Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα συλλογικής ενεργειακής δράσης στην Ελλάδα, αποτελεί η ΕΣΕΚ η οποία από τη σύστασή της πριν από αρκετά χρόνια, έβαλε στόχο την αξιοποίηση του τοπικού πλούτου και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, «πατώντας» πάνω στις αρχές της κυκλικής οικονομίας και της κινητοποίησης των τοπικών δυνάμεων για την επίτευξη μιας πρότυπης ενεργειακής δημοκρατίας.
Το μέλος του Δ.Σ της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας – ΕΣΕΚ, Βασίλης Φιλίππου, μίλησε στα Μακεδονικά Νέα, εξηγώντας πώς γεννήθηκε η ιδέα το 2010, παίρνοντας μορφή μέσα από συλλογικές αποφάσεις και τοπική συνεργασία. «Από το 2010, λοιπόν, που συστάθηκε, η κεντρική ιδέα ήταν η εξής. Πώς να κάνουμε κάτι στην περιοχή, που θα δώσει προστιθέμενη αξία στον τόπο, θα αξιοποιήσει τον τοπικό πλούτο και θα δώσει θέσεις εργασίας, θα αυξήσει το εισόδημα κάποιων ανθρώπων, των μελών ή οποιονδήποτε και θα βοηθήσει στη μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτή είναι η ενεργειακή μετάβαση» λέει.
Δεκαπέντε χρόνια μετά, η ΕΣΕΚ παραμένει μια από τις ελάχιστες ενεργειακές κοινότητες που λειτουργούν με βάση τη γνήσια ευρωπαϊκή φιλοσοφία, δηλαδή με ανοιχτή συμμετοχή, κοινωνικό όφελος και δημοκρατική λήψη αποφάσεων, έτσι ώστε οι ίδιοι οι πολίτες να παίρνουν τις αποφάσεις για τον τόπο τους.
Όταν ξεκίνησε η ΕΣΕΚ το 2010 ως ενεργειακός συνεταιρισμός, η ελληνική νομοθεσία δεν είχε ακόμη προβλέψει τέτοια σχήματα. Μετά το 2018, όταν θεσπίστηκε το πλαίσιο για ενεργειακές κοινότητες, η ΕΣΕΚ μεταγράφηκε σε ενεργειακή κοινότητα το 2019,
Σήμερα αριθμεί περίπου 400 μέλη, ανάμεσά τους:
- Πολίτες,
- Μικρομεσαίες επιχειρήσεις,
- Τους έξι δήμους του νομού Καρδίτσας,
- τη Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας,
- την Αναπτυξιακή Καρδίτσας,
- το Εμπορικό Επιμελητήριο
Με αυτόν τον τρόπο η ΕΣΕΚ κατάφερε να καταστεί ένα από τα σπάνια παραδείγματα ενεργειακής κοινότητας όπου όλη η τοπική θεσμική δομή συμμετέχει και στηρίζει το εγχείρημα.
Η επιλογή της βιομάζας και η ανάγκη να δημιουργηθεί πρώτα η εφοδιαστική αλυσίδα
Η κοινότητα είχε ξεκινήσει με την «εύκολη λύση» των φωτοβολταϊκών σε στέγες, γρήγορα όμως κατέληξε στο συμπέρασμα πως η μεγαλύτερη ανεκμετάλλευτη πηγή ενέργειας στη Θεσσαλία είναι η βιομάζα που προέρχεται από υπολείμματα δασικών εργασιών, κλαδέματα, αγροτικά υπολείμματα κτλ.
Αν και αρχικά σχεδίαζε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από βιομάζα, «η τεχνολογία τότε δεν ήταν τόσο ώριμη» και «το κόστος ήταν πάρα πολύ υψηλό». Έτσι, η ΕΣΕΚ αποφάσισε να φτιάξει μια μονάδα πέλετ «όχι γιατί η προστιθέμενη αξία θα ήταν μεγάλη, αλλά για να δημιουργήσει την εφοδιαστική αλυσίδα, για να μπορέσει να προχωρήσει μετά στο επόμενο βήμα, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας».
Έτσι λοιπόν, το 2016 τέθηκε σε λειτουργία η μονάδα στερεών βιοκαυσίμων, η οποία σήμερα συλλέγει τοπική βιομάζα, παράγει πέλετ σταθερής ποιότητας, καλύπτει τις ανάγκες μελών και τοπικής κοινωνίας, κρατά χαμηλές τιμές ακόμη και σε περιόδους που η αγορά πέλετ έφτασε στα 600 €/τόνο.
Η κοινότητα δεν επιδιώκει εξαγωγές: «Δεν θέλουμε να στείλουμε πέλετ στην Αθήνα. Μας ενδιαφέρει να καλύψουμε τις τοπικές ανάγκες και κυρίως τις ανάγκες των μελών» λέει ο κ. Φιλίππου.
Αστικά κλαδέματα και κυκλική οικονομία
Την ίδια στιγμή η συνεργασία με τον Δήμο Καρδίτσας αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα μοντέλα τοπικής κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα κλαδέματα που κάνουν οι δήμοι και τα οποία μετατρέπονται σε καύσιμο που θερμαίνει σχολεία.
Τα αστικά κλαδέματα –που παλαιότερα αποτελούσαν πρόβλημα διαχείρισης– μεταφέρονται στη μονάδα της ΕΣΕΚ και γίνονται πέλετ. Με αυτόν τον τρόπο το νηπιαγωγείο Καλλιφωνίου Καρδίτσας, εγκατέλειψε το πετρέλαιο για θέρμανση και πλέον χρησιμοποιεί για 4ο χρόνο φέτος, μόνο το πέλετ.
Στους στόχους της Ενεργειακής Κοινότητας είναι να θερμανθούν σε επόμενη φάση άλλα δύο κτίρια με αυτόν τον τρόπο, ενώ στον σχεδιασμό βρίσκονται συνολικά άλλα 20, είτε σχολεία, είτε δημοτικά κτίρια που θα χρησιμοποιούν μόνο πέλετ που παράγεται από βιομάζα προερχόμενη αποκλειστικά από την ευρύτερη περιοχή.
Ο καφές ως καύσιμο: Λύση με τεράστιο περιβαλλοντικό και οικονομικό αντίκτυπο
Την ίδια στιγμή, στο κέντρο της Καρδίτσας παράγονται κάθε χρόνο περίπου 600 τόνοι υπολείμματος καφέ, ποσότητα που θα επιβάρυνε το οργανικό φορτίο των απορριμμάτων, θα αύξανε τον όγκο στους κάδους και άρα το κόστος μεταφοράς και με την εναπόθεση του υλικού στη χωματερή, ο δήμος θα ζημιωνόταν με 42.000 ευρώ.
Η ΕΣΕΚ αντίθετα, ερχόμενη σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις εστίασης και τις καφετέριες της περιοχής, συλλέγει τα υπολείμματα καφέ και σε συνδυασμό με ξύλο, τα μετατρέπει σε coffee pellets.
Αυτά εχουν υψηλότερη θερμογόνο δύναμη από το κλασικό πέλετ, δεν αυξάνουν τα επίπεδα τέφρας, μειώνουν τα οργανικά απορρίμματα της πόλης, απαλλάσσουν τον Δήμο από το κόστος ταφής και φυσικά δημιουργούν ένα τοπικό καύσιμο με σχεδόν μηδενικό κόστος πρώτης ύλης, δηλαδή αν εξαιρέσει κάποιος τη μεταφορά και τη διαχείριση του υλικού .
Πρόκειται για μία από τις πιο ολοκληρωμένες εφαρμογές κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα στον τομέα της ενέργειας.
Φωτοβολταϊκά και εμπόδια: Τρία χρόνια «ακυρωτικά» από τον ΔΕΔΔΗΕ
Η ΕΣΕΚ έχει αναπτύξει σημαντική δράση και στα φωτοβολταϊκά καθώς σε συνεργασία με την Greenpeace συμμετείχε στο πρόγραμμα Free Solar.
«Έχουμε παίξει τον ρόλο One Stop Shop, δηλαδή κινητοποιήσαμε κάποιους ανθρώπους μέλη και όχι μόνο της Ενεργειακής Κοινότητας, πάνω στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Βρήκαμε το χρηματοδοτικό εργαλείο μέσω της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας όπου έδινε χαμηλότοκα δάνεια προς τους ανθρώπους που θέλουν να υλοποιήσουν κάποιο φωτοβολταϊκό στη στέγη τους, και έτσι κάποια μέλη, κάποια νοικοκυριά καλύπτουν τώρα τις ανάγκες τους με φωτοβολταϊκό το οποίο εγκατέστησε αυτή η πρωτοβουλία της Ενεργειακής Κοινότητας».
Την ίδια στιγμή όπως λέει ο κ. Φιλίππου, η Ενεργειακή Κοινότητα έχει μεγαλύτερες βλέψεις στα φωτοβολταϊκά, καθώς σε ιδιόκτητο χώρο θέλει να εγκαταστήσει ένα πάρκο συνολικής ισχύος 1 MW, το οποίο μπορεί να καλύψει ενεργειακά περίπου 200 οικογένειες.
Ωστόσο, το πάρκο αναμένει εδώ και τρία χρόνια έγκριση σύνδεσης. Η κοινότητα λαμβάνει συνεχώς «ακυρωτικά» από τον ΔΕΔΔΗΕ λόγω κορεσμού δικτύου.
Ο κ. Φιλίππου επισημαίνει το παράδοξο σχετικά με το θέμα της μη έγκρισης. Όπως τονίζει, το δίκτυο είναι κορεσμένο όχι από πραγματικές ενεργειακές κοινότητες, αλλά από ιδιωτικά σχήματα που χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη νομική μορφή για προνόμια.
«Είναι ιδιώτες, άνθρωποι οι οποίοι καπηλεύτηκαν, να το πω έτσι, τη νομοθεσία περί ενεργειακών κοινοτήτων και στήσανε ενεργειακές κοινότητες επειδή τότε, πριν από κάποια χρόνια, οι ενεργειακές κοινότητες είχαν κάποια προνόμια. Μικρότερο χρόνο αναμονής και μεγαλύτερη τιμή κιλοβατώρας. Άρα λοιπόν ιδιώτες, σχήματα των 5-6 ατόμων, γρήγορα ξεκίνησαν, είχαν χρηματοδότηση και φτιάξανε φωτοβολταικά τα οποία όμως είναι «φωτοβολταικά ενεργειακών κοινοτήτων» αλλά δεν είναι σύμφωνα με το ευρωπαϊκό θεσμό των ενεργειακών κοινοτήτων.
«Οι πραγματικές ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα είναι 20-30», ενώ στα χαρτιά είναι πάνω από για χίλιες, όπως αναφέρει.
Προσθέτει πως το θεσμικό πλαίσιο, που έχει αλλάξει τρεις φορές σε ελάχιστα χρόνια, συχνά δεν ευνοεί τις Ενεργειακές Κοινότητες και αντίθετα τις δημιουργεί εμπόδια. «Και δεν μιλάω για χρηματοδότηση, αλλά το να μας αφήσουν να κάνουμε έργα και δυστυχώς δεν μας αφήνουν».
«Εργαλείο» η αξιοποίηση των προγραμμάτων
Η ΕΣΕΚ συμμετέχει σε ευρωπαϊκά έργα, τα οποία –όπως εξηγεί ο κ. Φιλίππου– έχουν ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη των δράσεών της. Σημειώνει ότι η κοινότητα δεν αντιμετωπίζει τα προγράμματα ως τυπική συμμετοχή, αλλά ως ευκαιρία ουσιαστικής συνεργασίας και εφαρμογής πρακτικών που αφήνουν απτό όφελος στην περιοχή
Στο πλαίσιο αυτών των έργων εντάσσεται και η δράση συλλογής υπολείμματος καφέ, την οποία η κοινότητα ανέπτυξε τα τελευταία χρόνια. Ο ίδιος διευκρινίζει ότι αυτή η πρακτική πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου BECoop. Για την ΕΣΕΚ, η συμμετοχή σε τέτοιες πρωτοβουλίες λειτουργεί ως μοχλός υλοποίησης δράσεων κυκλικής οικονομίας και ενίσχυσης του τοπικού ενεργειακού μοντέλου.
Παράλληλα, ο κ. Φιλίππου υπογραμμίζει ότι σε αντίθεση με άλλους φορείς που συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά έργα «απλά για να συμμετάσχουν, να πάρουν κάποια χρήματα», για την ΕΣΕΚ σημασία έχει η ουσιαστική συνεργασία και η εφαρμογή πρακτικών που ωφελούν άμεσα τον τόπο.
Εξαγωγή τεχνογνωσίας: Η Καρδίτσα δείχνει τον δρόμο
Η τεχνογνωσία που έχει αναπτύξει η Καρδίτσα δεν μένει στα σύνορα του νομού. Κοινότητες στην Κρήτη, στην Αθήνα και αλλού αναζητούν συνεργασίες με την ΕΣΕΚ, κυρίως σε θέματα αξιοποίησης βιομάζας και coffee pellets. Ο κ. Φιλίππου τονίζει ότι στόχος δεν είναι «να φέρουμε τα πέλετ εμείς εκεί», αλλά να βοηθηθούν οι τοπικές κοινωνίες να δημιουργήσουν τις δικές τους εγκαταστάσεις και να εφαρμόσουν τις δικές τους λύσεις.
Στην καρδιά όλων δράσεων της ΕΣΕΚ, τόσο εντός όσο και εκτός νομού, παραμένει η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. «Υπάρχει μια απίστευτη δυσπιστία στις τοπικές κοινωνίες», αναφέρει ο κ. Φιλίππου, γι’ αυτό η ΕΣΕΚ διοργανώνει συνεχώς workshops, ενημερωτικές συναντήσεις, εκπαιδευτικές δράσεις και ανοιχτούς διαλόγους με τα μέλη και τους πολίτες. Στο Διοικητικό Συμβούλιο συμμετέχουν εννέα άνθρωποι, όλοι αμισθί, ενώ τέσσερις εργαζόμενοι απασχολούνται στην καθημερινή λειτουργία της μονάδας. Γύρω από αυτούς υπάρχει ένα δίκτυο συνεργατών, μεταφορέων και προμηθευτών βιομάζας, που δημιουργούν ένα ζωντανό κύκλο τοπικής οικονομικής δραστηριότητας.
Η ΕΣΕΚ έχει καταφέρει να δημιουργήσει το δικό της μοντέλο ενεργειακής ανεξαρτησίας, βασισμένο σε τρεις σταθερές. Στην τοπική παραγωγή, τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων και την επιστροφή της αξίας στα μέλη και στην κοινωνία. Όπως συνοψίζει ο κ. Φιλίππου, σκοπός είναι «η οικονομική βιωσιμότητα της μονάδας για να μπορεί να δουλεύει, αλλά κυρίως το πώς τα μέλη θα έχουν ενεργειακή ανεξαρτησία». Σε μια εποχή που η ενέργεια έχει γίνει πεδίο κερδοσκοπίας και ισχυρών συμφερόντων, η ΕΣΕΚ δείχνει ότι υπάρχει και άλλος δρόμος, αυτός της συνεργασίας και της κοινωνικής καινοτομίας.
Η Γενική Πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, στις εγκαταστάσεις της ΕΣΕΚ
Τις προηγούμενες ημέρες, τις εγκαταστάσεις της ΕΣΕΚ επισκέφτηκε η Γενική Πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, κα Monika Frank, καθώς και αντιπροσωπεία του Heinrich Böll Stiftung Greece.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση, πραγματοποιήθηκε ξενάγηση στη μονάδα και έγινε παρουσίαση των δράσεων της ΕΣΕΚ στον αγροτικό και ενεργειακό τομέα, των Ευρωπαϊκών έργων στα οποία συμμετέχει, καθώς και ενημέρωση πάνω σε θέματα ενεργειακής δημοκρατίας, ενεργειακής φτώχειας και στη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα προς τη βιοενέργεια και την κυκλική οικονομία.
Τονίστηκε η σημασία της αξιοποίησης των τοπικών πόρων, της ενίσχυσης των ενεργειακών κοινοτήτων και της συμμετοχής των αγροτών στην πράσινη ενεργειακή μετάβαση. Από την πλευρά τους, οι εκπρόσωποι του Προξενείου και του Ιδρύματος εξέφρασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις δράσεις της ΕΣΕΚ και τη δυνατότητα μελλοντικής συνεργασίας.
