Τα τελευταία 13 χρόνια ο πληθυσμός της χώρας μας μειώθηκε κατά 500.000 άτομα, ενώ ταυτόχρονα καταγράφουμε έναν από τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1,3 - 1,4 παιδιά). Η Ελλάδα είναι πλέον μια γερασμένη χώρα αφού σχεδόν το 23% των κατοίκων της είναι άνω των 65 ετών. Την ίδια στιγμή παρατηρείται και η προοδευτική αύξηση των ποσοστών ατεκνίας που αφορά πλέον περίπου 1 στα 5 άτομα.
Φέτος γράφτηκαν στην A’ δημοτικού 71.200 παιδιά σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας, 45.000 λιγότερα από τη σχολική χρονιά 2010-2011 που ο αριθμός ήταν περίπου 115.000 παιδιά. Στον νομό Ημαθίας επιπλέον 4 νηπιαγωγεία ανέστειλαν τη λειτουργία τους για τη φετινή χρονιά ανεβάζοντας τον συλλογικό αριθμό στα 11 τα τελευταία χρόνια.
Το ερώτημα λοιπόν είναι αν το πρόβλημα είναι αριθμητικό ή αν συνδέεται με ένα ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό φάσμα. Η απάντηση βεβαίως είναι σαφής, είναι κάτι περισσότερο από μια στρατηγική για την ανάσχεση της τάσης γήρανσης. Το δημογραφικό είναι ένα κυρίαρχο ζήτημα που δεν λύνεται με πρόσκαιρα επιδοματικά μέτρα αλλά χρειάζεται μια πολυεπίπεδη οριζόντια πολιτική σε όλους τους τομείς διακυβέρνησης που θα δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα προσφέρει στους νέους ένα σταθερό και αξιοπρεπές πλαίσιο ζωής και θα καθιστά ελκυστική την απόφαση δημιουργίας οικογένειας.
Το αίσθημα αβεβαιότητας των νέων για το μέλλον, τους οδηγεί στη μετανάστευση και συμβάλλει στη διατήρηση χαμηλών ποσοστών γονιμότητας. Η μετανάστευση των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό δεν οφείλεται μόνον στην πρόσφατη οικονομική κρίση που οδήγησε σε εξαγωγή εγκεφάλων, συνέβαλε στη μείωση και γήρανση του πληθυσμού και επηρέασε τα ποσοστά γονιμότητας, αλλά κυρίως οφείλεται στην αδυναμία εύρεσης εργασίας αντίστοιχης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές εξέλιξης, αντίστοιχες απολαβές και καλές εργασιακές συνθήκες. Οφείλεται επίσης στις χρόνιες παθογένειες, όπως η έλλειψη αξιοκρατίας και κοινωνικών όρων διαβίωσης. Τέλος, το ζήτημα της στέγασης, που αναδεικνύεται σε μείζον τα τελευταία χρόνια, έρχεται να προστεθεί στα παραπάνω.
Η ελληνική πολιτεία αν θέλει να ανατρέψει την δημογραφική τάση θα πρέπει να ενισχύσει το ανθρώπινο κεφάλαιο όσο αφορά την εκπαίδευση και την απόκτηση δεξιοτήτων, και να εφαρμόσει πολιτικές που θα ενθαρρύνουν την καινοτομία, την υιοθέτηση της τεχνολογίας για τη μεγιστοποίηση της απόδοσης κάθε εργαζομένου.
Παράλληλα θα πρέπει να αναπτύξει πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν τα επιβλαβή στερεότυπα και τους κοινωνικούς κανόνες που εμποδίζουν τις γυναίκες να συμμετέχουν πλήρως στο εργατικό δυναμικό, ενώ παράλληλα να έχουν οικογένειες, κάτι που μπορεί να υποστηρίξει τόσο την αύξηση του πληθυσμού όσο και τη συνολική ευημερία.
Οι κοινωνικές και οικογενειακές πολιτικές επίσης είναι σημαντικές για να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν. Οι ανεπτυγμένες χώρες δαπανούν μεταξύ 1 και 4% του ΑΕΠ για την υποστήριξη των οικογενειών με πολιτικές όπως η παροχή οικονομικά προσιτής, υψηλής ποιότητας φροντίδας παιδιών. Οι πολιτικές που εστιάζουν μόνο στην παροχή οικονομικών κινήτρων για την απόκτηση περισσότερων παιδιών έχουν μόνο βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα.
Οι χώρες με χαμηλά επίπεδα ισότητας των φύλων τείνουν να έχουν πολύ χαμηλά ποσοστά γονιμότητας, ακόμη και όταν αυτές είναι οικονομικά ανεπτυγμένες. Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι οι γυναίκες εξακολουθούν να επωμίζονται μεγάλο μέρος της απλήρωτης φροντίδας και των οικιακών εργασιών. Όταν οι γυναίκες μπορούν να συμμετέχουν πλήρως σε όλους τους τομείς της κοινωνίας χωρίς να χρειάζεται να εγκαταλείψουν την τεκνοποίηση, οι χώρες είναι πιθανό να αναπτυχθούν, όχι μόνο σε αριθμούς, αλλά και σε ευκαιρίες, σταθερότητα και ευημερία.
Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής συμβάλλουν στον μετασχηματισμό του σχήματος της πυραμίδας του πληθυσμού. Η γήρανση της κοινωνίας μας αντιμετωπίζεται ως απειλή όμως υπάρχουν και ευκαιρίες όταν οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη και παραμένουν ενεργοί αφού η ηλικία συνταξιοδότησης γίνεται πιο ευέλικτη και οι ηλικιωμένοι μπορεί να είναι οι κινητήριες δυνάμεις μιας συνεχώς αναπτυσσόμενης «ασημένιας οικονομίας» που αναπτύσσεται γύρω από τις ανάγκες και τις επιλογές τους.
Οι αποφάσεις πρέπει να παρθούν σήμερα και να είναι πολυεπίπεδες και οριζόντιες σε όλο το φάσμα των κοινωνικών και οικονομικών επιλογών. Ο Πρωθυπουργός έχει αξιολογήσει το δημογραφικό ως κυρίαρχο στη ατζέντα του και αναμένουμε όλοι με αγωνία την εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση του.
*Η Λίνα Τουπεκτσή είναι Γεωπόνος – Υπ.Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πολιτευτής ΝΔ Ημαθίας
