Την Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου 2025, στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, μια ημερίδα και μια έκθεση φωτογραφίας επιχειρούν να αναδείξουν τη μοναδική βιοποικιλότητα και το φυσικό περιβάλλον του Αγίου Όρους και τις απειλές της σύγχρονης εποχής.
Με τίτλο «Άγιον Όρος: Ένα μοναδικό μνημείο της φύσης», οι εκδηλώσεις συνδιοργανώνονται από την Αγιορειτική Εστία και τους Friends of Mount Athos (FoMA) – μία διεθνή μη κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, που εδώ και 25 χρόνια καθαρίζει και συντηρεί τα παλιά μονοπάτια του Όρους.
Το Άγιον Όρος είναι ταυτόχρονα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, περιοχή του δικτύου Natura 2000 και αναγνωρισμένη Ειδική Περιοχή Διατήρησης και Προστασίας για τη βιοποικιλότητά του. Ωστόσο, η οικολογική του ισορροπία δεν είναι προϊόν κάποιας σύγχρονης πολιτικής προστασίας, αλλά κυρίως συνέπεια μιας βαθιάς πολιτισμικής στάσης απέναντι στο περιβάλλον.
«Αν δεν περπατήσεις στο Άγιο Όρος, χάνεις ένα μοναδικό κομμάτι της επίσκεψής σου εκεί», λέει ο διευθυντής της Αγιορειτικής Εστίας Αναστάσης Ντούρος, φράση που συνοψίζει την αξία της βιωματικής επαφής με το Άγιο Όρος και τη σύνδεση πνευματικότητας και περιβάλλοντος, η οποία απειλείται να χαθεί μέσα στην ευκολία και την ταχύτητα της εποχής. Όπως εξηγεί, «εδώ και τρεις δεκαετίες συμβαίνουν αλλαγές στο τοπίο του Αγίου Όρους. Ένα μεγάλο μέρος της αλλαγής οφείλεται στο γεγονός ότι τα τελευταία 30 χρόνια υπήρξε μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα, προχώρησαν τεράστια πρότζεκτ με αναπαλαιώσεις μονών. Αυτό σημαίνει ότι μπήκαν πολλά φορτηγά, εταιρείες —αυτό συνέβη εκ των πραγμάτων, καθώς τα μοναστήρια είναι τεράστια κτίρια».
Φροντίδα για τη σήμανση των μονοπατιών. Trevor Curnow, 2010
Ωστόσο, προσθέτει ο κ. Ντούρος, αυτές οι παρεμβάσεις δεν αλλοίωσαν τη συνολική φυσιογνωμία του τόπου. «Η μοναδικότητα του τοπίου έγκειται στο γεγονός ότι το φυσικό περιβάλλον, παρά τις τελευταίες αλλαγές, έχει παραμείνει αναλλοίωτο στον χρόνο. Δεν υπήρξε οικιστική αναβάθμιση εκεί, όπως για παράδειγμα στις πόλεις μας που επεκτείνονται συνεχώς, δεξιά και αριστερά. Στο Άγιο Όρος παραμένουν τα 20 μοναστήρια, τα κελιά και οι σκήτες αναλλοίωτα στον χρόνο. Αυτό δεν επιβάρυνε το περιβάλλον. Δεν τσιμεντοποιήθηκαν εκτάσεις, δεν κόπηκαν δέντρα για να χτιστούν κατοικημένες περιοχές».
Κομβικός παράγοντας αυτής της ανθεκτικότητας του αθωνικού περιβάλλοντος είναι η μοναστική στάση ζωής. «Η οικολογική συμπεριφορά των μοναχών —κάτι που το βρήκαν από τους παλαιότερους και το συνεχίζουν— είναι καθοριστική. Δεν πάει τίποτα χαμένο στο Άγιο Όρος, όλα λειτουργούν σύμφωνα με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, υπάρχει δεύτερη και τρίτη χρήση αντικειμένων. Ένα παλιό παράθυρο μπαίνει αλλού και αποκτά νέα ζωή. Επιπλέον καθοριστικής σημασίας είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ζώα στο Άγιο Όρος, κατσίκες ή πρόβατα, που με τη βόσκηση θα κατέστρεφαν τη βλάστηση. Κι ακόμη, η εκμετάλλευση του δάσους, όπως η ξυλεία από καστανιά, γίνεται με σχέδιο. Δεν κόβουν χωρίς μέτρο. Οι μοναχοί τρέφονται με τα προϊόντα της φύσης και καλλιεργούν σε περιορισμένη κλίμακα, γύρω από τα μοναστήρια, σε οικιακούς κήπους. Είναι υπεραρκετά για τις ανάγκες τους».
Ο πατέρας Θ. με μέλη των Φίλων του Αγίου Όρους εξετάζουν νέους χάρτες. Peter Howorth, 2016
Η ημερίδα στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (12 Σεπτεμβρίου, 17:00–21:00) περιλαμβάνει παρεμβάσεις επιστημόνων και μελών της FoMA με εμπειρία δεκαετιών στο πεδίο: από τη χλωρίδα και πανίδα του Όρους, μέχρι τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και τη διατήρηση της πολιτισμικής συνέχειας, την προέλευση της Μαύρης Πεύκης, Έμφαση δίνεται στα μονοπάτια —δίκτυα διαδρομών που για αιώνες συνέδεαν τα μοναστήρια, εξασφαλίζοντας πρόσβαση, αλλά και λειτουργώντας ως ενσώματη εμπειρία της φύσης.
Εθελοντής καθαρίζει μονοπάτι κοντά στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Mark Isaac, 2017
«Το γεγονός ότι πρέπει να παραμείνει το Άγιο Όρος όσο γίνεται αγνό όσον αφορά την είσοδο αυτοκινήτων, την αυθεντική περιηγητική παράδοση, είναι κάτι που μας απασχολεί έντονα», τονίζει ο Αναστάσης Ντούρος. «Θυμάμαι, το 1982, στις πρώτες μου επισκέψεις με τον πατέρα μου και τον αδερφό μου, περπατούσαμε από μοναστήρι σε μοναστήρι, η μετακίνησή μας γινόταν αποκλειστικά με τα πόδια. Θαυμάσαμε και ζήσαμε αυτό το υπέροχο φυσικό περιβάλλον. Είδαμε τα μεγάλα δέντρα, τις καστανιές, μυρίσαμε τη φύση του Αγίου Όρους. Φοβάμαι ότι οι σύγχρονοι προσκυνητές καθώς μετακινούνται μόνο με οχήματα χάνουν αυτό το στοιχείο της βιωματικής επαφής».
Συλλογή χαμομηλιού, Ιερά Μονή Βατοπεδίου. Brian Shahan, 2025
Η φωτογραφική έκθεση που εγκαινιάζεται την ίδια ημέρα στις 21:00 και διαρκεί έως τις 3 Οκτωβρίου, περιλαμβάνει έργα των «Φίλων του Αγίου Όρους» και προσπαθεί να αποτυπώσει ακριβώς αυτό το στοιχείο: τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη φύση και στην ανθρώπινη παρουσία. Μέσα από τρεις ενότητες —Φυσικά Τοπία και Οικοσυστήματα, Η Πατίνα του Χρόνου, Οι Φίλοι του Αγίου Όρους εν Δράσει— παρουσιάζεται μια εικόνα του Όρους όχι εξιδανικευμένη, αλλά ρεαλιστική: ένας τόπος όπου η ανθρώπινη παρέμβαση δεν εξαφανίζεται, αλλά λειτουργεί με ρυθμούς και μέτρα πολύ διαφορετικά από αυτά του σύγχρονου κόσμου.
Η δράση της FoMA είναι κομβική σε αυτό το πλαίσιο. «Είναι από τους παλαιότερους συλλόγους στην Ευρώπη με μέλη από όλο τον κόσμο—πρόεδρος είναι ο Graham Speake, ένας σπουδαίος άνθρωπος. Επίτιμος πρόεδρος των Φίλων είναι ο βασιλιάς Κάρολος της Αγγλίας, που ως γνωστόν έχει ιδιαίτερη αγάπη για το Άγιο Όρος. Έχει κάνει μάλιστα και ζωγραφικά έργα εμπνευσμένα από το αθωνικό τοπίο και υπάρχει πιθανότητα να έχουμε και χαιρετισμό του στην ημερίδα», σημειώνει ο κ. Ντούρος. «Μέλη των Φίλων πηγαίνουν δύο φορές τον χρόνο στο Άγιο Όρος, οργανώνουν ομάδες που καθαρίζουν μονοπάτια σε συνεννόηση με τα μοναστήρια. Αφιερώνουν τον χρόνο τους, πηγαίνουν με αξίνες και φτυάρια και δουλεύουν», λέει ο κ. Ντούρος.
Η ημερίδα και η έκθεση εντάσσονται στο πρόγραμμα για τα 25 χρόνια της Αγιορειτικής Εστίας και αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου εορτασμού που θα κορυφωθεί την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 2025, στο Ολύμπιον, με μεγάλη εκδήλωση παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
«Στο τέλος της ημερίδας θα συζητήσουμε την ιδέα μιας προτροπής: να ακολουθούν οι επισκέπτες τα μονοπάτια, να σέβονται το φυσικό περιβάλλον. Να υπάρξει μια χάρτα μετακίνησης και συμπεριφοράς στο Άγιο Όρος», επισημαίνει ο κ. Ντούρος.
