Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, η μετανάστευση παραμένει μια από τις πιο καθοριστικές ανθρώπινες εμπειρίες, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα προστασίας δικαιωμάτων, κοινωνικής ένταξης και διεθνούς αλληλεγγύης. Σήμερα, η διεθνής κοινότητα καλείται να αναλογιστεί εκτός από τις προκλήσεις που δημιουργούν τα μεταναστευτικά ρεύματα αλλά και τη συμβολή των μεταναστών στις κοινωνίες που τους υποδέχονται.
Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-migration-policy/) δείχνουν ότι και το 2025 η μετανάστευση προς την Ευρώπη παραμένει υψηλή αλλά με μεταβαλλόμενες τάσεις. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περίπου 143.053 παράνομες αφίξεις στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. μέσω των κύριων διαδρομών προς την Ευρώπη, την Κεντρική, Ανατολική και Δυτικές Μεσογειακές οδούς, με την Κεντρική Μεσόγειο να παραμένει η πιο ενεργή διαδρομή για άτομα που επιχειρούν να εισέλθουν χωρίς νόμιμα έγγραφα.
Ταυτόχρονα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το φαινόμενο των παράτυπων συνοριακών διελεύσεων μειώνεται σημαντικά το 2025 σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια: Oι αφίξεις με αυτόν τον τρόπο έχουν πέσει κατά περίπου 20-27% στους πρώτους μήνες του έτους σε διάφορες ζώνες της Ευρώπης, σύμφωνα με αναλύσεις της ευρωπαϊκής υπηρεσίας συνόρων Frontex.
Παρά τη μείωση, εκατοντάδες άνθρωποι στην αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής συνεχίζουν κάθε χρόνο να χάνουν τη ζωή τους ή να αγνοούνται στα επικίνδυνα περάσματα της Μεσογείου.
Παράλληλα με αυτές τις ροές, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι από τρίτες χώρες, είτε για λόγους εργασίας, οικογενειακής επανένωσης, σπουδών ή αιτήσεων ασύλου, εισέρχονται στην ΕΕ μέσω νόμιμων οδών, συμβάλλοντας στις κοινωνίες και τις οικονομίες των κρατών-μελών παρά τις προκλήσεις που προκαλούν οι μεταναστευτικές πολιτικές και η διαχείριση των συνόρων.
Επιστροφή στο σπίτι: Οι ιστορίες Σύρων που φεύγουν από την Ελλάδα
Καθώς ο κόσμος τιμά σε λίγες ημέρες, την Παγκόσμια Ημέρα Μετανάστη, η προσοχή στρέφεται όχι μόνο στις διαδρομές της φυγής αλλά και στις διαδρομές της επιστροφής. Στην Ελλάδα, δεκάδες Σύροι που είχαν αναζητήσει ασφάλεια και προοπτικές τα προηγούμενα χρόνια επιλέγουν πλέον να επιστρέψουν στη χώρα τους, κουβαλώντας μαζί τους τις εμπειρίες της μετανάστευσης αλλά και την ελπίδα ενός νέου ξεκινήματος. Η κίνηση αυτή, αποτέλεσμα προσωπικών αλλά και ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών παραγόντων, φωτίζει μια λιγότερο προβεβλημένη πτυχή του παγκόσμιου μεταναστευτικού φαινομένου: την επιστροφή στο σπίτι μετά από χρόνια αβεβαιότητας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Γιουσέφ και ο Φεράς, μεταξύ των πρώτων Σύρων που επέστρεψαν από την Ελλάδα μετά από αρκετά χρόνια αβεβαιότητας και εκτοπισμού, μέσω του προγράμματος Υποβοηθούμενης Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης (AVRR) του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.
Ο Γιουσέφ έφυγε από την πατρίδα του πριν από τέσσερα χρόνια, όταν η σύγκρουση ανάγκασε την οικογένειά του να χωρίσει. Στην Ελλάδα, βρήκε ασφάλεια αλλά και τις δυσκολίες μιας ασταθούς ζωής, εργαζόμενος σε διάφορες δουλειές σε εργαστήρια, εργοτάξια και εργοστάσια για να τα βγάλει πέρα. Οι δεξιότητες που τον στήριξαν ήταν αυτές που κάποτε του είχε διδάξει ο πατέρας του στην τέχνη της σιδηρουργίας.
«Ο πατέρας μου έλεγε ότι η διαμόρφωση του σιδήρου σε διδάσκει υπομονή», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιουσέφ, χαμογελώντας.
Νωρίτερα φέτος, ο πατέρας του πέθανε στη Συρία. Η μητέρα του και ο μικρότερος αδερφός του, εκτοπισμένοι από το σπίτι τους στο Χαλέπι, ζούσαν στο μικρό διαμέρισμα ενός συγγενή σε μια άλλη πόλη. Η απώλεια έκανε την απόσταση αφόρητη: «Δεν μπορούσα να μείνω εδώ γνωρίζοντας ότι προσπαθούσαν να επιβιώσουν χωρίς σπίτι», είπε. «Το σπίτι μας ήταν μισογκρεμισμένο, αλλά εξακολουθεί να στέκει. Θέλω να το ξαναχτίσω, να δώσω στη μητέρα και τον αδερφό μου ένα μέρος να ζήσουν ξανά», προσέθεσε, δηλώνοντας παράλληλα: «Θα επιστρέψω για να ξαναχτίσω και τα δικά μου κομμάτια».
Για τον Γιουσέφ, η επιστροφή στο σπίτι είναι ταυτόχρονα καθήκον και ανανέωση ελπίδας: Μια ευκαιρία να αποκαταστήσει ό,τι χάθηκε και να ζήσει ξανά στο σπίτι όπου μεγάλωσε. «Θα χρειαστεί χρόνος», είπε, «αλλά θα ξεκινήσω με τα δικά μου χέρια, όπως έκανε και ο πατέρας μου».
Ο Φέρας, λίγο μεγαλύτερος σε ηλικία και εμφανώς συναισθηματικά φορτισμένος, έζησε στην Ελλάδα αρκετά χρόνια. Σύζυγος και πατέρας δύο παιδιών, πήρε τη δύσκολη απόφαση να αφήσει την οικογένειά του στη Συρία. Τώρα, μετά από χρόνια χωρισμού, ο Φεράς επιστρέφει επιτέλους για να επανενωθεί με τη γυναίκα και τα παιδιά του στο Χαλέπι.
«Δεν μπορώ να περιγράψω τι σημαίνει να τους ξαναδώ». «Κάθε τηλεφώνημα, κάθε φωτογραφία... απλώς δεν ήταν αρκετά. Τώρα θα τους δω από κοντά. Αυτό είναι όλο», είπε λίγο πριν από την αναχώρηση.
Πριν από τον πόλεμο, ο Φεράς είχε ένα μικρό κατάστημα καλλυντικών στο Χαλέπι. Το κατάστημα, όπως και μεγάλο μέρος της γειτονιάς, υπέστη ζημιές στις μάχες. Το όνειρό του τώρα είναι να το ανοίξει ξανά, να καλωσορίσει ξανά γείτονες και φίλους και να νιώσει μέρος της κοινότητάς του.
«Δεν είναι απλώς δουλειά», εξήγησε. «Είναι αυτό που με κράτησε να συνεχίσω όλα αυτά τα χρόνια. Θέλω να στέκομαι ξανά πίσω από τον πάγκο μου, να εξυπηρετώ ανθρώπους από την κοινότητά μου. Είναι ο τρόπος μου να ξεκινήσω ξανά τη ζωή».
Πριν από το ταξίδι τους, ο Γιούσεφ και ο Φέρας αφιέρωσαν χρόνο μιλώντας με συμβούλους του προγράμματος του ΔΟΜ «Υποβοηθούμενη Εθελούσια Επιστροφή και Επανένταξη» οι οποίοι τους παρείχαν καθοδήγηση, συμβουλευτική και πληροφορίες, βοηθώντας τους να λάβουν μια τεκμηριωμένη απόφαση να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Στο πλαίσιο της διαδικασίας, και οι δύο υποβλήθηκαν σε έναν ολοκληρωμένο έλεγχο προστασίας που διεξήγαγε η Μονάδα Προστασίας του ΔΟΜ, διασφαλίζοντας ότι η επιστροφή τους ήταν ασφαλής, εθελοντική και κατάλληλη για τις περιστάσεις τους. Επίσης, έλαβαν ιατρικές αξιολογήσεις από την Ιατρική Μονάδα του ΔΟΜ, οι οποίες επιβεβαίωσαν την ικανότητά τους να ταξιδέψουν και να αντιμετωπίσουν τυχόν ανάγκες υγείας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Παράλληλα, υποστηρίχθηκαν με ταξιδιωτικά έγγραφα, διευθετήσεις πτήσης και πρακτική βοήθεια στο αεροδρόμιο πριν από την αναχώρηση.
Όπως ο Γιούσεφ και ο Φέρας, από την έναρξη του τρέχοντος προγράμματος AVRR τον Σεπτέμβριο του 2023, περισσότεροι από 4.700 μετανάστες έχουν λάβει υποστήριξη από τον ΔΟΜ Ελλάδας για ασφαλή και αξιοπρεπή εθελοντική επιστροφή στις χώρες προέλευσής τους.
Μέσω στενής συνεργασίας με εταίρους, παρέχουμε την απαραίτητη βοήθεια για να βοηθήσουμε τους επιστρέφοντες να ξαναχτίσουν τη ζωή τους και να επανασυνδεθούν με τις οικογένειές τους», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Σάνια Τσέλεμπιτς Λούκοβατς, επικεφαλής του ΔΟΜ Ελλάδας, συμπληρώνοντας: «Είμαστε περήφανοι που υποστηρίζουμε τους Σύρους υπηκόους που, αφού έλαβαν πλήρη συμβουλευτική και ενημέρωση, έχουν πάρει μια τεκμηριωμένη και εθελοντική απόφαση να επιστρέψουν στην πατρίδα τους».
Μετά την πτώση του Άσαντ στη Συρία, η Ευρώπη αντικρίζει το πολυδιάστατο πρόσωπο της μετανάστευσης: Από τις μεγάλες ροές που αναδιαμορφώνουν κοινωνίες έως τις μικρές, αθόρυβες αποφάσεις ανθρώπων που επιλέγουν να γυρίσουν πίσω. Η επιστροφή Σύρων από την Ελλάδα υπενθυμίζει ότι η μετανάστευση δεν είναι ποτέ μια γραμμική διαδρομή αλλά μια συνεχής διαπραγμάτευση ανάμεσα στην ανάγκη, την ελπίδα και την πραγματικότητα. Και όσο οι αριθμοί αλλάζουν, ένα παραμένει σταθερό: πίσω από κάθε μετακίνηση υπάρχει μια ιστορία που αξίζει να ακουστεί.
