Μόλις λίγες ώρες πριν από την άφιξη του Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, για πρώτη φορά μετά την «ενέδρα» του Φεβρουαρίου και ενώ βρίσκεται αντιμέτωπος με το μεγαλύτερο δίλημμα για το μέλλον της χώρας του, ρωσικές επιθέσεις έπληξαν ουκρανικές πόλεις, καταδεικνύοντας με τον πιο ωμό τρόπο ότι η Μόσχα παραμένει ακάθεκτη.
Η αφετηρία για τις κρίσιμες διαβουλεύσεις είναι η «γραμμή Αλάσκας». Ο Ντόναλντ Τραμπ «μπήκε» στη συνάντηση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στο Άνκορατζ πιέζοντας για κατάπαυση του πυρός και απειλώντας με «σοβαρές συνέπειες» και αυστηρότερες κυρώσεις αν η Μόσχα δεν συμφωνούσε να σταματήσει τις εχθροπραξίες. «Βγήκε» όμως από τις κλειστές πόρτες εγκαταλείποντας το πάγιο αίτημά του για εκεχειρία υπέρ μιας «πλήρους ειρηνευτικής συμφωνίας», ευθυγραμμιζόμενος ουσιαστικά με τη θέση του Κρεμλίνου.
«Έχει αποφασιστεί από όλους ότι ο καλύτερος τρόπος να τελειώσει ο φρικτός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι να πάμε απευθείας σε μια συμφωνία ειρήνης […] και όχι σε μια απλή συμφωνία εκεχειρίας, που πολλές φορές δεν ‘αντέχει'», είπε ο Τραμπ για να καταστήσει σαφές το πλαίσιο των αποψινών συνομιλιών στον Λευκό Οίκο.
Πετώντας τη μπάλα στο γήπεδο του Κιέβου, και κατ’ επέκταση της Ευρώπης, ο Αμερικανός πρόεδρος κλιμάκωσε με σειρά μηνυμάτων την πίεση: «Κάντε μια συμφωνία», είπε απευθυνόμενος στους Ουκρανούς, προσθέτοντας «η Ρωσία είναι μια πολύ μεγάλη δύναμη, κι αυτοί δεν είναι». Στη συνέχεια υποστήριξε ότι «ο πρόεδρος Ζελένσκι μπορεί να βάλει τέλος στον πόλεμο σχεδόν αμέσως, αν το θελήσει, ή μπορεί να συνεχίσει να πολεμά», ενώ ξεκαθάρισε -όχι για πρώτη φορά ωστόσο- ότι σε οποιαδήποτε ειρηνευτική διευθέτηση «δεν θα υπάρξει ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ» και «δεν υπάρξει επιστροφή» της Κριμαίας, την οποία η Ρωσία έχει προσαρτήσει μονομερώς από το 2014.
Στην Ουάσινγκτον, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι προσήλθε έχοντας πλάι του μια ομάδα Ευρωπαίων ηγετών που επιζητούν να προτάξουν κοινό μέτωπο τόσο έναντι της Μόσχας, όσο και έναντι της Ουάσινγκτον, κινούμενες σε λεπτή διπλωματική γραμμή έναντι της προεδρίας Τραμπ και επιδιώκοντας σαφήνεια από πλευράς της για όλα όσα διημείφθησαν στην Αλάσκα, καθώς και τις εγγυήσεις ασφαλείας που εμφανίζεται τώρα διατεθειμένη να παράσχει στο Κίεβο. Ο Ζελένσκι συναντάται πρώτα κατ' ιδίαν με τον Ντόναλντ Τραμπ και ακολουθεί η διάσκεψη παρουσία των Ευρωπαίων ηγετών.
Στην Ουάσινγκτον βρίσκονται ο ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ, η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, ο Φινλανδός πρόεδρος Αλεξάντερ Στουμπ, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε και η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η ταυτόχρονη παρουσία τόσων ηγετών, με τόσο μικρό χρόνο προετοιμασίας, περιγράφεται ως εξέλιξη χωρίς σύγχρονο προηγούμενο για διαβούλευση σε συνθήκες πολέμου, στοιχείο που αναδεικνύει πόσο υψηλό είναι το διακύβευμα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τη δυτική συνοχή.
Η αντίδραση Ευρωπαίων αξιωματούχων και αναλυτών στη μετατόπιση του Τραμπ από την εκεχειρία προς μια πλήρη συμφωνία ήταν σύνθετη. Από τη μια πλευρά, εκφράστηκε ανακούφιση ότι δεν υπήρξαν τετελεσμένα με συμφωνία ευνοϊκή προς τη Μόσχα στην Αλάσκα· από την άλλη, καταγράφηκε η εκτίμηση ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν απέκτησε χρόνο και χώρο για να συνεχίσει να προωθείται στο ουκρανικό έδαφος, να ενισχύσει την εικόνα του στη διεθνή σκηνή και να αποτινάξει με αμερικανική χείρα βοηθείας την ταμπέλα του παρία.
Πέραν σαφώς του εδαφικού, το κρίσιμο ζήτημα στις διαβουλεύσεις με τον Ντόναλντ Τραμπ είναι, όπως το θέτουν ευρωπαϊκές πηγές, «μέχρι πού» θα φτάσει η αμερικανική υποστήριξη σε εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία. Η ομάδα των Ευρωπαίων ηγετών έχει ως αποστολή να αξιοποιήσει την ατομική και συλλογική της επιρροή, ώστε να πείσει τον Αμερικανό πρόεδρο να απομακρυνθεί από θέσεις που περιγράφονται ως φιλορωσικές και τις οποίες υιοθέτησε «μετά από λίγες μόλις ώρες» συνομιλιών με τον Πούτιν στο Άνκορατζ. Η αίσθηση του κατεπείγοντος ενισχύεται και από την εκτίμηση ότι, παρά τον διευρυνόμενο ρόλο της Ευρώπης ως βασικού στρατιωτικού, οικονομικού και πολιτικού υποστηρικτή της Ουκρανίας, η μελλοντική ασφάλεια του Κιέβου δεν μπορεί να θεωρείται διασφαλισμένη χωρίς την ουσιαστική στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών.
Παρά τις εντάσεις, από τη σύνοδο της Αλάσκας προέκυψε και ένα στοιχείο που η ουκρανική ηγεσία υποδέχθηκε θετικά. Ο ειδικός απεσταλμένος του προέδρου των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, δήλωσε ότι η Ρωσία εμφανίστηκε διατεθειμένη να μην εμποδίσει τη διαμόρφωση ισχυρών δυτικών εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία στο πλαίσιο μιας πιθανής ειρηνευτικής συμφωνίας, κάνοντας λόγο περί μοντέλου ανάλογου με το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ για τη συλλογική άμυνα. Ο Ζελένσκι μίλησε για «σημαντική αλλαγή» και σημείωσε ότι «είναι σημαντικό η Αμερική να συμφωνεί να εργαστεί με την Ευρώπη για την παροχή εγγυήσεων ασφαλείας στην Ουκρανία», επιμένοντας πως απαιτούνται «αποτελεσματικές εγγυήσεις», σε αντιδιαστολή με εκείνες του 1994 που αποδείχθηκαν κενές περιεχομένου.
Ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει διευκρινίσει ακόμη το περιεχόμενο και την έκταση αυτών των εγγυήσεων. Παραμένει ασαφές το εύρος και η αξιοπιστία των δεσμεύσεων, με αρκετούς αναλυτές να αμφισβητούν πλήρως κατά πόσο ο Αμερικανός πρόεδρος θα ήταν διατεθειμένος να οδηγήσει τις ΗΠΑ σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Ο Ίβο Ντάαλντερ, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, υπογράμμισε τη σημασία των εγγυήσεων, τονίζοντας ότι «απλώς δεν είναι αξιόπιστο» να πιστεύει κανείς πως η Ουκρανία θα απολαμβάνει την ίδια προστασία χωρίς ένταξη στη Συμμαχία. «Δεν πιστεύω ότι ο πρόεδρος Τραμπ είναι διατεθειμένος να πάει σε πόλεμο κατά της Ρωσίας για την Ουκρανία», δήλωσε στο BBC.
Δίνοντας το στίγμα, ο Εμανουέλ Μακρόν συνόψισε την ευρωπαϊκή αποστολή σε δύο άξονες: να παρουσιαστεί «ενιαίο μέτωπο» πλάι στην Ουκρανία και να ζητηθεί από την αμερικανική πλευρά να προσδιορίσει «σε ποιο βαθμό» προτίθεται να στηρίξει εγγυήσεις ασφαλείας που θα προσφερθούν κατόπιν μίας ειρηνευτικής συμφωνίας. Ο Γάλλος πρόεδρος τόνισε ότι «αν σήμερα δεν είμαστε ισχυροί, θα πληρώσουμε ακριβά αύριο», επιμένοντας στην ανάγκη ευρωπαϊκής συνοχής και μίας σαφούς αμερικανικής στάσης ως προς τις εγγυήσεις ασφαλείας.
Όσον αφορά στο εδαφικό, στον πυρήνα του βρίσκεται η ανατολική Ουκρανία και ειδικότερα το Ντονμπάς που συνενώνει τις επαρχίες Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Το Κρεμλίνο απαιτεί να αποσυρθούν μονομερώς οι ουκρανικές δυνάμεις από τμήματα του Ντονμπάς που εξακολουθούν να ελέγχουν, με αντάλλαγμα να «παγώσει» η γραμμή του μετώπου πιο νότια, στις περιφέρειες Ζαπορίζια και Χερσώνα. Σε αυτή τη βάση, οι ρωσικές δυνάμεις θα σταματούσαν την επίθεσή τους στις παράκτιες περιοχές της Μαύρης Θάλασσας στα νότια, όπου οι κύριες πόλεις παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο.
Το να παραδώσει η Ουκρανία εκτάσεις του Ντονμπάς, στρατηγικά και οικονομικά κρίσιμες, τις οποίες οι ρωσικές δυνάμεις δεν έχουν καταφέρει να καταλάβουν σε τρεισήμισι χρόνια πολέμου, χαρακτηρίζεται εκ των πραγμάτων αδύνατο να γίνει αποδεκτό από το Κίεβο σε πολιτικό, συνταγματικό, οικονομικό και στρατηγικό επίπεδο. Έως σήμερα, ρωσοκρατείται το μεγαλύτερο μέρος του Λουχάνσκ και περίπου το 70% της επαρχίας Ντονέτσκ. Στρατηγικά, οι πόλεις Κραματόρσκ και Σλοβιάνσκ λειτουργούν ως ουκρανικός στρατιωτικός κόμβος από το 2014 και συγκαταλέγονται στα πιο οχυρωμένα σημεία του μετώπου. Μια πιθανή υποχώρηση θα σήμαινε απώλεια κρίσιμων αμυντικών γραμμών, ενώ στην περιοχή εξακολουθούν να ζουν τουλάχιστον 200.000 πολίτες. Σε αυτό το πλαίσιο, η προοπτική παραχώρησης «εκτάσεων του Ντονμπάς», όπως έχει μεταφερθεί από Ευρωπαίους αξιωματούχους, συνιστά για το Κίεβο κόκκινη γραμμή.
Η ουκρανική θέση, όπως την παρουσίασε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αφήνει περιθώριο να συζητηθούν εδαφικές ρυθμίσεις στο πλαίσιο μιας συνολικής συμφωνίας για τον τερματισμό της εισβολής, όχι όμως πριν από μία κατάπαυση του πυρός και όχι με τη «θυσία» ουκρανικων εδαφών που η Ρωσία δεν έχει καταλάβει. «Η Ουκρανία θα απορρίψει οποιαδήποτε ρωσική πρόταση για παραχώρηση του Ντονμπάς», έχει υπογραμμίσει ο Ζελένσκι, προειδοποιώντας ότι μια τέτοια κατάληξη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για μελλοντικές επιθέσεις. Παράλληλα, υπενθύμισε ότι το ουκρανικό Σύνταγμα απαιτεί δημοψήφισμα για οποιαδήποτε μεταβολή εδαφών, όρος που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο οποιαδήποτε παραχώρηση. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η ανάλυση του Αλεξάντερ Γκαμπούεφ, διευθυντή του Carnegie Russia Eurasia Center, ο οποίος χαρακτήρισε την πρόταση του Κρεμλίνου «πολύ έξυπνη κίνηση» και εν δυνάμει «τοξικό χάπι» που θα μπορούσε είτε να προκαλέσει εσωτερική φθορά στην Ουκρανία είτε να οδηγήσει τον Ντόναλντ Τραμπ να απομακρυνθεί από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι αν εκείνος δεν αποδεχθεί τους όρους.
Η θέση του Ντόναλντ Τραμπ για το τι θα πρέπει να περιέχει μια πιθανή ειρηνευτική συμφωνία παραμένει το κεντρικό ζήτημα. Πέρα από το αναμενόμενο «’όχι' στο ΝΑΤΟ'» για την Ουκρανία και το «'όχι' στην επιστροφή» της Κριμαίας, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει στείλει ξεκάθαρα το σήμα ότι θα ασκηθεί ισχυρή πίεση προς το Κίεβο να «κάνει μια συμφωνία». Η ανάγνωση αυτή συναντά την προειδοποίηση του Νίκολας Ντάνγκαν, ανώτερου στελέχους του European Leadership Network, ο οποίος επισημαίνει ότι «η πρόκληση είναι να επιτευχθεί ευθυγράμμιση μεταξύ όσων φαίνονται πολύ διαφορετικά πράγματα - τι θέλει ο Τραμπ, τι θέλουν οι Ευρωπαίοι, τι θέλει ο Πούτιν. Οι Ευρωπαίοι θέλουν μια κυρίαρχη Ουκρανία. Ο Τραμπ θέλει μια συμφωνία ειρήνης. Αυτά δεν είναι το ίδιο πράγμα». Στο ίδιο πνεύμα, ο σχολιασμός του Στίβεν Κόλινσον στο CNN εστιάζει στο ότι, παρά την κριτική που ασκήθηκε για τη σύνοδο της Αλάσκας και για την προσέγγιση του Τραμπ προς τον Πούτιν, ο Αμερικανός πρόεδρος παραμένει ο μοναδικός δυνητικός καταλύτης για μία συμφωνία. «Ενώ ο Πούτιν δεν δείχνει σημάδια ότι θέλει την ειρήνη, η αμερικανική πίεση, αν ασκηθεί σωστά, ίσως είναι ο μόνος τρόπος να σταματήσει ο πόλεμος», αναφέρει.
Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες απηχεί η ανησυχία ότι ο Αμερικανός πρόεδρος θα επιχειρήσει να επιβάλει στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι μια εκδοχή διευθέτησης που αντανακλά τις προτιμήσεις του Κρεμλίνου και ότι, εάν ο Ουκρανός πρόεδρος απορρίψει μια τέτοια «αδύνατη επιλογή», ο Λευκός Οίκος θα του επιρρίψει την ευθύνη για το αδιέξοδο και θα νίψει τας χείρας του - με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.
Πηγή: Liberal.gr/Ευαγγελία Μπίφη
