Μπορεί να μην έχει σήμερα τις λαμπερές προσωπικότητες του παρελθόντος, μπορεί να υπάρχει πολιτιστική ένδεια, μπορεί η νέα φυσιογνωμία της να μην αρέσει στους παλιότερους—αυτό είναι συνηθισμένο φαινόμενο—όμως η πόλη μας αναπτύσσεται παρά τα προβλήματά της.
Έτσι, είναι καλό να ρίχνουμε και μια ματιά στο παρελθόν τότε που η Θεσσαλονίκη ήταν μικρότερη, πιο μαζεμένη, πιο κλειστή. Τότε είχε βγάλει έναν Βαφόπουλο, έναν Βαρβιτσιώτη, έναν Ιωάννου, έναν Αναγνωστάκη, έναν Κλείτο Κύρου, έναν Θέμελη, έναν Χριστιανόπουλο, έναν Μοσκώφ, έναν Κανελλόπουλο. Μπορεί οι ποιητές μας να μην είχαν συγκροτήσει μια σχολή, όμως έμειναν εδώ στην πόλη μας, κυκλοφορούσαν ανάμεσά μας. Και ο Τάκης Κανελλόπουλος, σταθερή φιγούρα στον πίσω καναπέ του «Φλόκα», ήταν ένας δικός μας άνθρωπος. Όλοι αυτοί και μερικοί ακόμα, αποτελούσαν την πνευματική πρωτοπορία της Θεσσαλονίκης, μαζί με τους καθηγητές της φημισμένης, σε όλη την Ευρώπη, Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.
Η ακτινοβολία τους στους Θεσσαλονικείς ήταν τόσο μεγάλη διότι παρέμειναν εδώ στη μικρή μας πόλη η οποία ζούσε υπό την σκιά της πρωτεύουσας. Εκεί βρισκόταν η εξουσία, εκεί και το χρήμα. Αν δεν κατέβαινες στην Αθήνα η σταδιοδρομία σου περιοριζόταν στους τέσσερις τοίχους της Θεσσαλονίκης. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο τιμάμε όλους αυτούς που παρέμειναν εδώ, που τους είχαμε σχεδόν σε καθημερινή θέα.
Τα βιβλιοπωλεία, τα περισσότερα ήταν και μικρές ή μεγάλες φωλιές πολιτισμού. Θυμάμαι το μεγάλο βιβλιοπωλείο του Ζαχαρόπουλου στην Τσιμισκή, μεταξύ Κομνηνών και Βενιζέλου, να είναι το στέκι των πνευματικών ανθρώπων της πόλης. Ο ιδιοκτήτης, γαμπρός του εκδότη Γιάννη Βελλίδη, είχε και έναν μικρό εκδοτικό οίκο με ειδίκευση στους αρχαίους συγγραφείς. Ίσως κάποιος θα πρέπει να γράψει ένα πόνημα για τα βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης, που ήταν τα περισσότερα μικρά και ζεστά, με άμεση προσωπική επαφή των πελατών με τον ιδιοκτήτη τους. Μια επαφή που σήμερα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχει χαθεί.
Όταν πεθαίνει το παλιό, αργά ή γρήγορα, το διαδέχεται το καινούργιο. Είθισται το καινούργιο να το αγκαλιάζουν οι νέοι άνθρωποι και οι παλιότεροι να μένουν με τις αναμνήσεις τους για αυτό που έφυγε και τις επιφυλάξεις τους για αυτό που ήρθε. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις κοινωνίες.
Η Θεσσαλονίκη εδώ και καιρό ψάχνει να βρει τις ισορροπίες της σε όλους τους τομείς. Κάνει βήματα μπροστά και ξαφνικά λες και το μετάνιωσε πάει προς τα πίσω. Αυτό που μετρά είναι πως η πόλη κινείται, αλλάζει και σε αυτή την διαδικασία καλόν είναι κάπου—κάπου να ρίχνει και καμιά ματιά στο παρελθόν της.
