Η πρόσφατη παρουσίαση (15 Οκτωβρίου) του έργου «Αποκατάσταση και επανάχρηση του τμήματος Σ2 του συγκροτήματος Ζυθοποιίας ΦΙΞ» από το υπουργείο Πολιτισμού δεν ήταν μια τυπική εξαγγελία. Ήταν από εκείνες τις σπάνιες στιγμές όπου συμπυκνώνονται στρατηγική, όραμα και συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα – κάτι που στην Ελλάδα δυστυχώς δεν είναι αυτονόητο.
Από βιομηχανικό κουφάρι σε πολιτιστικό πυρήνα
Το κτήριο Σ2 του ΦΙΞ, ένα από τα σημαντικότερα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη, αγοράστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού έναντι 8,23 εκατ. ευρώ (κάτω από την αντικειμενική αξία των 9,4 εκατ. ευρώ). Με μία κίνηση, το Δημόσιο δεν διέσωσε απλώς ένα μνημείο· εξασφάλισε έλεγχο πάνω σε ένα στρατηγικό ακίνητο. Και δεν μιλάμε για ένα κέλυφος που θα ανακατασκευαστεί και θα μείνει άδειο. Στο ίδιο κτήριο θα εγκατασταθούν: το MOMUS- Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης με τη Συλλογή Κωστάκη, τη σημαντικότερη συλλογή ρωσικής πρωτοπορίας διεθνώς, και η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, που αποκτά για πρώτη φορά τη δική της μόνιμη στέγη.
Με άλλα λόγια: εικαστική πρωτοπορία, ζωντανή μουσική παραγωγή, έρευνα, εκπαίδευση και διεθνείς συνεργασίες κάτω από την ίδια στέγη. Αυτό δεν είναι «ένα ακόμα μουσείο». Είναι πολιτιστικός κόμβος παραγωγής.
Δεν είναι τυχαίο ότι η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, υπενθύμισε πως η Συλλογή Κωστάκη, που αποκτήθηκε το 2002 έναντι 33,5 εκατ. ευρώ, «είναι η μεγαλύτερη επένδυση της πατρίδας μας στον πολιτισμό – όχι σε κτίριο, αλλά σε περιεχόμενο». Σήμερα η αξία της έχει πρακτικά δεκαπλασιαστεί. Τώρα αποκτά και τον χώρο που της αξίζει.
Η δυτική Θεσσαλονίκη αλλάζει κατηγορία
Υπάρχει μια παλιά ελληνική προκατάληψη: ότι ο πολιτισμός είναι ωραίος αλλά «δεν φέρνει χρήματα». Η διεθνής εμπειρία το έχει διαψεύσει ξανά και ξανά.
Οι πόλεις που επένδυσαν σε μεγάλα πολιτιστικά σημεία αναφοράς – Μπιλμπάο, Μάλαγα, κ.ά. – είδαν όχι μόνο ραγδαία αύξηση επισκεψιμότητας, αλλά και κάτι πιο βαθύ: άνοδο αξιών γης, νέα επιχειρηματικότητα γύρω από τον πολιτιστικό πυρήνα, δημιουργία ζωντανών γειτονιών που αναπνέουν μέρα και νύχτα. Αυτό είναι βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, όχι «διακόσμηση», και η Θεσσαλονίκη φαίνεται ότι κινείται προς αυτήν ακριβώς τη λογική.
Για δεκαετίες μιλάγαμε για τη Δυτική Θεσσαλονίκη σαν να ήταν μια μόνιμη «πίσω αυλή». Αυτό τελειώνει. Γύρω από το ΦΙΞ διαμορφώνεται ήδη μια νέα ταυτότητα:
- το HUB26, το πρώτο «πράσινο» επιχειρηματικό πάρκο της πόλης,
- το Μουσείο Ολοκαυτώματος,
- το μουσείο της ΕΥΑΘ,
- το μητροπολιτικό πάρκο Παύλου Μελά,
- η μετεγκατάσταση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
Αν τα δει κανείς όχι ως μεμονωμένα έργα, αλλά ως ένα ενιαίο τόξο, προκύπτει κάτι εντυπωσιακό: ένας αναδυόμενος, πολυκεντρικός κόμβος πολιτισμού, οικονομίας και διοίκησης στα δυτικά. Μια νέα πύλη εισόδου της πόλης, όχι μόνο συμβολικά αλλά και κυριολεκτικά.
Η πόλη ως μαγνήτης ταλέντου
Ο Αμερικανός θεωρητικός Richard Florida, στο «The Rise of the Creative Class», διατυπώνει μια απλή αλλά σκληρή αλήθεια: οι πόλεις του 21ου αιώνα δεν κερδίζουν επειδή έχουν φθηνά εργατικά χέρια ή χαμηλή φορολογία. Κερδίζουν επειδή μπορούν να προσελκύσουν ταλέντο. Και το ταλέντο πάει εκεί όπου υπάρχει ποιότητα ζωής, ελευθερία έκφρασης και πολιτισμός.
Με αυτήν την οπτική, το Σ2 στο ΦΙΞ δεν θα είναι μόνο ένας χώρος πολιτισμού. Είναι υποδομή ταλέντου. Είναι ένας τρόπος να πει η Θεσσαλονίκη σε καλλιτέχνες, ερευνητές, μουσικούς, σχεδιαστές, startuppers: «Μείνε. Δούλεψε εδώ. Είναι δικό σου αυτός ο τόπος». Σε μια χώρα όπου η φυγή μυαλών είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο, αυτό δεν είναι πολυτέλεια. Είναι άμυνα και αντεπίθεση ταυτόχρονα.
Η ηθική διάσταση της ανάπλασης
Κατά την παρουσίαση, ο Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας δεν μίλησε με τη γλώσσα της real estate αξίας. Μίλησε για αγάπη, εντιμότητα, ευθύνη, οικολογική συνείδηση. Σε μια κοινωνία κουρασμένη από τον κυνισμό, αυτή η γλώσσα έχει σημασία.
Γιατί η ανάπλαση δεν είναι μόνο χωρική. Είναι και ηθική. Αν το νέο σύμπλεγμα στο ΦΙΞ γίνει σημείο συνάντησης και συνύπαρξης – και όχι απλώς εργαλείο εμπορευματοποίησης – τότε μιλάμε για πραγματική αστική αναγέννηση, όχι για «εξευγενισμό».
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης, το περιέγραψε ως «εργαλείο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης», ενώ η Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Αθηνά Αηδονά, μίλησε για «αναγέννηση ενός τοπόσημου που θα συνδέσει τη μνήμη με τη σύγχρονη αστική ζωή». Αυτές οι δηλώσεις σηματοδοτούν κάτι σπάνιο: η πόλη αρχίζει να μιλά για ταυτότητα, όχι μόνο για έργα.
Το στοίχημα από εδώ και πέρα
Τίποτα δεν είναι κερδισμένο. Κάθε πολιτιστικό έργο αυτού του μεγέθους κρίνεται σε δύο σημεία:
Ζωή ή βιτρίνα; Θα είναι ο χώρος ζωντανός όλη την ημέρα και όλη τη νύχτα – με πρόβες, συναυλίες, εκπαίδευση, δημόσιο χώρο, καφέ, κίνηση στον δρόμο μετά τις 8 μ.μ.; Ή θα είναι ένα εντυπωσιακό κτίριο που κλειδώνει στις 17:00;
Αναβάθμιση ή εκτόπιση; Η άνοδος των αξιών γης στη Δυτική Θεσσαλονίκη θα σημαίνει καλύτερη ζωή για τους κατοίκους της – ή θα σημάνει ότι δεν θα μπορούν πια να μείνουν εκεί;
Αν η πόλη απαντήσει σωστά σ’ αυτά τα δύο ερωτήματα, τότε σε λίγα χρόνια δεν θα μιλάμε μόνο για το «φαινόμενο Μπιλμπάο». Θα μιλάμε για το φαινόμενο Θεσσαλονίκης. Και θα έχει ξεκινήσει από ένα παλιό ζυθοποιείο, με τις μηχανές του διατηρημένες επιτόπου ως ζωντανό τεκμήριο μνήμης, και με 1.277 έργα ρωσικής πρωτοπορίας που διασώθηκαν χάρη στην εμμονή ενός Έλληνα συλλέκτη. Αυτό δεν είναι απλώς πολιτισμός. Αυτό είναι η πόλη που μαθαίνει – επιτέλους – να σχεδιάζει το μέλλον της.
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Πρόεδρος του ΔΣ του MOMUS
