Ένας καλός φίλος, δέκα χρόνια μεγαλύτερος από εμένα, όταν διάβασε το κείμενο μου για τους ανταρτόπληκτους την προηγούμενη εβδομάδα, αμέσως μου τηλεφώνησε και μου διηγήθηκε ένα περιστατικό.
Τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, το πατρικό του βρισκόταν ψηλά στην Ίωνος Δραγούμη. Το αγαπημένο παιχνίδι της τσακαλοπαρέας ήταν ο πετροπόλεμος. Με μικρές πετρούλες, με τα αδύναμα χεράκια τους, προσπαθούσαν να πετύχουν κάπου στο σώμα τον αντίπαλο. Στόχος τους να ακουστεί το «ωχ!» Μια μέρα αποφάσισαν να κατέβουν λίγο παρακάτω και να παίξουν πετροπόλεμο με τα παιδιά που έμεναν στο Καραβάν—Σαράι. «Όλοι γυρίσαμε καταματωμένοι στα σπίτια μας. Μας πετούσαν με μεγάλη δύναμη τις πέτρες των οποίων το μέγεθος δεν είχε καμιά σχέση με τις δικές μας τις πετρούλες. Αυτά τα παιδιά, χωριατόπαιδα τα περισσότερα, πολεμούσαν κανονικά». Ήταν ολοφάνερο πως ασυνείδητα είχαν αφομοιώσει όλη την αγριότητα της εποχής που είχαν βιώσει στην ύπαιθρο και την εξωτερίκευαν ακόμα και στο παιχνίδι. Όπως μου είπε ο φίλος μου, «δεν έπαιζαν, πολεμούσαν».
Αυτά τα παιδιά του Καραβάν—Σαράι και των άλλων κρατικών καταυλισμών ήταν τα τυχερά. Τα περισσότερα ήταν με τις οικογένειές τους και το κυριότερο, ήταν ασφαλή, καθώς πέραν όλων των άλλων γλίτωσαν και την επαναδιαλογή.* Διότι υπήρχαν και τα παιδιά που περιφέρονταν μόνα τους στα εγκαταλελειμμένα χωριά, ξυπόλητα, με κουρέλια και πάνω από όλα νηστικά. Οι γονείς τους είτε είχαν σκοτωθεί είτε αγνοούνταν είτε είχαν ανέβει στο βουνό. Αυτά τα παιδιά τα περιμάζεψε ο Εθνικός Στρατός και τα συγκέντρωσε σε ειδικούς χώρους σε όλη την Ελλάδα.
Το Ωραιόκαστρο ήταν ένας προσφυγικός οικισμός. Οι κυβερνήσεις προσέφεραν γη στους πρόσφυγες για να εγκατασταθούν εκεί. Έτσι μοιράστηκαν κτήματα κυρίως σε Πόντιους πρόσφυγες για αυτό και εθεωρείτο ένα ποντιακό χωριό. Εκεί η βασίλισσα Φρειδερίκη στις 11 Ιουλίου 1947 ίδρυσε την πρώτη παιδόπολη στην Ελλάδα με το όνομα «Αγία Ειρήνη». Θυμάμαι, πολύ αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όντας παραθεριστές, με τα ποδήλατά μας κάναμε εξερευνήσεις έξω από το χωριό. Περνούσαμε από έναν περιφραγμένο χώρο-- αφού με συνεχή ορθοπεταλιά ανεβαίναμε μια δύσκολη ανηφόρα-- με μια τεράστια ελληνική σημαία και με πάρα πολλά παιδάκια στην δική μας την ηλικία περίπου και μεγαλύτερα.
Ασβεστωμένα κτίρια, σε μια μεγάλη έκταση με γήπεδα και ένα μικρό υπαίθριο θέατρο. Ακούγαμε συνεχώς τις σφυρίχτρες των υπευθύνων και τα τραγούδια των οικοτρόφων. Ρωτώντας, μάθαμε πως είναι μια παιδόπολη, αλλά μέχρις εκεί. Τα υπόλοιπα τα έμαθα πολύ αργότερα. Ένα καλοκαίρι, πρέπει να ήταν του 1962, επισκέφτηκε τη συγκεκριμένη παιδόπολη η πριγκίπισσα Ειρήνη, συνοδευόμενη από αξιωματούχους της Θεσσαλονίκης.
Από τις αναμνήσεις όσων πέρασαν από τις παιδοπόλεις, τους επονομαζόμενους παιδοπολίτες, προκύπτει πως τότε στα δύο χρόνια του εμφυλίου τα παιδιά ζούσαν σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον. Υπήρχε φαγητό, ικανοποιητικές συνθήκες υγιεινής, με ιατρική παρακολούθηση, αξιοπρεπής ένδυση και υπόδηση και πάνω από όλα στην αντιμετώπισή τους δεν υπήρχαν διακρίσεις. Και πώς να υπάρξουν; Τα παιδάκια στα χωριά τους, στην πρώτη γραμμή του πυρός, ήταν αδύνατον να καταλάβουν τι γινόταν. Το μόνο που βίωναν ήταν τη δυστυχία και τον θάνατο. Αργότερα, ψάχνοντας, μάθαιναν. Έτσι, ήταν σημαντικό το γεγονός πως εκεί μέσα είχαν αποκοπεί πλήρως από όλα όσα διαδραματίζονταν στην Ελλάδα. Ζούσαν κυριολεκτικά σε έναν άλλον κόσμο.
Η παιδόπολη Ωραιοκάστρου, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, όπως και οι άλλες παιδοπόλεις, συνέχισε να δέχεται παιδιά τα οποία οι οικογένειές τους αδυνατούσαν να θρέψουν. Υπήρχε κανονικό επισκεπτήριο των οικείων τους οι οποίοι μπορούσαν, όταν είχαν τακτοποιηθεί οικονομικά, να τα πάρουν στην οικογένειά τους και πάλι. Πάρα πολλά από αυτά τα παιδιά, πάντα σύμφωνα με τις αφηγήσεις τους, έμαθαν τέχνες εκεί μέσα, ένα απαραίτητο εφόδιο για τη συνέχεια.
Το ΚΚΕ κατήγγειλε τότε πως η Φρειδερίκη δημιουργούσε σύγχρονους γενίτσαρους στις παιδοπόλεις. Αυτή η θέση μετά τη Μεταπολίτευση έγινε το κυρίαρχο αφήγημα των ιστορικών της Αριστεράς, κάτι που αποτελούσε μια διαστρέβλωση των γεγονότων. Χιλιάδες παιδιά σώθηκαν, όσα είχαν οικογένειες κάποια στιγμή επέστρεψαν σε αυτές και σχεδόν όλα μιλούσαν, στις μετέπειτα διηγήσεις τους, με τα καλύτερα λόγια για εκείνα τα πολύ δύσκολα χρόνια. Τα εκ των υστέρων αφηγήματα προσφέρονται για ιδεολογική εργαλειοποίηση των γεγονότων, στον βαθμό που εντάσσονται σε ένα ευρύτερο, κεντρικό ερμηνευτικό σχήμα.
*Τι ήταν η επαναδιαλογή; Όσα παιδιά μεταξύ 14-16 ετών οι αντάρτες τα προωθούσαν στις λαϊκές δημοκρατίες—με ή χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων τους— εκεί εκπαιδεύτηκαν στα όπλα και χρίστηκαν μαχητές. Στη συνέχεια τα έστειλαν στα μέτωπα του πολέμου για να πολεμήσουν, λόγω έλλειψης εφεδρειών. Είναι άγνωστος ο αριθμός αυτών των εφήβων που σκοτώθηκαν στον εμφύλιο.
