Μεταξύ αστικών κρασιών από τη Μελβούρνη, τη Βενετία, τη Βαρκελώνη και το Λος Άντζελες φιγουράρει η «Γοργόνα», η ετικέτα του δήμου Θεσσαλονίκης που φιλοδοξεί να ταξιδέψει τις γεύσεις και τα αρώματα της πόλης σε ολόκληρο τον κόσμο.
Λευκό, ροζέ και ερυθρό, από τις ελληνικές ποικιλίες Μαλαγουζιά, Ρομπόλα, Αγιωργίτικο και Ξινόμαυρο, το κρασί αυτό -παραγώμενο στον μοναδικό αστικό αμπελώνα της χώρας, στην «καρδιά» της Θεσσαλονίκης, στο πάρκο «Δόξας»- βαθιά συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης, δείχνει τον δρόμο για το «αύριο» των βιώσιμων αστικών συστημάτων διατροφής, αλλά και της συνεργασίας και της συλλογικής προσπάθειας για ένα πιο… πράσινο μέλλον.
Πιστό στον σκοπό του, το κρασί -που φέτος αναμένεται να ξεπεράσει τις 600 φιάλες- δεν κυκλοφορεί εμπορικά αλλά διατίθεται σε επίσημους επισκέπτες της πόλης ως δώρο από τον δήμαρχο, Στέλιο Αγγελούδη, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής δίνεται για κοινωνικό έργο, μέσα από δέματα αγάπης για τους ωφελούμενους του Κοινωνικού Παντοπωλείου του δήμου Θεσσαλονίκης.
Από Μηχανουργείο σε όαση πρασίνου στην «καρδιά» της Θεσσαλονίκης
Το πάρκο «Δόξας» -που περικλείεται από τις οδούς Αγίου Δημητρίου, Καυτατζόγλου, Τζοβαρόπουλου και Τήλου- δεν ήταν πάντοτε χώρος πρασίνου. Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε το 2013 από έναν χώρο που στο παρελθόν λειτουργούσε ως Μηχανουργείο και χώρος στάθμευσης απορριμματοφόρων. Η δημοτική αρχή, με πρωτοβουλία της Διεύθυνσης Πρασίνου και Περιβάλλοντος, και ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, ανταποκρινόμενοι σε αιτήματα της γειτονιάς και στο πλαίσιο αναβάθμισης του «Καυτανζόγλειου» Σταδίου, αποφάσισαν να τον μετατρέψουν σε παραγωγικό πάρκο με αμπέλι. Από τότε, με την πολύτιμη υποστήριξη του Κτήματος Γεροβασιλείου, του ίδιου του Βαγγέλη Γεροβασιλείου, καθώς και του Εργαστηρίου Αμπελουργίας του ΑΠΘ, με πρωτεργάτη τον καθηγητή Στέφανο Κουνδουρά, ο αμπελώνας έχει αναπτυχθεί σε σημείο αναφοράς για την πόλη, φιλοξενώντας τρύγους, βιωματικά εργαστήρια, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικές δράσεις για μαθητές και φοιτητές, αλλά και κοινωνικές εκδηλώσεις.
Δίπλα στον αμπελώνα βρίσκονται ο λαχανόκηπος της γειτονιάς (kipos3 project), με αυτοδιαχείριση χώρου από τους κατοίκους της γειτονιάς, καθώς και ο αστικός οπωρώνας, ένας χώρος ελεύθερος για όλους.
«Τα πάρκο Δόξας είναι μία κάθετη καλλιέργεια που παράγει μόνο εδώδιμα είδη και το κάθε τμήμα έχει τη δική του σημασία. Ο λαχανόκηπος ξεκίνησε από δύο αρχιτεκτόνισσες οι οποίες είχαν ζητήσει έναν χώρο από τον δήμο και τους δόθηκε εκεί και έφτιαξαν κάποια παρτέρια που δόθηκαν στους κατοίκους. Λειτουργεί με αυτοδιαχείριση, πηγαίνουν εκεί οι άνθρωποι φροντίζουν τα λαχανικά τους, τρώνε από εκεί, ασχολούνται με τη γη. Ο οπωρώνας διαθέτει χώρο για να γίνονται δράσεις πολιτιστικές. Είναι ελεύθερος χώρος ο οποίος λειτουργεί και εκπαιδευτικά. Η υποστήριξη των χώρων αστικής καλλιέργειας είναι ιδιαίτερης σημασίας καθώς έχουν θετικό αντίκτυπο στην ευημερία των κατοίκων, στο τοπικό οικοσύστημα και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σύνδεση του ατόμου με τη γη. Παράλληλα, ο δήμος Θεσσαλονίκης πέρα από μοναδικός δήμος με αστικό βιολογικό αμπελώνα, είναι και από τους λίγους δήμους που έχουν αναπτύξει προτάσεις διατροφικής πολιτικής μέσω του Συμβουλίου Διατροφικής Πολιτικής, όπου η σημασία των χώρων αστικής γεωργίας κατέχει ιδιαίτερη θέση, μαζί με άλλα ζητήματα βιώσιμων συστημάτων τροφίμων», αναφέρει η συνεργάτιδα του δήμου Θεσσαλονίκης και εκπρόσωπός του στο U.V.A., Όλγα Βουτσικάκη, μιλώντας στα Μακεδονικά Νέα.
Η λειτουργία του αμπελώνα στηρίζεται στη συνεργασία φορέων και πολιτών. Η γειτονιά, πανεπιστημιακά τμήματα, εθελοντές αλλά κυρίως το εργατικό δυναμικό της Διεύθυνσης Πρασίνου που συντηρεί τον χώρο, αφιερώνουν καθημερινά χρόνο και κόπο. Όπως σημειώνει μιλώντας στα Μακεδονικά Νέα, ο αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Αστικού Πρασίνου και Αστικής Πανίδας, Βασίλης Διαμαντάκης, ο αμπελώνας -όπως και ολόκληρο το πάρκο Δόξας- «ανήκει σε όλους τους πολίτες και αποτελεί ευκαιρία εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης. Είναι μία όαση στην καρδιά της πόλης».
Όπως επισημαίνει ο ίδιος, «κάθε μέρα πραγματοποιούνται επισκέψεις από σχολεία, πανεπιστήμια. Υπάρχει ροή επισκεπτών», ενώ παράλληλα εκφράζει την επιθυμία του δήμου Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία ενός δεύτερου Αστικού Αμπελώνα.
Το διεθνές δίκτυο U.V.A.
Ο κατάλογος αστικών οίνων του δικτύου, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του δικτύου αλλά και των μελών του, για να δώσει έμφαση στα παραπάνω και για να παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη επιλογή κρασιών που παράγονται από αστικούς αμπελώνες-μέλη, συμπεριλαμβανομένων και μη εμπορικών κρασιών που δημιουργούνται αποκλειστικά για πολιτιστικούς ή κοινωνικούς σκοπούς. Ένας κατάλογος ανοιχτός στο διαδίκτυο για να ενημερώνεται το κοινό και να μπορεί να επικοινωνήσει με το δυναμικό των αστικών αμπελώνων.
Η δημιουργία του Αστικού Αμπελώνα συνδέεται με την προώθηση της αστικής γεωργίας αλλά κυρίως της τοπικής παραγωγής και οινικής κουλτούρας που η περιοχή της Θεσσαλονίκης γνώρισε για πολλά έτη στο παρελθόν. Έτσι, με την καθοδήγηση του τ. προϊστάμενου του Τμήματος Μελετών και Σχεδιασμού Αστικού Πρασίνου του δήμου Θεσσαλονίκης, Βαγγέλη Ματζίρη, ο Αστικός Αμπελώνας εντάχθηκε στο διεθνές δίκτυο Urban Vineyards Association (U.V.A.), μαζί με πόλεις όπως η Κατάνια, το Παρίσι, η Βαρκελώνη, η Βιέννη, η Λισαβόνα, η Βενετία, η Νέα Υόρκη και πολλές άλλες. Μέσα από αυτή τη δικτύωση αναπτύσσεται κοινό όραμα, ανταλλάσσεται τεχνογνωσία, προωθούνται τα προϊόντα και δημιουργούνται συνέργειες με πανεπιστήμια και τοπικές κοινωνίες.
Οι αστικοί αμπελώνες ανήκουν είτε σε ιδιώτες είτε σε δήμους, με τους περισσότερους να έχουν εμπορική δραστηριότητα. Ο Αστικός Αμπελώνας της Θεσσαλονίκης, μαζί με αυτούς της Ρώμης και της Βενετίας παράγουν κοινωνικό έργο.
Το Urban Vineyards Association (U.V.A.) δημιουργήθηκε με σκοπό να προστατεύσει την αγροτική, ιστορική και φυσική κληρονομιά που εκπροσωπούν οι αστικοί αμπελώνες, να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση γύρω τους και να αναδείξει το τουριστικό και οινοποιητικό τους δυναμικό. Η «Γοργόνα», μέσα από τις εκδηλώσεις και δράσεις του δικτύου αλλά και του δήμου, έχει βρεθεί σε μακρινές γωνιές του κόσμου με τους καλύτερους ακολούθους του οίνου.
Παράλληλα, ο U.V.A καθιέρωσε την Παγκόσμια Ημέρα Αστικών Αμπελώνων στις 20 Οκτωβρίου. «Πέρυσι στην πρώτη Παγκόσμια Ημέρα Αστικών Αμπελώνων διοργανώσαμε μία εκδήλωση όπου καλλιτέχνες ζωγράφιζαν και φωτογράφιζαν τον αμπελώνα και έπειτα έγινε μία μεγάλη έκθεση», σημειώνει η κ. Βουτσικάκη, εν αναμονή της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας. Όπως τονίζει η ίδια προετοιμάζεται και η δημιουργία ενός παγκόσμιου Άτλαντα Αστικών Αμπελώνων.
Πόσο ποιοτικό, όμως, μπορεί να είναι ένα κρασί… από αμπέλια μέσα στο καυσαέριο;
«Η παραγωγή κρασιού σε έναν αστικό αμπελώνα είναι ιδιόμορφη, κυρίως λόγω της γειτνίασης με κατοικίες, κάτι που απαιτεί προσαρμοσμένη -συχνά βιολογική- διαχείριση. Ειδικές προκλήσεις, όπως ο περιορισμένος άμεσος ηλιασμός ή οι επιθέσεις πτηνών, κάνουν τη διαδικασία ακόμη πιο απαιτητική. Η πρωτοβουλία του δικτύου στοχεύει να καταρρίψει αυτόν τον μύθο, αναδεικνύοντας ότι η ποιότητα ενός κρασιού καθορίζεται από το έδαφος, τις κλιματικές συνθήκες και την οινολογική τεχνογνωσία -και όχι αποκλειστικά από το τοπίο που το περιβάλλει. Πρόκειται για ένα προϊόν χωρίς χημικά, στο οποίο εφαρμόζεται σωστά η τεχνογνωσία και υπάρχει καλή οινοποίηση. Είναι ένα καλής ποιότητας κρασί. Μπορούμε να παράγουμε διατροφικό προϊόν μέσα στην πόλη, όταν έχουμε τη σωστή διαχείριση. Παίζει σημαντικό ρόλο το περιβάλλον, αλλά και το πώς διαχειρίζεσαι το έδαφος, τις καλλιεργητικές εργασίες, αν χρησιμοποιείς χημικά. Είναι ένας τρόπος να στηρίξουμε τα υλικά που παράγονται μέσα στην πόλη, πάντα με ανθρώπους που έχουν τη γνώση και την τεχνογνωσία για να υποστηρίξουν αυτή την προσπάθεια», σημειώνει σχετικά η κ. Βουτσικάκη.
Από την πλευρά του ο κ. Διαμαντάκης επισημαίνει πως «δυστυχώς υπάρχει αυτή η παρανόηση για την καλλιέργεια μέσα στην πόλη. Μου το έλεγαν και για τις ελιές: “Τι λάδι θα βγάλετε μέσα στο καυσαέριο στην Αγγελάκη;”. Το ελαιόλαδο βγήκε με 0,38 οξύτητα πέρυσι, έξτρα παρθένο γιατί δεν ραντίζεται. Κάναμε ανάλυση στο Πανεπιστήμιο και όλα τα μέταλλά του ήταν στα κατώτατα όρια, σχεδόν μηδενικά. Το ίδιο και το κρασί. Βέβαια εμείς έχουμε το προνόμιο ότι το ζυμώνει και το εμφιαλώνει ο Γεροβασιλείου που είναι κορυφή».
Εκδηλώσεις, δράσεις και… γάμοι
Το πάρκο «Δόξας», πέραν του εκπαιδευτικού και πολιτιστικού του χαρακτήρα, από το περασμένο καλοκαίρι απέκτησε και μία ακόμη χρήση: αυτή της διεξαγωγής πολιτικών γάμων στο τμήμα του Αμπελώνα. «Ο χώρος αξιοποιείται, κάνουμε και γάμους. Έπειτα και από την ανακαίνιση που έγινε, προσφέρεται και για κάθε είδους εκδήλωση, όπως το urban picnic festival», υπογραμμίζει ο αντιδήμαρχος.
Πλέον, ο Αστικός Αμπελώνας, μπήκε και επίσημα στη λίστα τοποθεσιών για την πραγματοποίηση γάμων, με τον κ. Διαμαντάκη να τονίζει πως πέραν του ευχάριστου περιβάλλοντος, πρόκειται για μία εξαιρετικά οικονομική εναλλακτική για τα μελλόνυμφα ζευγάρια.
«Είχα προτείνει από πέρυσι την ιδέα να γίνονται εκεί γάμοι, όπως πηγαίνουν και κάνουν γάμους σε κτήματα. Ο αμπελώνας μας δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αυτά. Υπάρχουν άτομα που δεν έχουν ή δεν θέλουν να διαθέσουν πολλά χρήματα για κτήματα κλπ. Μπορούν να κάνουν έναν πολιτικό γάμο εκεί, ίσως να πάρουν και ένα οικονομικό catering και να κάνουν έναν όμορφο γάμο. Έχει γίνει ένας γάμος, του χρόνου πιστεύω πως θα έχουμε και άλλους. Δεν το είχαμε στη λίστα των τοποθεσιών που γίνονται γάμοι. Είχαμε το δημαρχείο και τη βίλα Bianca. Τώρα προσθέσαμε και τον Αμπελώνα, οπότε όταν πηγαίνει κάποιο ζευγάρι μπορεί να επιλέξει τον αμπελώνα», σημειώνει χαρακτηριστικά.
