Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να εξετάσει τον βαθμό στον οποίο η αύξηση των εξαγωγών ενός νομού – και ειδικότερα του νομού Σερρών – μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και στην προσέγγιση των μέσων εθνικών επιπέδων ανάπτυξης. Η επιλογή του νομού Σερρών είναι κρίσιμη, καθώς κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της χώρας βάσει του κατά κεφαλή ΑΕΠ, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη διερεύνησης νέων μορφών ανάπτυξης.
Οι εξαγωγές αποτελούν κεντρικό μηχανισμό ενίσχυσης της περιφερειακής οικονομίας, καθώς οδηγούν σε:
- αύξηση του τοπικού εισοδήματος,
- ενίσχυση της επιχειρηματικότητας,
- διάχυση τεχνογνωσίας και καινοτομίας,
- βελτίωση της ανταγωνιστικότητας,
- δημιουργία θέσεων εργασίας.
Σε εθνικό επίπεδο, οι ελληνικές εξαγωγές έχουν αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαπενταετία, με μετατόπιση από προϊόντα χαμηλής προστιθέμενης αξίας προς πιο διαφοροποιημένα και μεταποιημένα αγαθά. Ωστόσο, η αύξηση αυτή δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στις περιφέρειες της χώρας.
Περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα και ο ρόλος των εξαγωγών στην άμβλυνσή τους
Οι εξαγωγές της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας το 2023–2024 έφτασαν τα 8,1 δισ. ευρώ
Οι περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα οφείλονται σε ένα σύνολο ιστορικών, γεωγραφικών, οικονομικών και θεσμικών παραγόντων:
Αιτίες περιφερειακών ανισοτήτων
- Ισχυρή συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη, που λειτουργούν ως πόλοι ανάπτυξης.
- Περιορισμένη μεταποίηση σε πολλούς νομούς της υπαίθρου.
- Κλαδική μονοκαλλιέργεια, ιδίως η αυξημένη εξάρτηση σε πρωτογενή παραγωγή χωρίς επαρκή μεταποίηση.
- Υποδομές μεταφορών και logistics που μειώνουν την προσβασιμότητα στις διεθνείς αγορές.
- Έλλειψη εξωστρεφών επιχειρήσεων και οργανωμένων clusters.
Στον νομό Σερρών τα παραπάνω είναι εντονότερα, με συνέπεια χαμηλότερη παραγωγικότητα και περιορισμένη δυνατότητα ενσωμάτωσης σε διεθνείς αλυσίδες αξίας.
Πώς οι εξαγωγές μειώνουν τις περιφερειακές ανισότητες
Η εξωστρέφεια μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός σύγκλισης:
αυξάνοντας τη ζήτηση για τοπικά προϊόντα,
ενθαρρύνοντας επενδύσεις σε μεταποίηση και τεχνολογία,
ενισχύοντας την απασχόληση και το εισόδημα,
προσελκύοντας νέες επιχειρήσεις,
δημιουργώντας οικοσυστήματα καινοτομίας γύρω από εξαγωγικούς κλάδους.
Οι εξαγωγές στην Κεντρική Μακεδονία και στον Νομό Σερρών
Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είναι από τις πλέον εξαγωγικές περιφέρειες της χώρας, με δυναμικό μεταποιητικό τομέα, ιδιαίτερα στην Πέλλα, Ημαθία και Θεσσαλονίκη.
Κύρια χαρακτηριστικά εξαγωγών Κεντρικής Μακεδονίας
- Ισχυρή παρουσία στον αγροδιατροφικό τομέα (φρούτα, κονσέρβες, τρόφιμα).
- Ανάπτυξη βιομηχανικών κλάδων (χημικά, πλαστικά, μέταλλα).
- Σημαντικός ρόλος του λιμανιού Θεσσαλονίκης στη διευκόλυνση των εξαγωγών.
Σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη που χαρτογραφεί τις εξαγωγές ανά περιφέρεια (2020–2024) που δημοσίευση ο ΣΕΒΕ, οι εξαγωγές της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας το 2023–2024 έφτασαν τα 8,1 δισ. €. Το μερίδιο της Περιφέρειας στις ελληνικές εξαγωγές αγαθών ανέρχεται σε 16,4% (με πετρελαιοειδή) και 19,2% χωρίς αυτά. Μαζί με Αττική και Πελοπόννησο καλύπτουν περίπου 82% των ελληνικών εξαγωγών αγαθών.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, οι εξαγωγές ανά περιφερειακή ενότητα της Κεντρικής Μακεδονίας διαμορφώνονται ως εξής:
Εξαγωγές Νομού Σερρών
Παρά το δυναμικό του πρωτογενούς τομέα, οι εξαγωγές του νομού Σερρών παραμένουν περιορισμένες συγκριτικά με άλλους νομούς της Περιφέρειας. Κυρίαρχα προϊόντα αποτελούν:
- γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα,
- δημητριακά,
- ζωοτροφές,
- κρέατα και προϊόντα σφαγείων,
- ορισμένα μεταποιημένα τρόφιμα.
Η περιορισμένη μεταποιητική δραστηριότητα αποτελεί βασικό εμπόδιο στην αύξηση των εξαγωγών.
Αξιολόγηση εξαγωγικών επιδόσεων με σχετικούς δείκτες
Η αξιολόγηση των εξαγωγών του νομού γίνεται με τη χρήση των βασικών δεικτών εξωστρέφειας:
1. Εμπορικό Ισοζύγιο Νομού
Ο Νομός Σερρών είναι καθαρά εξαγωγικός νομός. Σε όλα τα έτη, οι εξαγωγές ξεπερνούν σταθερά τις εισαγωγές με αποτέλεσμα το εμπορικό ισοζύγιο του νομού να είναι σταθερά πλεονασματικό. Αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο σε ελληνικό περιφερειακό επίπεδο ενώ η χώρα παρουσιάζει διαχρονικά εμπορικό έλλειμμα, δηλαδή είναι καθαρά εισαγωγική, σε αντίθεση με τον Νομό Σερρών.
Αυτό δείχνει ότι ο νομός Σερρών λειτουργεί αντιστάθμισμα στη συνολική εικόνα της χώρας. Το 2024 είναι η καλύτερη χρονιά της εξεταζόμενης περιόδου για τον νομό, με τις υψηλότερες εξαγωγές, εμφανίζοντας σταθερά πλεονασματική εμπορική δραστηριότητα.
2. Εξαγωγική Επίδοση
Ο δείκτης εξαγωγικής επίδοσης (εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ νομού) παραμένει χαμηλότερος από τον μέσο όρο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά και της χώρας.
Παρά την έλλειψη τιμών για 2023–2024 στον πίνακα, η πτώση μεταξύ 2021–2022 δείχνει μείωση στην εξαγωγική δυναμική.
Παραμένει όμως πολύ υψηλότερος από το μέσο όρο πολλών ελληνικών νομών.
3. Ποσοστό Συνεισφοράς Εμπορικού Ισοζυγίου (Εμπορικό ισοζύγιο/ΑΕΠ)
Αυτός ο δείκτης δείχνει πόσο συμβάλλει μια περιφέρεια/νομός στη διαμόρφωση του συνολικού εμπορικού ισοζυγίου της χώρας.
- Το 2021, ο νομός είχε πολύ σημαντική συμβολή στο εθνικό εμπορικό ισοζύγιο.
- Το 2022 η συμβολή υποχωρεί, πιθανόν λόγω αυξημένων εισαγωγών.
- Η χώρα ως σύνολο αφαιρεί αξία από το εμπορικό ισοζύγιο (λόγω ελλειμμάτων).
- Το 2022 βλέπουμε μέγιστη αρνητική συνεισφορά.
4. Δείκτης Επικάλυψης (Εξαγωγές / Εισαγωγές)
Αυτός είναι ίσως ο σημαντικότερος δείκτης:
Μετράει πόσο καλύπτουν οι εξαγωγές τις εισαγωγές.
- Ο νομός Σερρών είναι σταθερά εξαγωγικός.
- Το 2021 οι εξαγωγές καλύπτουν 180% των εισαγωγών → εξαιρετική επίδοση.
- Το 2022 πέφτει, αλλά παραμένει πάνω από το 100%.
- Τα έτη 2023 & 2024 δείχνουν σταθερή ανάκαμψη και ενίσχυση εξωστρέφειας.
- Η Ελλάδα καλύπτει μόλις 58%–62% των εισαγωγών της.
- Δείχνει διαχρονική δομική αδυναμία παραγωγής & εξαγωγών υψηλής αξίας.
Χώρες προορισμού και προϊόντα εξαγωγών
Το 2024, οι μισές εξαγωγές του νομού Σερρών κατευθύνονται σε 3 μόνο χώρες, με υπεροχή των γαλακτοκομικών και ζωικών προϊόντων.
Με βάση τα επίσημα στοιχεία εξαγωγικής δραστηριότητας του 2024, η εξαγωγική βάση του Νομού Σερρών εμφανίζει υψηλό βαθμό συγκέντρωσης. Συγκεκριμένα, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία αποτελούν συνολικά το 50% της συνολικής αξίας των εξαγωγών του νομού.
Η Ιταλία αποτελεί τον σημαντικότερο προορισμό με σύνολο 68,5 εκατ. €, κυρίως λόγω της ισχυρής ζήτησης γαλακτοκομικών προϊόντων και προϊόντων ζωικής προέλευσης. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί τη δεύτερη σημαντικότερη αγορά με συνολικές εξαγωγές 47,1 εκατ. €, οι οποίες σχεδόν στο σύνολό τους αφορούν βασικά προϊόντα, με κυρίαρχη κατηγορία τα γαλακτοκομικά (99% των εξαγωγών είναι «βασικές»). Η Γερμανία, τρίτος βασικός προορισμός, εμφανίζει μεγαλύτερη διαφοροποίηση προϊόντων, καθώς μεγάλο μέρος των εξαγωγών αφορά βιομηχανικά είδη, έπιπλα, φωτιστικά και προϊόντα ξύλου.
Η συνολική εικόνα δείχνει ότι ο νομός παρουσιάζει ισχυρή εξειδίκευση στα γαλακτοκομικά προϊόντα και στα προϊόντα ζωικής προέλευσης, τα οποία αποτελούν τη βάση των εξαγωγών προς τις δύο από τις τρεις μεγαλύτερες αγορές. Παράλληλα, η χαμηλή συμμετοχή μεταποιημένων προϊόντων υποδηλώνει περιορισμένη προστιθέμενη αξία και ανάγκη για αναβάθμιση της εξαγωγικής ταυτότητας του νομού.
Τοπική εξειδίκευση και ο αγροδιατροφικός τομέας
Ο νομός Σερρών διαθέτει έντονη τοπική εξειδίκευση σε:
- καλλιέργεια σιτηρών,
- παραγωγή γάλακτος,
- κτηνοτροφία,
- παραγωγή ζωοτροφών,
- προϊόντα γης υψηλής ποιότητας (π.χ. ρύζι, σπόροι).
Η σύνδεση του πρωτογενούς τομέα με μονάδες μεταποίησης – δηλαδή η ανάπτυξη ενός οργανωμένου αγροδιατροφικού συμπλέγματος (agri–food cluster) – μπορεί:
- να αυξήσει την προστιθέμενη αξία,
- να ενισχύσει την ποιότητα και την πιστοποίηση προϊόντων,
- να ανοίξει νέες αγορές,
- να δημιουργήσει περαιτέρω εξαγωγικές δυνατότητες.
Η ανάπτυξη συνεργειών ανάμεσα σε παραγωγούς, μεταποιητές, logistics και εξαγωγείς αποτελεί κρίσιμο βήμα για την αναπτυξιακή μετάβαση του νομού.
Η ανάγκη σύνταξης ενός Εξαγωγικού Marketing Plan
Για να ενισχυθεί ο εξαγωγικός προσανατολισμός του νομού, απαιτείται η κατάρτιση ενός Εξαγωγικού Marketing Plan με σαφή στρατηγική.
Βασικά στοιχεία ενός εξαγωγικού Marketing Plan
1.Ανάλυση αγοράς-στόχου
- Προσδιορισμός χωρών-προορισμού με υψηλή ζήτηση για αγροδιατροφικά προϊόντα.
- Έρευνα για τιμές, προδιαγραφές, κανονισμούς.
2. Ανάλυση ανταγωνισμού
- Σύγκριση με άλλες ελληνικές και ευρωπαϊκές περιφέρειες.
- Εντοπισμός πλεονεκτημάτων και αδυναμιών.
3. Τυποποίηση και Πιστοποίηση προϊόντων
- ISO, HACCP, ΠΟΠ/ΠΓΕ, βιολογικά πρότυπα.
4. Δημιουργία εξαγωγικής ταυτότητας του νομού
- Branding τοπικών προϊόντων (π.χ. “Serron Products”).
- Προβολή ποιότητας, αυθεντικότητας, παράδοσης.
5. Δίκτυα διανομής και logistics
- Επιλογή κατάλληλων συνεργατών και ενδιάμεσων.
- Βελτίωση συσκευασίας, μεταφοράς, αποθήκευσης.
6. Ψηφιακό μάρκετινγκ και διεθνής προβολή
- Συμμετοχή σε εκθέσεις τροφίμων.
- Ηλεκτρονικές πλατφόρμες B2B.
- Προώθηση σε κοινωνικά δίκτυα.
8. Χρηματοδοτικοί μηχανισμοί
- Αξιοποίηση προγραμμάτων ΕΣΠΑ, Αναπτυξιακού Νόμου, επιχορηγήσεων εξωστρέφειας.
Συμπερασματικά, ο νομός Σερρών, παρά τον πλούσιο πρωτογενή τομέα του, εμφανίζει χαμηλό εξαγωγικό προσανατολισμό και υπολείπεται σημαντικά σε κατά κεφαλή ΑΕΠ σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Η ενίσχυση των εξαγωγών – με στρατηγικές επενδύσεις στη μεταποίηση, στην πιστοποίηση προϊόντων και στη διεθνή δικτύωση – μπορεί να αποτελέσει βασικό μοχλό για την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και τη βιώσιμη ανάπτυξη του νομού.
*Ο Δρ. Δημήτριος Καμπούρης είναι Διδάκτωρ ΑΠΘ, Ειδικός επιστήμονας σε θέματα Χρηματοοικονομικής Διοίκησης και Εξυγίανσης Επιχειρήσεων
