Η φωτογραφική έκθεση «Ο Αθέατος Ρόλος της Γυναίκας Μέσα στον Χρόνο», που εγκαινιάζεται την Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου 2025 στο Παράρτημα του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) στη Θεσσαλονίκη (Βίλα Μεχμέτ Καπαντζή), αποτελεί το απόσταγμα μιας πρωτοβουλίας που αναπτύχθηκε επί δύο χρόνια στις κοινότητες του Δήμου Θέρμης, στο πλαίσιο του προγράμματος «Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά του Δήμου Θέρμης».
Κατά τη διάρκεια του πρότζεκτ συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 2.000 καρέ, αποτυπώνοντας στιγμές της καθημερινής ζωής, τελετουργίες, αναπαραστάσεις εθίμων, πρόσωπα και βιώματα γυναικών — κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας — όπως αυτά αναδύθηκαν μέσα από αφηγήσεις, ομαδικές συναντήσεις και συλλογικές δράσεις που οργανώθηκαν σε συνεργασία με πολιτιστικούς συλλόγους, ΚΑΠΗ και νεότερες γενιές. Το συνοδευτικό λεύκωμα περιλαμβάνει 45 φωτογραφίες, ενώ 38 από αυτές εκτίθενται στο ΜΙΕΤ.
Οι φωτογράφοι Αθηνά Ακώνη, Παναγιώτης Μπατατόλης και Θανάσης Ράπτης συμμετείχαν ενεργά στη διαδικασία: άλλοτε παρόντες κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, άλλοτε οργανώνοντας σκηνοθετημένες αναπαραστάσεις — από παραδοσιακές βαπτίσεις, μέχρι καθημερινά στιγμιότυπα που χάνονται με τον χρόνο, όπως το καφενείο του χωριού ή η δουλειά στο χωράφι.
Η Χρύσα Κληματσούδα, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Παιδείας, Νεολαίας, Δια Βίου Μάθησης και Απασχόλησης του Δήμου Θέρμης, «ψυχή» της πρωτοβουλίας, που έχει και την επιμέλειά της, περιγράφει πώς γεννήθηκε η ιδέα: «Η Θέρμη είναι μία από τις τρεις ελληνικές πόλεις που συμμετέχουν στο διεθνές δίκτυο της UNESCO Learning Cities – μαζί με τη Λάρισα και την Κόρινθο. Με αφορμή αυτή τη συμμετοχή και επειδή πολλές δράσεις μας έχουν σχέση με τη δια βίου μάθηση, άρχισα να σκέφτομαι πώς μπορούμε να εμπλουτίσουμε τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες. Άρχισα λοιπόν να εντοπίζω την αξία της κοινότητας».
Αυτό το «γύρισμα προς την κοινότητα» δεν ήταν αφηρημένο. Η γεωγραφική και πληθυσμιακή σύνθεση του Δήμου Θέρμης — ένα μωσαϊκό από 14 κοινότητες με προσφυγικές ρίζες κατά ένα μεγάλο μέρος, έντονη πολιτισμική δραστηριότητα, συλλόγους και πανηγύρια — δημιούργησε το κατάλληλο πεδίο.
«Ο Δήμος μας έχει ποικιλομορφία. Κάθε κοινότητα είναι διαφορετική, πολλές βρίσκονται μακριά από τον αστικό ιστό και άλλες, όπως η Θέρμη έχουν αστικά χαρακτηριστικά. Η κοινότητα είναι πολύ σημαντικός παράγοντας και για τη δημοτική αρχή — δείτε πώς δουλεύουμε με τα ΚΑΠΗ, την κοινωνική πολιτική. Στις αρχές της περασμένης άνοιξης, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, σκεφτήκαμε να υλοποιήσουμε μια δράση όχι επετειακή, αλλά κάτι που θα έχει συνέχεια. Κάτι που έδινε την ευκαιρία να δράσουν οι ίδιες οι γυναίκες και θα το προβάλαμε προς τα έξω».
Η δράση ξεκίνησε από το Βασιλικό θέατρο, τον Μάρτιο του 2025 και σταδιακά άρχισε να ξεδιπλώνεται η αξία του πρότζεκτ: οργανώθηκαν συναντήσεις σε όλες τις κοινότητες, με συμμετοχή συλλόγων γυναικών, πολιτιστικών ομάδων και ΚΑΠΗ.
«Το εγχείρημα μας πήρε πάνω από έναν χρόνο αφού δραστηριοποιηθήκαμε σε όλες τις κοινότητες», λέει η κ. Κληματσούδα. «Έπρεπε να κλείσουμε ημερομηνίες, να οργανώσουμε τις ομάδες. Οι γυναίκες ξκινούσαν με αφηγήσεις, φέρνοντας τις μνήμες στις νεότερες γενιές και πώς αποτυπώνονταν αυτές οι μνήμες φωτογραφικά. Οι φωτογράφοι συμμετείχαν στα εργαστήρια — είτε την ώρα της δράσης είτε με σκηνοθετημένες συναντήσεις. Στα Βασιλικά, για παράδειγμα, έκαναν αναπαράσταση καφενείου».
Μέσα από αυτές τις συναντήσεις δεν δημιουργήθηκε μόνο ένα αρχείο. Σε κάποιες περιπτώσεις γεννήθηκαν νέες συλλογικές δομές, όπως για παράδειγμα στο Λιβάδι όπου ιδρύθηκε σύλλογος γυναικών.
Η επιμελήτρια του πρότζεκτ επισημαίνει: «Στόχος μας είναι να ενεργοποιηθεί και να ενδυναμωθεί η κοινότητα των γυναικών, να έρθουν κοντά, να μιλήσουν, να ακούσει η μία την άλλη. Να θυμηθούμε πόσο πιο εύκολα μιλούσαν παλιότερα οι άνθρωποι στις γειτονιές. Άνοιξαν συζητήσεις, έγινε διάλογος, δεν έλειψαν και οι διαφωνίες, προκειμένου να βρεθεί ο κοινός τόπος. Ακούσαμε γυναίκες που έλεγαν “δεν έχω πια όνειρα”. Συνέβη να ξεκινήσουμε μία συνάντηση στις 7 το απόγευμα και να φτάσουμε ως τις 12 τα μεσάνυχτα».
Οι αφηγήσεις των γυναικών κάλυψαν έ μεγάλο φάσμα εμπειριών: από τη στέρηση εκπαίδευσης σε ανδροκρατούμενες κοινωνίες, μέχρι τις ευκαιρίες που άνοιξαν θεσμοί όπως η Αμερικανική Γεωργική Σχολή ή το εργοστάσιο της Σουρωτής.
Τα βλέμματα, ο ήχος, η μυρωδιά ενός οικείου αντικειμένου, το άγγιγμα, ένα στιγμιότυπο από την καθημερινότητα του σπιτιού ή της κοινότητας — όλα όσα δεν αποτυπώνονται πλήρως με λόγια, βρίσκουν θέση σε αυτές τις φωτογραφίες-ντοκουμέντα.
«Υπάρχει μια φωτογραφία με όλες τις γυναίκες στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στην Περιστερά – η αρχαιότερη της περιοχής. Μια άλλη γυναίκα έφερε φωτογραφία με κειμήλιο από τη Ραιδεστό. Όλα είναι κομμάτια της πολιτιστικής κληρονομιάς μας», λέει η κ. Κληματσούδα. Ανάμεσά στις δραστήριες γυναίκες της περιοχής η κυρία Μαρία, ενεργό μέλος του πολιτιστικού συλλόγου που ξεπέρασε τα 90, όπως και μία συνομήλική της κάτοικος της Περιστεράς. Οι εικόνες προέρχονται τόσο από σύγχρονες λήψεις όσο και από τοπικά αρχεία, περιλαμβάνοντας και ιστορικά τεκμήρια.
Η δράση έχει ήδη κατατεθεί στην UNESCO ως καλή πρακτική και η στήριξη από τη δημοτική αρχή είναι δηλωμένη. Υπάρχουν σχέδια για την παραγωγή ντοκιμαντέρ, ενώ έχει ξεκινήσει και η ηχογράφηση επιλεγμένων αφηγήσεων.
Παράλληλες δράσεις
Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν παράλληλες δράσεις που στοχεύουν στην ανάδειξη του διαχρονικού ρόλου της γυναίκας στην κοινωνία ανά τους αιώνες. Όλες οι δράσεις θα λάβουν χώρα στο Παράρτημα του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
Το πρόγραμμα ανοίγει την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου, στις 20:30, με τη θεατρική παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος «Mama Loba. Νύχτες με μύθους» της Πολυξένης Σπυροπούλου (κείμενο-σκηνοθεσία), μία διαδραστική αφήγηση μύθων με πυρήνα θηλυκά αρχέτυπα.
Ακολουθούν τέσσερα βιωματικά εργαστήρια με τίτλο «Η γυναικεία ποίηση σε ένα χωροχρονικό συνεχές», τα οποία θα διεξαχθούν στις 22 και 29 Σεπτεμβρίου, καθώς και στις 6 και 13 Οκτωβρίου, από τις 18:00 έως τις 19:30 από την Εύη Λάππα, τη Σοφία Κυπριανίδου, Ροδή Στεφανίδου και τη Νάγια Τσελεπή. Στόχος του εργαστηρίου είναι οι συμμετέχοντες/ουσες να έρθουν σε επαφή με τη γυναικεία ποίηση και μέσα από τη διαχρονικότητά της να ταξιδέψουν νοερά και ψυχικά «στον αθέατο ρόλο της γυναίκας μέσα στον χρόνο». Μέσα από τις παραπάνω δράσεις το κοινό θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη γυναικεία φωνή, όπως αυτή εκφράστηκε σε διαφορετικές εποχές και πολιτισμικά πλαίσια, και να συνδεθεί δημιουργικά με τις διαχρονικές αξίες και τα νοήματα που αναδύονται.
Συντελεστές έκθεσης:
Φωτογράφοι: Αθηνά Ακώνη, Παναγιώτης Μπατατόλης, Θανάσης Ράπτης
Καλλιτεχνική επιμέλεια έκθεσης και ανάρτηση έργων: Στέφανος Κεσίδης
Ιδέα και επιμέλεια project: Χρυσή Κληματσούδα
Διοικητική υποστήριξη: Βασίλης Χρηματόπουλος
Γραφιστική επιμέλεια: ADVERTARY, Χριστίνα Μαντά
Sound Design: Κική Κουζούνια
Βιωματικά Εργαστήρια: Σοφία Κυπριανίδου, Εύη Λάππα, Ροδή Στεφανίδου, Νάγια Τσελεπή
Ξεναγήσεις: Κάκια Καμπάνταη
Πληροφορίες
Εγκαίνια: Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου 2025, 19:30. Την εκδήλωση θα πλαισιώσει μουσικά το Ντουέτο Βιολιών του Ωδείου Δήμου Θέρμης, με τις Γεωργία Αραμπατζή και Βάγια Καραδήμου.
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή 10:00–17:00 / Σάββατο και Δευτέρα 12:00–20:00
Χώρος: Παράρτημα ΜΙΕΤ – Βασιλίσσης Όλγας 108, Θεσσαλονίκη (Βίλα Μεχμέτ Καπαντζή)
Διάρκεια έκθεσης: έως 24 Οκτωβρίου 2025.
Η είσοδος είναι ελεύθερη.
