό», συνεχίζει από πλευράς της η Αρετή.
Όπως υπογραμμίζει η Βαλεντίνα Θεοδώρα, «έπρεπε να τρέχουμε για υπογραφές, να τρέχουμε πίσω από χορηγούς. Δυστυχώς στην Ελλάδα η απόρριψη είναι πολύ συχνή. Είχαμε φτάσει σε ένα σημείο που έπρεπε να βάλουμε κάτω τα χρήματα που είχαμε πάρει από χορηγούς και να δούμε ποια πειράματα θα κάνουμε. Και σε ένα project τόσο φιλόδοξο και τόσο μεγάλο είναι λίγο στενάχωρο και για μας τους φοιτητές να πρέπει να πούμε ότι δεν έχουμε αρκετά χρήματα και πρέπει να επιλέξουμε από πού θα κόψουμε, σε τι δεν θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε».
Σημαντική ήταν η στήριξη που έλαβε η ομάδα από μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές, οι οποίοι παραχώρησαν το εργαστήριό τους στους Patras Medicine και βοήθησαν προκειμένου να έρθουν εις πέρας τα πειράματα που έπρεπε να υλοποιηθούν.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η Ειρήνη, «είμαστε πάρα πολύ τυχεροί γιατί εντέλει υπήρξαν άτομα που μας έσωσαν τελευταία στιγμή. Πίστεψαν σε εμάς. Ήθελαν να μας βοηθήσουν γιατί είδαν το πόσο πολύ είχαμε. Μας αποφόρτισαν από τα εργαστηριακά που έπρεπε να πληρώσουμε, οπότε καταφέραμε να κάνουμε ό,τι είχαμε στο μυαλό μας. Μας βοήθησαν πολύ οι μεταπτυχιακοί και οι διδακτορικοί του εργαστηρίου. Παρόλο που δεν υπήρχαν οι πόροι υπήρχαν άτομα στο πανεπιστήμιο που μας πίστεψαν και μας βοήθησαν και δεν θα είχαμε καταφέρει πολλά από αυτά που κάναμε χωρίς τη στήριξή τους».
Η αλλαγή σκυτάλης και η εξέλιξη της «Morphe»
Για την Patras Medicine, το έργο δεν ολοκληρώνεται με τη βράβευση. Η Σμαραγδή εξηγεί ότι η «Morphe» αντιμετωπίζεται ως ένα μακροπρόθεσμο ερευνητικό εγχείρημα, με πολλές ακόμη φάσεις εξέλιξης, ενώ η Ειρήνη εκφράζει την επιθυμία των μελών της ομάδας να συνεχίσει να δουλεύει πάνω στο εγχείρημα και εκτός του πλαισίου του διαγωνισμού.
Παράλληλα, ήδη η επόμενη γενιά της ομάδας προετοιμάζεται για τη συμμετοχή στον επόμενο iGEM, έναν από τους μεγαλύτερους διαγωνισμούς συνθετικής βιολογίας, συνεχίζοντας μια προσπάθεια που δείχνει πως η φοιτητική έρευνα στην Ελλάδα μπορεί να σταθεί ισάξια στο διεθνές περιβάλλον.
«Έχουμε χτίσει ήδη την καινούργια ομάδα Patra's Medicine. Κάναμε έναν κύκλο συνεντεύξεων με υποψήφιους. Στόχος είναι να κατέβει ξανά στον διαγωνισμό με νέο project. Είμαστε πολύ χαρούμενοι και για αυτό γιατί θεωρούμε ότι έχουμε επιλέξει πολύ ικανά άτομα να εκπροσωπήσουν την ομάδα και να συνεχίσουν την πορεία που έχουμε κάνει», εξηγεί η Βαλεντίνα Θεοδώρα.
Άλλωστε, αυτό το «ταξίδι» μπορεί να προσφέρει στα νέα μέλη της ομάδας ό,τι προσέφερε και στα τωρινά, μία νέα ματιά, ανοιχτούς ορίζοντες και εξέλιξη, αλλά και να τους διδάξουν τη δύναμη της συνεργασίας, της κατανόησης, της ενσυναίσθησης, του συντονισμού, της επιμονής.
«Υπάρχει ένα συνονθύλευμα ιδεών, πολύ φιλόδοξα project, με διάφορες θεματικές. “Ανοίγει το μυαλό” σου σε αυτό το συνέδριο. Βλέπεις πράγματα που σε εμπνέουν, πράγματα που δεν φανταζόσουν ποτέ ότι δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν. Και παρόλο που αποτελείται κυρίως από φοιτητές, οι ιδέες μπορούν να συνεχιστούν και από εταιρείες ή και ως διδακτορικά. Πρόκειται για πράγματα που μπορούν να εφαρμοστούν στην αγορά και στην κοινωνία μας», εξηγεί η Ειρήνη.
Όπως επισημαίνει η Βαλεντίνα Θεοδώρα, «βγαίνουμε λίγο από το στείρο διάβασμα του πανεπιστημίου μαθαίνουμε να συνεργαζόμαστε με άλλα δέκα άτομα στην ομάδα μας. Αναπτύσσουμε την ομαδικότητα, την επικοινωνία, γιατί ο καθένας μπορεί να έχει μάθει να δουλεύει με τον δικό του τρόπο. Οπότε όταν μπαίνεις ομαδικά προσπαθείς να προσαρμόσεις το πώς δουλεύεις για να πάει μπροστά η ομάδα. Επίσης έρχεσαι σε επαφή με εταιρείες και αυτό βοηθά πολύ για τη μετέπειτα πορεία. Είναι ένας διαγωνισμός που σου ανοίγει τα μάτια και σε βοηθά να κατευθυνθείς στη ζωή σου».
«Όλα ξεκινάνε από την ομάδα και όχι από τον διαγωνισμό», επισημαίνει, τονίζοντας πως η άριστη παρουσία στον διαγωνισμό ήταν αποτέλεσμα πολύ καλής συνεργασίας.
«Δεν ήταν καθόλου εύκολο», παραδέχεται η Αρετή και επισημαίνει πως η εν λόγω εμπειρία εξέλιξε τα μέλη της ομάδας. «Μάθαμε να συνεργαζόμαστε με τόσα πολλά και διαφορετικά άτομα. Σίγουρα μας έφερε πιο κοντά και είμαστε πολύ χαρούμενοι που συνεργαστήκαμε μεταξύ μας», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Από την πλευρά της η Αγγελική μιλά για τον διαγωνισμό ως μία αφορμή για να ενωθούν κάποια άτομα, έχοντας ως στόχο τη λύση ενός προβλήματος.
«Μέσα από αυτό το ταξίδι ανακαλύψαμε και εμείς διαφορετικά κομμάτια για εμάς. Αντιμετωπίζεις πολύ αντίξοες συνθήκες και πολλές καταστάσεις οι οποίες πρέπει να λυθούν και θα πρέπει να βρεις τρόπο να τα λύσεις. Και μέσα στην ομάδα προφανώς θα υπάρχει πολλή πίεση και άγχος, θα υπάρχουν και συγκρούσεις και διαφορές αλλά στην τελική ο διαγωνισμός και ο στόχος μας ενώνει. Η κάθε υποομάδα όταν είχε ένα πρόβλημα έπρεπε να επικοινωνούμε όλοι μεταξύ μας γιατί ο διαγωνισμός ήθελε συντονισμό και των τεσσάρων», υπογραμμίζει.
Ένα μήνυμα πέρα από την επιστήμη
Η ιστορία της Patras Medicine δεν αφορά μόνο ένα ρινικό σπρέι. Αφορά το τι μπορεί να συμβεί όταν η γνώση, η επιμονή και η κοινωνική ευαισθησία συναντηθούν, ακόμη κι αν τα εμπόδια τελικά είναι περισσότερα απ’ όσα θα έπρεπε -όπως τονίζει ο καθηγητής Μουρτάς- πάντα θα υπάρχουν νέοι που θα τα προσπερνούν.
«Υπάρχουν νέοι άνθρωποι με γνώση, ιδέες και θέληση. Μπορούν να προσφέρουν επιστημονικά στην πρόοδο της χώρας, στον παραγωγικό τομέας της χώρας ερευνητικά και παραγωγικά και θεωρώ ότι πρέπει να ασχοληθούμε σοβαρά και με τέτοια ζητήματα αν θέλουμε η χώρα μας να πάει μπροστά. Υπάρχει μια προσπάθεια στον τομέα της φαρμακευτικής και της υγείας η χώρα να πάει μπροστά, αλλά είναι λίγη. Πρέπει να ακούσουμε τους νέους μας. Είναι παιδιά που έχουν τρομερή δυναμική», υπογραμμίζει, επισημαίνοντας πως η συμμετοχή των παιδιών εν γνώσει των δυσκολιών που καλούνται να αντιμετωπίσουν αποτελεί το πιο αισιόδοξο μήνυμα.
