Η δημιουργία Συμβουλίου Πολιτισμού και Δημιουργικότητας Θεσσαλονίκης, που θα συντονίζει και θα παρακολουθεί την εφαρμογή της πολιτιστικής στρατηγικής, καθώς και μιας ενιαίας ψηφιακής πλατφόρμας ενημέρωσης για τις πολιτιστικές δράσεις της μητροπολιτικής περιοχής, αποτελούν δύο από τις πιο ουσιαστικές παρεμβάσεις που προβλέπει το Masterplan. Οι προτάσεις αυτές αποτυπώνουν τη βασική φιλοσοφία του έργου: ο πολιτισμός να οργανώνεται και να λειτουργεί με όρους συνεργασίας, συνέχειας και βιωσιμότητας.
Το έργο υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Ανάπτυξης Σύγχρονης Δημιουργίας του Υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ).
Η παρουσίαση του Masterplan της Θεσσαλονίκης σηματοδότησε την ολοκλήρωση ενός κύκλου που περιέλαβε δεκαπέντε πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης και νησιά του Αιγαίου. Στόχος είναι η δημιουργία πολιτιστικών στρατηγικών σχεδίων —εργαλείων ανάπτυξης, τεκμηρίωσης και τοπικής ταυτότητας— τα οποία θα καθοδηγήσουν τη διαμόρφωση στοχευμένων πολιτικών για κάθε περιοχή.
Ι. Φωτήλας: «Ο πολιτισμός έγινε κοινή υπόθεση»
Την εκδήλωση άνοιξε ο Υφυπουργός Πολιτισμού Ιάσων Φωτήλας, ο οποίος χαρακτήρισε το εγχείρημα «εθνικό έργο του ΥΠΠΟ που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με τη συνεργασία τριών Πανεπιστημίων». Αναφερόμενος στον ρόλο της Θεσσαλονίκης, ο Υφυπουργός υπογράμμισε: «Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη με ιστορικό βάθος και πολιτισμική πολυφωνία. Από τα ρωμαϊκά και βυζαντινά μνημεία μέχρι τη νεότερη αρχιτεκτονική της κληρονομιά, από τα Φεστιβάλ Κινηματογράφου και ντοκιμαντέρ μέχρι τη μουσική, το θέατρο και τις εικαστικές τέχνες, αποτελεί έναν διαρκώς εξελισσόμενο χώρο δημιουργίας και έμπνευσης». Όπως είπε ο κ. Φωτήλας, «ο πολιτισμός δεν επιτρέπεται να είναι μονάχα το παρελθόν μας, όσο ένδοξο και οικουμενικό κι αν είναι αυτό. Οφείλει, με αφετηρία το παρελθόν, να οραματίζεται το κοινό μας μέλλον — ένα μέλλον που χτίζεται με συνεργασία, γνώση, φαντασία και σεβασμό στους ανθρώπους του».
Το Masterplan, όπως είπε, «αναδεικνύει τη δυναμική της πόλης ως μητροπολιτικού κόμβου που συνδέει τη Βόρεια Ελλάδα με την Ευρώπη και τη Μεσόγειο», ενώ «ενώνει το παρελθόν με το μέλλον της, την πολιτιστική κληρονομιά με τον σύγχρονο πολιτισμό και την καινοτομία».
Ο κ. Φωτήλας στάθηκε ιδιαίτερα στη συμμετοχική φύση του έργου: «Το μεγαλύτερο επίτευγμα είναι ότι ο πολιτισμός έγινε κοινή υπόθεση, πεδίο συνεργασίας, και όχι μια στατική μελέτη πολιτικής. Αυτά τα masterplan δεν είναι φτιαγμένα από τα πάνω προς τα κάτω, αλλά από τα κάτω προς τα πάνω — με διάλογο, με τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών».
Όσον αφορά στη συνέχεια του εγχειρήματος ο κ. Φωτήλας επισήμανε: «Τα masterplan δεν είναι στατικά κείμενα· είναι εργαλεία που θα συνεχίσουν να εξελίσσονται, να επικαιροποιούνται με νέα δεδομένα και να αποτελούν τη βάση για νέες δράσεις και χρηματοδοτήσεις. Ο πολιτισμός δεν μένει ποτέ στάσιμος — και το ίδιο πρέπει να συμβαίνει με τα εργαλεία που τον υπηρετούν».
Από την πλευρά της, η Γενική Γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, Ελένη Δουνδουλάκη, χαρακτήρισε τη Θεσσαλονίκη «πόλη-σταυροδρόμι πολιτισμών, εθνών, ιδεών και ανθρώπων» και τόνισε πως «είναι η μεγαλύτερη πόλη σε αυτόν τον κύκλο των Μasterplan με κομβικό ρόλο στο συνολικό πρόγραμμα». Όπως είπε, το έργο σηματοδοτεί «τη μετάβαση από τον αποσπασματικό σχεδιασμό σε συνεκτική και τεκμηριωμένη πολιτιστική πολιτική». Επισήμανε ότι οι μελέτες «εκπονήθηκαν επιτόπου, μέσα από διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες, καταγράφοντας ανάγκες και δυνατότητες», και πως ο στόχος είναι «να δημιουργήσουμε εργαλεία στρατηγικής που να μπορούν να αξιοποιηθούν από δήμους και περιφέρειες για την αναζήτηση πόρων και συνέργειες». Η κ. Δουνδουλάκη χαρακτήρισε τη Θεσσαλονίκη «ζωντανό οργανισμό πολιτισμού που γεννά ιδέες και αποτελεί εφαλτήριο για καλλιτέχνες να έρθουν σε επαφή με το κοινό», προσθέτοντας ότι «ο πολιτισμός αλλάζει, αντικατοπτρίζοντας κάθε εποχή, εμπλουτίζεται και εμπνέει». Τόνισε επίσης την ανάγκη για «οργανωμένο πολιτιστικό συντονισμό», σημειώνοντας ότι τέτοιες πρωτοβουλίες δημιουργούν πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στους θεσμούς, τους δημιουργούς και την πολιτεία.
Ελένη Δουνδουλάκη
Στην ανάγκη «να συνδεθεί η στρατηγική με την πράξη, το Υπουργείο Πολιτισμού με τις τοπικές κοινωνίες», αναφέρθηκε η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Ανάπτυξης Σύγχρονης Δημιουργίας Μόνικα Τσιλιμπέρδη και πρόσθεσε: «Όταν δήμοι, οργανισμοί και τοπική κοινωνία ενώνονται τότε ο πολιτισμός μπορεί να γίνει μοχλός ανάπτυξης».
Δεν λείπουν οι υποδομές
Ο Αθανάσιος Καλογερέσης, Αναπληρωτής Καθηγητής του ΑΠΘ και Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου, επισήμανε ότι «οι τοπικές πολιτιστικές πολιτικές παραμένουν αποσπασματικές και ανεπαρκώς χρηματοδοτούμενες».
Όπως εξήγησε, το έργο αποτελεί «μια πρώτη, πιλοτική προσπάθεια» δημιουργίας εργαλείων στρατηγικής, με στόχο να καλυφθεί το έλλειμμα συντονισμού. «Το πολιτιστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης δεν έχει μελετηθεί επαρκώς» παρατήρησε ενώ σε σύγκριση με τα νησιά του Αιγαίου ή τη Θράκη, η Θεσσαλονίκη είναι μια πολύ διαφορετική και σύνθετη περίπτωση, όπως είπε. «Είχαμε έντεκα μήνες για να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε μια εκτενή στρατηγική», σημείωσε ο κ. Καλογερέσης, προσθέτοντας ότι τα προβλήματα της πόλης «δεν εντοπίζονται τόσο στις υποδομές, όσο στην απουσία στρατηγικής και στα εμπόδια συντονισμού». Παρ’ όλα αυτά, υπογράμμισε τη «δίψα των τοπικών κοινοτήτων για περισσότερο πολιτισμό» και τόνισε ότι «τα masterplan μπορούν να αποτελέσουν βάσεις ανάπτυξης τοπικών πολιτικών — εργαλειοθήκες που μπορούν να αξιοποιηθούν από όλους».
Αθανάσιος Καλογερέσης
Από την έρευνα στην πράξη: Τα δεδομένα του Masterplan
Το Masterplan της Θεσσαλονίκης βασίστηκε σε πρωτογενή και δευτερογενή έρευνα που κάλυψε τους οκτώ δήμους της Μητροπολιτικής περιοχής.
Η Παρασκευή Ταράνη, αρχιτέκτων μηχανικός του ΑΠΘ, παρουσίασε τα ποσοτικά ευρήματα:
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 21,5% των φορέων που καταγράφηκαν δραστηριοποιούνται στο θέατρο και τις παραστατικές τέχνες, 20,8% σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, 9,7% στο βιβλίο και τη λογοτεχνία και 7,6% στη μουσική. Στις πολιτιστικές υποδομές, 24,8% είναι αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, 22,9% θέατρα, κινηματογράφοι και γκαλερί, 15,6% βιβλιοθήκες και 14,7% εκθεσιακοί χώροι και μουσεία.
Σε ερώτηση για την πιο σημαντική πολιτιστική δράση της πόλης, το 43,1% των πολιτών ανέφερε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 12,4% τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ενώ μικρότερα ποσοστά αφορούσαν τα φεστιβάλ μουσικής και τα Δημήτρια.
Στη στρατηγική που μπορεί να ακολουθήσει η πόλη αναφέρθηκε ο Πάνος Ρεμούνδος, πολιτικός επιστήμονας του ΑΠΘ. Όπως είπε, προτεραιότητα είναι «η ενίσχυση του ρόλου της Θεσσαλονίκης ως σημαντικού υπερτοπικού κέντρου σύγχρονου πολιτισμού, συνδυάζοντας την ιστορική κληρονομιά με τη σύγχρονη δημιουργία και την καινοτομία».
Παρασκευή Ταράνη
Το όραμα, όπως το διατύπωσε, είναι «να αξιοποιηθεί το πολυδιάστατο και διάσπαρτο δημιουργικό οικοσύστημα της πόλης μέσα από πολυεπίπεδες και συμμετοχικές δομές πολιτιστικής διακυβέρνησης». Ο ίδιος επισήμανε την πρόταση για τη δημιουργία Συμβουλίου Πολιτισμού και Δημιουργικότητας Θεσσαλονίκης και την ανάπτυξη ενιαίας ψηφιακής πλατφόρμας πληροφόρησης πολιτιστικών δράσεων, ενώ σε ό,τι αφορά σε επιμέρους έργα αναφέρθηκε στα εξής: δημιουργία πρότυπων δημιουργικών γειτονιών κατά τα πρότυπα διεθνών Creative Districts, αναπλάσεις και θεματική διασύνδεση και ενοποίηση μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, διευθέτηση θεμάτων προσβασιμότητας σε μητροπολιτικές πολιτιστικές υποδομές, ανακαίνιση και σύγχρονη τεχνολογική αναβάθμιση υφιστάμενων μητροπολιτικών πολιτιστικών υποδομών και απόδοση υφιστάμενων ή σχεδιαζόμενων μητροπολιτικών υποδομών στο τοπικό δημιουργικό και πολιτιστικό οικοσύστημα
Ανάγκη για κοινή στρατηγική
Στο πάνελ των τοποθετήσεων συμμετείχαν εκπρόσωποι των βασικών πολιτιστικών θεσμών της πόλης. Ο πρόεδρος της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης Ευστάθιος Γεωργιάδης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος Αστέριος Πελτέκης, ο διευθυντής του Κρατικού Ωδείου Γεώργιος-Ιούλιος Παπαδόπουλος, ο πρόεδρος του MoMus Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, ο διευθυντής του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Χρίστος Γαλιλαίας, η γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ελίζ Ζαλαντό και η γενική διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Αναστασία Γκαδόλου.
Κοινός τόπος των παρεμβάσεών τους ήταν η ανάγκη ενός ενιαίου στρατηγικού πλαισίου και συντονισμού μεταξύ των φορέων, προκειμένου η Θεσσαλονίκη να κεφαλαιοποιήσει το πλούσιο πολιτιστικό της κεφάλαιο.
Χαιρετισμό απηύθυναν ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού – Τουρισμού, Βασίλης Γάκης, η αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού, Βίκυ Χατζηβασιλείου και ο δήμαρχος Νεάπολης – Συκεών, Σίμος Δανιηλίδης.
