Πρωτότυπη performance στις 8 και 9 Νοεμβρίου: Η πλατεία Αριστοτέλους θα τρέξει στον ρυθμό του TEMPO

Ένας από τους πιο πολυσύχναστους δημόσιους χώρους της Θεσσαλονίκης, η Πλατεία Αριστοτέλους, θα μετατραπεί για δύο βραδιές σε σκηνικό ενός πρωτότυπου καλλιτεχνικού, κοινωνικού και ψυχολογικού «πειράματος». Το TEMPO, η νέα performance της ομάδας vatiras, υπό τη σύλληψη και επιτέλεση της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, του Αλέξανδρου Μιχαήλ και του Γιάννη Παππά, καλεί το κοινό να αναρωτηθεί: η εξουσία είναι δύναμη ή ευθύνη;

Το Σάββατο 8 και την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2025, για τέσσερις ώρες, από τις 17.30 ως τις 21.30, στην καρδιά της πλατείας Αριστοτέλους, μέσα σε έναν κύκλο διαμέτρου δέκα μέτρων, οι τρεις performers θα κινούνται συνεχώς, ακολουθώντας τον ρυθμό ενός ηλεκτρικού μετρονόμου. Ωστόσο, ο ρυθμός δεν θα είναι απόλυτα δικός τους. Με το πάτημα ενός από τα τέσσερα κουμπιά γύρω από τον κύκλο, κάθε θεατής θα έχει τη δυνατότητα να τον επιβραδύνει, να τον επιταχύνει ή να τον σταματήσει. Μετά τα προηγούμενα projects της ομάδας, «24 ώρες στην πόλη | Σαν σκιά» (2023) και «Flow» (2024), οι τρεις καλλιτέχνες προτείνουν μια εμπειρία που εξερευνά τον χρόνο, τη βραδύτητα, τη συλλογική ευθύνη, τον έλεγχο, και εντέλει την ελευθερία, μέσα από μια σωματική και ψυχική διαδικασία μεγάλης διάρκειας.

Η περφόρμανς TEMPO προκύπτει μέσα από τη μακροχρόνια εξερεύνηση της «long duration performance» που οι καλλιτέχνες έχουν αναπτύξει εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Οι τρεις τους συναντήθηκαν για πρώτη φορά κατά τη συνεργασία τους με το Marina Abramovic Institute και τον οργανισμό ΝΕΟΝ, στην ομαδική έκθεση AS ONE (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, 2016). Από τότε έχουν συνεργαστεί σε πολυάριθμα διεθνή φεστιβάλ και residencies, μεταξύ των οποίων το Buffer Fringe Performance Festival στην Κύπρο (2017), η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας (Ιταλία, 2018), και το Gate27 Residency στο Αϊβαλί και την Κωνσταντινούπολη (2021).

«Το TEMPO γεννήθηκε μέσα από μια επιθυμία να ξαναβρεθούμε οι τρεις μας. Είχαμε ήδη συνεργαστεί κατά καιρούς και υπήρχε η επιθυμία να δημιουργήσουμε κάτι κοινό», εξηγεί η Βιργινία Μαστρογιαννάκη. Η ιδέα ξεκίνησε να δουλεύεται πριν από αρκετά χρόνια, όπως θυμάται ο Αλέξανδρος Μιχαήλ: «Κάπου γύρω στο 2019 ήταν η πρώτη φορά που μιλήσαμε πιο σοβαρά για το TEMPO. Χρειάστηκε χρόνος για να εξελιχθεί η ιδέα και άλλαξε αρκετά μέσα στα χρόνια. Για παράδειγμα δεν ήταν από την αρχή αλληλεπιδραστική με το κοινό. Παρουσιάζουμε ένα “κλειστό κύκλωμα ενέργειας”, που ακολουθεί έναν συγκεκριμένο ρυθμό. Μόνο που αυτός ο ρυθμός αλλάζει και η εξουσία, του ποιος ορίζει το τέμπο βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια του κοινού».

Η Βιργινία Μαστρογιαννάκη τονίζει τη σημασία της συλλογικής διάστασης του έργου: «Ανοίγει έναν κύκλο ευθύνης στον θεατή αλλά και έναν εσωτερικό κύκλο μεταξύ των τριών μας. Θέλαμε να σχηματίσουμε ένα είδος “τριπτύχου” – ένα σωματικό τρίπτυχο. Τρία σώματα που λειτουργούν και ως άτομο ο καθένας αλλά και ως ένα».

Η αρχική έμπνευση προήλθε από το έργο του Σάμουελ Μπέκετ, Quad, που ανέδειξε τη σχέση σώματος και χρόνου σε περιορισμένο χώρο. Όπως εξηγεί η Βιργινία Μαστρογιαννάκη, «η αρχική μας έμπνευση ήρθε από μία μελέτη που έκανε ο Αλέξανδρος πάνω στο Quad, έργο που έγραψε ο Μπέκετ για την τηλεόραση με τέσσερα σώματα – χορευτές οι οποίοι κινούνται σε έναν τετράγωνο χώρο, με αυστηρά ορισμένες κινήσεις και ρυθμούς. Στην πρώτη του εκδοχή ήταν πέντε λεπτά και στη μεγαλύτερη 13 λεπτά. Εμείς κρατήσαμε την ιδέα του κλειστού κυκλώματος και της σχέσης των σωμάτων που κινούνται στον χώρο, αλλά αλλάξαμε το σχήμα μέσα στο οποίο κινούμαστε. Δεν είμαστε τέσσερις αλλά τρεις, και δεν υπάρχει τετράγωνο, υπάρχει κύκλος. Επιπλέον δεν υπάρχει κέντρο. Δανειζόμαστε μία ιδέα από έργο του Μπέκετ για να εκθέσουμε το πρότζεκτ που ετοιμάσαμε σε ένα πολύ μεγάλο διάστημα».

Το έργο διαρκεί τέσσερις ώρες κι αυτό από μόνο του αλλάζει τα πάντα. «Θέλαμε να δώσουμε στο βάρος του χρόνου τη δυνατότητα να “σμιλεύσει” το έργο. Να αφήσουμε το σώμα, την κόπωση, τη σωματική εξάντληση να το μεταμορφώσουν», λέει ο Αλέξανδρος Μιχαήλ. «Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ωρών το κοινό μπορεί να έρθει, να φύγει και ενδεχομένως να ξανάρθει. Το long duration είναι πολύ μεγάλη δοκιμασία για το σώμα, το πνεύμα, τον ψυχισμό. Για το κοινό η εμπειρία της παρακολούθησης χωρίς τεχνολογικές διασπάσεις είναι μια σπουδή στη βραδύτητα και στην παρατήρηση».

Οι θεατές και τα τέσσερα κουμπιά

Το γεγονός ότι οι θεατές είναι αυτοί που θα έχουν τη δυνατότητα, ανά πάσα στιγμή, να επέμβουν -να πατήσουν οποιοδήποτε από τα τέσσερα κουμπιά, να κάνουν τους performers να κινηθούν πιο αργά, πιο γρήγορα ή και να μείνουν ακίνητοι- σημαίνει ότι κάθε φορά το έργο είναι διαφορετικό. Το κοινό ορίζει τι είναι το έργο τελικά, το τέμπο ορίζει τη ροή, κι έτσι η κάθε performance είναι μοναδική.

Η δέσμευση ανάμεσα στους performers είναι αδιαπραγμάτευτη. Η Βιργινία Μαστρογιαννάκη εξηγεί: «Ό,τι κι αν συμβεί, ένας από εμάς πρέπει να το κρατήσει. Ακόμα κι αν οι άλλοι δύο καταρρεύσουν, πρέπει ένας να μείνει, να κρατήσει το τέμπο». Και η προετοιμασία είναι εξίσου σημαντική: «Χρειάζεται απόλυτη προετοιμασία. Διατροφικά, σωματικά, ψυχικά. Την ημέρα της performance πρέπει να έχουμε φάει σωστά, να έχουμε πιει την κατάλληλη ποσότητα νερού — ούτε πολύ, ούτε λίγο. Δεν μπορούμε να φύγουμε, να διακόψουμε. Το σώμα πρέπει να είναι έτοιμο να παραμείνει εκεί για ώρες. Το σώμα του performer πρέπει να αντέξει μια κατάσταση συνεχούς παρουσίας».

Η επιλογή ενός δημόσιου χώρου, όπως η πλατεία Αριστοτέλους, είναι σημαντική. «Μας ενδιαφέρει ο δημόσιος χώρος. Για να λειτουργήσει το TEMPO χρειάζεται πολύ κόσμο, όχι με την έννοια του “να μας δει”, αλλά με την έννοια του να υπάρξει πλήθος. Χρειαζόμαστε πολλούς συμμετέχοντες, πολλά δρώντα υποκείμενα. Ο δημόσιος χώρος είναι για εμάς και μία αρένα για αυτή τη δοκιμασία στο συλλογικό», αναφέρει ο Αλέξανδρος Μιχαήλ. Η Βιργινία Μαστρογιαννάκη συμπληρώνει: «Το ενδιαφέρον και το ωραίο είναι ότι στον δημόσιο χώρο σε σύγκριση με την αίθουσα ενός μουσείου ή μίας γκαλερί μπορεί να βρεθεί ο καθένας. Άνθρωποι κάθε ηλικίας, κάθε μορφωτικού επιπέδου, άνθρωποι με διαφορετικά ενδιαφέροντα».

Το έργο ισορροπεί ανάμεσα στην πειθαρχία και την ελευθερία. «Πειθαρχία απαιτείται από εμάς αλλά το κοινό είναι ελεύθερο, επικίνδυνα ελεύθερο. Είναι και μία πρόσκληση σε μία συνθήκη δυνητικού χάους. Για μένα αυτά είναι μαζί, ελευθερία και χάος, ελευθερία και πειθαρχία», εξηγεί ο Αλέξανδρος Μιχαήλ. Από την πλευρά της η Βιργινία Μαστρογιαννάκη τονίζει: «Αυτά τα δύο στοιχεία, ελευθερία και πειθαρχία είναι και στοιχεία της performance μεγάλης διάρκειας. Πρέπει να πειθαρχήσεις στην ιδέα που βάζεις ως πρωτόκολλο και ταυτόχρονα είσαι ελεύθερος να την ανασχηματίζεις καθ’ όλη τη διάρκεια ανάλογα με τη σωματική σου κατάσταση ή την επίδραση που έχουν τα βλέμματα των ανθρώπων ή οι δράσεις τους».

Όσο για το γενικότερο ερώτημα γιατί ασχολούνται με την τέχνη της performance; «Είναι ένας τρόπος να υπάρχω. Αυτό που βιώνω στις performance δεν συγκρίνεται με καμία άλλη εμπειρία, είναι κάτι μοναδικό», λέει ο Αλέξανδρος Μιχαήλ. Η Βιργινία Μαστρογιαννάκη προσθέτει: «Είναι ένας άλλος τρόπος να σκέφτεσαι, δημιουργικά μέσα από το ίδιο σου το σώμα. Όπως ένας γλύπτης σκέφτεται μέσα από το μάρμαρο ή τον χαλκό εδώ εργαλείο είναι το σώμα σου. Η performance είναι απρόβλεπτη. Δεν ξέρεις το τέλος, δεν έχεις μία αφήγηση, έναν στόχο. Ακολουθείς το πρωτόκολλο, τη συνθήκη που έχουμε βάλει από την αρχή αλλά το τι θα συμβεί στη συνέχεια παραμένει πάντα ανοιχτό».

Πέρα από το σώμα τους, έναν κύκλο διαγεγραμμένο με κιμωλία, ένα ηχοσύστημα και τον μετρονόμο, ο Αλέξανδρος Μιχαήλ, η Βιργινία Μαστρογιαννάκη και ο Γιάννης Παππάς δεν θα μεταφέρουν τίποτε άλλο στην πλατεία. Και μετά, όταν ο μετρονόμος σταματήσει να πηγαινοέρχεται, δεν θα απομείνει τίποτα.