Προωθημένο φυλάκιο της Τουρκίας, η Λιβύη εργαλειοποιείται σε πρώτη φάση από την κυβέρνηση Ερντογάν με την επιδίωξη να ακυρωθούν οι έρευνες της Chevron, ενώ πιθανώς έπεται η καλλιέργεια κλίματος έντασης με την έξοδο του Oruc Reis ή έτερου τουρκικού ερευνητικού σκάφους, συνοδεία πολεμικών πλοίων, νοτίως της Κρήτης, επισημαίνει ο κ. Καμπουρίδης, αντιστράτηγος ε. α. και συνεργάτης του αμερικανικού Ινστιτούτου Defense & Foreign Affairs.
Ζητούμενο για την Αθήνα, η απρόσκοπτη προώθηση των ερευνών υδρογονανθράκων από πλευράς πετρελαϊκών εταιριών και πρωτίστως της Chevron που θα σημάνουν και την ακύρωση του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου στην πράξη, αναφέρει ο κ. Καμπουρίδης καθώς αποτυπώνει ακριβώς γιατί η Τουρκία αισθάνεται ότι απειλείται το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Ο ίδιος δίνει έμφαση στη σημασία του συντονισμού με την Αίγυπτο και την κινητοποίηση του ευρωπαϊκού παράγοντα, ενώ επισημαίνει πως στην πράξη -και δεδομένης της συμπεριφοράς της Λιβύης- η Αθήνα θα μπορούσε να ανακηρύξει μονομερώς ΑΟΖ στη βάση της μέσης γραμμής.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
Κύριε Καμπουρίδη, γιατί η Λιβύη ανεβάζει διαρκώς τον δείκτη της διπλωματικής έντασης επιχειρώντας την επιβολή τετελεσμένων στη βάση του τουρκολιβυκού μνημονίου;
Η Τουρκία υιοθέτησε επίσημα το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας το 2018. Το Νοέμβριο του 2019, στη βάση του δόγματος υλοποίησης της Γαλάζιας Πατρίδας, υπεγράφη το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Ο θεωρητικός του δόγματος αυτού, υποναύαρχος ε.α. Τζιχάτ Γιαϊτζί, έχει μάλιστα δηλώσει πολλάκις ότι ο ορισμός των θαλασσιών ζωνών Τρίπολης-Άγκυρας αποτελεί τον πυρήνα της εφαρμογής του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας. Η Τουρκία, συνεπώς, έχει κάθε λόγο, στο πλαίσιο της υψηλής στρατηγικής της και του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας, να επιδιώκει την προστασία και εμπέδωση της εφαρμογής του μνημονίου.
Από τη δημοσιοποίηση του δόγματος έως σήμερα έχουμε δει συγκεκριμένα βήματα και αντιδράσεις της Τουρκίας σε συγκεκριμένες ενέργειες της Ελλάδος. Η Τουρκία αντέδρασε στην υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου διότι θεώρησε ότι διεμβόλιζε το τουρκολιβυκό μνημόνιο - θυμόμαστε την έξοδο του Oruc Reis και τις έρευνες που πραγματοποίησε νοτιοανατολικά της Κρήτης, δηλαδή στην περιοχή του τουρκολιβυκού μνημονίου, «σαλαμοποιώντας» με διαδοχικές Navtex την περιοχή και νοτίως του Καστελόριζου.
Ακολούθως, η Άγκυρα θεώρησε ότι η Αθήνα επίσης διεμβόλιζε το τουρκολιβικό μνημόνιο με το καλώδιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος στην Κάσο και απάντησε με στρατιωτική - ναυτική παρουσία προς την κατεύθυνση αυτή. Και τώρα βλέπουμε ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί τη Δυτική Λιβύη, έχοντας προσπαθήσει να εμπλέξει και την ανατολική πλευρά, έναντι μίας κατά τη δική της θεώρηση διεμβόλισης του τουρκολιβυκού μνημονίου που ήταν η αδειοδότηση για έρευνες από την Chevron στα δύο μεγάλα οικόπεδα νοτίως της Κρήτης.
Η Τουρκία, λοιπόν, θεωρεί ότι η χορήγηση αδειών στον αμερικανικό πετρελαϊκό κολοσσό στη συγκεκριμένη περιοχή διεμβολίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, άρα και το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Και ενώ στις δύο πρώτες περιπτώσεις που ανέφερα είχαμε δει αντίδραση της ίδιας της Τουρκίας, τώρα εμπλέκει τη Λιβύη και μάλιστα έχει προσπαθήσει να εμπλέξει και τη Δυτική και την Ανατολική Λιβύη.
Για το λόγο αυτό έχουμε δει αυτές τις αντιδράσεις από την πλευρά της Βεγγάζης - Χαλίφα Χαφτάρ περί παραβίασης της ΑΟΖ της Λιβύης για το ζήτημα των ερευνών νοτίως της Κρήτης, τις επισκέψεις αξιωματούχων της Βεγγάζης στην Τουρκία και τη συμφωνία της Τρίπολης με την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου TPAO. Αλλά το «κερασάκι στην τούρτα» αποτελεί η ρηματική διακοίνωση της Τρίπολης που αμφισβητεί ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα και αποκαλύπτει περίτρανα ότι η Λιβύη έχει καταστεί δορυφόρος της Τουρκίας και λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων της.
Οι αντιδράσεις της Τρίπολης και η προσέγγιση της Τουρκίας με την πλευρά Χαφτάρ εκδηλώθηκαν αφότου υπήρξε ενδιαφέρον από την Exxon Mobil και κυρίως από τη Chevron για έρευνες νοτίως της Κρήτης, γεγονός το οποίο η Τουρκία θεώρησε απειλή για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, άρα για το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Η διατύπωση της ρηματικής διακοίνωσης της Λιβύης απηχεί ξεκάθαρα τις μαξιμαλιστικές θέσεις της Τουρκίας ότι τα νησιά δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και βάση οριοθέτησης ΑΟΖ αναφερόμενη ακόμη και στην ελληνική ΑΟΖ στο Ιόνιο. Επί του τελευταίου θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η Τουρκία αντιδρούσε και για την περίπτωση επέκτασης των Χωρικών Υδάτων στο Ιόνιο, πριν την επέκταση αυτών και την ανακήρυξη ΑΟΖ από την πλευρά της Ελλάδας, παρότι το τουρκικό casus belli αναφέρεται στο Αιγαίο.
Σε κάθε περίπτωση, είναι δεδομένος ο «δάκτυλος» της Άγκυρας στη λιβυκή ρηματική διακοίνωση, καθώς στην ουσία επαναδιατυπώνονται οι πάγιες θέσεις για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Τουρκία το Δίκαιο της Θάλασσας.
Ζητούμενο της Άγκυρας να φρενάρει τις έρευνες της Chevron νότια της Κρήτης, δεδομένου ότι δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί ευθέως με πετρελαϊκούς κολοσσούς και δη των ΗΠΑ, και μέχρι πού μπορεί να φθάσει γι’ αυτό;
Η Τουρκία, όπως προανέφερα και όπως το διατυπώνετε και εσείς, προσπαθεί να σταματήσει τις έρευνες αυτές γιατί «παραβιάζεται» το τουρκολιβικό μνημόνιο και το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας.
Η Άγκυρα δείχνει να θεωρεί ότι οι καλές σχέσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, θα προκαλέσουν την παρέμβαση του τελευταίου προκειμένου να βρεθεί μια λύση που θα την ικανοποιεί, δεδομένου ότι η Chevron είναι αμερικανική εταιρεία.
Παράλληλα από αρμόδιες πηγές της Τουρκίας έχει αναφερθεί ότι ένα εκ των δύο ερευνητικών σκαφών της χώρας -ίσως και το Oruc Reis που ενώ ήταν στη Σομαλία, επέστρεψε στην Τουρκία για συντήρηση- θα βρεθεί σε αποστολή νοτίως της Κρήτης. Συνεπώς, δεν αποκλείεται να δούμε νοτίως της Κρήτης και συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά πλοία το Oruc Reis ή κάποιο από τα άλλα δύο τουρκικά ερευνητικά σκάφη, ενδεχομένως και το Barbaros.
Η Τουρκία θα προσπαθήσει να προκαλέσει ένταση προκειμένου να ακυρώσει τις έρευνες και την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων νοτίως της Κρήτης. Σε πρώτη φάση χρησιμοποιεί ως proxy τη Λιβύη. Προσπαθεί να «παγώσει» τις ενέργειες της Ελλάδας προς την κατεύθυνση της συνεργασίας με τη Chevron μέσω της συγκεκριμένης ρηματικής διακοίνωσης και σε δεύτερη φάση, αν δει ότι αυτό δεν αποδίδει, νομίζω ότι θα δούμε τουρκικό ερευνητικό σκάφος συνοδεία πολεμικών πλοίων νότια της Κρήτης. Είναι γνωστό ότι η Τουρκία διατηρεί ναυτική δύναμη 3-4 πολεμικών πλοίων στο λιμάνι Μισράτα της Λιβύης.
Τη συνέχεια θεωρώ θα καταδείξει και η αποφασιστικότητα της Chevron να συνεχίσει τις έρευνες παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας και της Λιβύης, με τον Ερντογάν να επενδύει, όπως προανέφερα, και στις άριστες σχέσεις που τουλάχιστον φαίνεται ότι έχει με τον Ντόναλντ Τραμπ.
Ζητούμενο για εμάς είναι να συνεχιστεί αδιάλειπτα το πρόγραμμα και να παραμείνει το ενδιαφέρον της Chevron ή οποιασδήποτε άλλης εταιρείας.
Τι περιθώρια υπάρχουν για έναν ουσιαστικό διάλογο οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ από τη στιγμή που η Τρίπολη κινείται σε αυτό το μοτίβο θέτοντας ως «βάση» την αποδοχή του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου; Και τι μπορεί να κάνει η Αθήνα στην πράξη;
Με δεδομένη αυτή τη συμπεριφορά της Λιβύης, αυτό που μπορεί να πράξει η Ελλάδα είναι να ανακηρύξει μονομερώς ΑΟΖ στη βάση της μέσης γραμμής. Ουδείς μας αφαιρεί το δικαίωμα να προχωρήσουμε στη βάση αυτή μιας και τα νησιά όπως και η Κρήτη σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας δικαιούνται ΑΟΖ. Μπορεί η Ελλάδα να προχωρήσει ακόμη και σε επέκταση των Χωρικών Υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, δεδομένου ότι η επίκληση του casus belli εκ μέρους της Τουρκίας γίνεται μόνο για το Αιγαίο και όχι για το Λιβυκό Πέλαγος, και δεν αναμένεται τουρκική αντίδραση.
Ως προς το διάλογο, με αυτά τα δεδομένα δεν νομίζω ότι μπορούμε πλέον ούτε να συζητήσουμε, ούτε να πάμε στη Χάγη, διότι το τελευταίο προϋποθέτει να συμφωνήσουμε σε ένα συνυποσχετικό - το οποίο συνυποσχετικό σημαίνει ότι συμφωνούν και οι δύο πλευρές. Και εδώ δεν υπάρχει κοινός τόπος. Δεν μπορούμε να συζητάμε για επίλυση του θέματος ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Λιβύη, η οποία λειτουργεί ως δορυφόρος και προωθημένο φυλάκιο της Τουρκίας στην περιοχή.
Η ακύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου και της ρηματικής διακοίνωσης της Λιβύης θα πρέπει να συμβεί στο πεδίο και εννοώ μέσω της προώθησης των ερευνών από πλευράς πετρελαϊκών εταιρειών και πρωτίστως της Chevron. Η ακύρωση πρέπει να γίνει στην πράξη.
Αν λοιπόν εμείς προχωρήσουμε τις έρευνες, αν βρεθούν κοιτάσματα ικανά και προχωρήσει την εκμετάλλευση η Chevron, δεν νομίζω θα έχει δικαίωμα κανένας να θέτει άλλα ζητήματα. Επαναλαμβάνω ότι δεν μπορεί να γίνει καμία συζήτηση με αυτά τα δεδομένα και το ζητούμενο είναι να προχωρήσουν οι έρευνες της Chevron και όλες αυτές οι ενεργειακές συμφωνίες ώστε να ακυρωθεί στο πεδίο, δηλαδή στην πράξη, το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Γενικευμένη η αμφισβήτηση των θαλασσίων ζωνών βάσει του χάρτη που κατατέθηκε στον ΟΗΕ και αγγίζει και την ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία για μερική οριοθέτηση ΑΟΖ. Τι σηματοδοτεί αυτό;
Το γεγονός ότι με τη ρηματική διακοίνωση στον ΟΗΕ η Λιβύη δεν στρέφεται μόνο εναντίον της Ελλάδας αλλά και εναντίον της Αιγύπτου και συγκεκριμένα της συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου, δίνει ένα παράθυρο ευκαιρίας στην Αθήνα να κινηθεί από κοινού με το Κάιρο.
Ας μην ξεχνάμε ότι μετά την επαναπροσέγγιση Καΐρου-Άγκυρας το 2023, ένα από τα βασικά αιτήματα της Τουρκίας προς τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αλ-Σίσι ήταν να προχωρήσει σε μια συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο εις βάρος των συμφερόντων της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, κάτι το οποίο δεν έγινε δεκτό. Προσπάθησε δηλαδή η Τουρκία να χρησιμοποιήσει και την Αίγυπτο η οποία δεν ενέδωσε.
Το γεγονός ότι η επίμαχη ρηματική διακοίνωση βάζει και την Αίγυπτο στο «κάδρο» των λιβυκών, ή αν θέλετε στην ουσία των τουρκικών διεκδικήσεων, ανοίγει ένα παράθυρο συνεργασίας ανάμεσα στην Αθήνα και το Κάιρο προς την κατεύθυνση αυτή.
Μια Αίγυπτος που, εν τω μεταξύ, έχει χάσει τον έλεγχο του στρατάρχη Χαφτάρ και της Ανατολικής Λιβύης ως φαίνεται
Η Αίγυπτος δεν είναι τόσο ισχυρή όσο το προηγούμενο διάστημα και ειδικότερα αυτό φάνηκε μετά τον πόλεμο στη Γάζα. Όμως, εκτιμώ παραμένει μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή και θα πρέπει η Ελλάδα να έλθει σε συντονισμό μαζί της για τα θέματα αυτά.
Ποια η θέση και ο ρόλος του ευρωπαϊκού παράγοντα στις εξελίξεις;
Η Ελλάδα θα πρέπει να απαιτήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση η χορήγηση των κονδυλίων οικονομικής στήριξης και σταθεροποίησης της Λιβύης να «περνά» μέσα από μία θεώρηση των κοινών συμφερόντων των χωρών-μελών. Δεν θα πρέπει να χορηγείται οικονομική βοήθεια σε χώρες με θέσεις που πλήττουν τα κυριαρχικά δικαιώματα κρατών-μελών της ΕΕ και στην προκειμένη περίπτωση της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας - με δεδομένο ότι η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης περνάει και μέσα από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στη Μεσόγειο.
Να συναρτηθεί δηλαδή η διάθεση κονδυλίων στη Λιβύη από το σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας
Ακριβώς. Πρέπει να βάλουμε τον ευρωπαϊκό παράγοντα στο παιχνίδι.
Όσον αφορά τον Χαλίφα Χάφταρ που επιδιώκει οικονομική στήριξη και νομιμοποίηση και εκεί υπεισέρχεται και ο παράγοντας μεταναστευτικό με τουρκικό «δάκτυλο» επίσης;
Αν δούμε τον τρόπο με τον οποίο η Άγκυρα διαχειρίζεται την υπόθεση της Ανατολικής Λιβύης, διαπιστώνουμε ότι ενώ προαναγγέλλει εδώ και μήνες ότι επίκειται η επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου και από τη Βεγγάζη, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι ο Χαλίφα Χαφτάρ τηρεί μία στάση επιφυλακτική απέναντι στην Άγκυρα παρά την προσέγγιση και την επίδειξη φιλίας και στο στρατιωτικό τομέα από πλευράς της Άγκυρας προς τη Βεγγάζη. Εκεί υπάρχει, εκτιμώ, και ένα παράθυρο ευκαιρίας η Ελλάδα να συζητήσει τα σημαντικά θέματα και κυρίως το μεταναστευτικό, εμπλέκοντας και πάλι την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε συνάρτηση με τις επιδιώξεις της Τουρκίας, είναι υπαρκτό το ενδεχόμενο μια συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ με τη Συρία του καθεστώτος Τζολάνι;
Είναι γνωστό και από πλευράς αναλυτών και ειδικών, αλλά και από πλευράς του ίδιου του Χακάν Φιντάν, ότι η Τουρκία επιδιώκει μελλοντικά να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία. Όμως, θα πρέπει να πούμε ότι είναι ένα μεταβατικό καθεστώς αυτό του Τζολάνι. Ο ίδιος έχει πει ότι σε δύο χρόνια θα διεξαχθούν εκλογές προκειμένου να εκλεγεί μια νόμιμη κυβέρνηση. Θεωρώ ότι δεν μπορεί αυτή τη στιγμή η Τουρκία να υπογράψει μία συμφωνία ΑΟΖ με τη Συρία ενόσω η χώρα βρίσκεται σε μία ρευστή κατάσταση συνεχών συγκρούσεων και ζυμώσεων. Αποτελεί στρατηγική επιδίωξη της Άγκυρας, κάτι το οποίο αν σταθεροποιηθεί το καθεστώς Τζολάνι θα πρέπει να το περιμένουμε στο μέλλον αλλά όχι στο παρόν.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Λάζαρος Καμπουρίδης είναι απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Άμυνας, κάτοχος MBA από το Nottingham Trend University, Πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του ΔΠΘ, και υποψήφιος Διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου, ενώ διετέλεσε μέλος της Ελληνικής Διπλωματικής Αντιπροσωπείας στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο 1995-1999, Ακόλουθος Άμυνας στην Ελληνική Πρεσβεία στην Άγκυρα/παράλληλη διαπίστευση στο Μπακού την περίοδο 2013-2017. Είναι συνεργάτης του αμερικανικού Ινστιτούτου αναλύσεων, «Defense & Foreign Affairs». Αποστρατεύθηκε τον Μάρτιο / 2022.
Πηγή: Liberal/ Ευαγγελία Μπίφη
