Υπάρχουν φορές που μία «λέξη της χρονιάς» δεν είναι απλώς μια γλωσσική επιλογή, αλλά μια διάγνωση. Και φέτος, η Οξφόρδη μας έδειξε ακριβώς πού «πονάμε»: rage bait. Το περιεχόμενο που φτιάχνεται για έναν και μόνο λόγο. Να μας θυμώσει. Να μας κάνει να «κλικάρουμε», να αντιδράσουμε, να σχολιάσουμε.
Πέρσι ήταν το brain rot. Η γνώριμη πνευματική κόπωση που νιώθεις όταν, χωρίς να το καταλάβεις, έχεις αφιερώσει ώρες στο κινητό χαζεύοντας βίντεο που δεν θυμάσαι καν. Μικρά αποσπάσματα χωρίς νόημα, επαναλήψεις, επιδερμική ψυχαγωγία που σου κουράζει κάθε δευτερόλεπτο το μυαλό.
Αυτές οι δύο λέξεις δεν βρέθηκαν τυχαία η μία να διαδέχεται την άλλη. Είναι σαν να περιγράφουν την εισπνοή και την εκπνοή της σημερινής ψηφιακής κουλτούρας. Πρώτα έρχεται η υπερπληθώρα από «ελαφρύ», φασαριόζικο, ατελείωτο περιεχόμενο. Πλημμυρίζει την προσοχή σου, την εξαντλεί, τη αποδυναμώνει. Σε κάνει πιο ευάλωτο, πιο κουρασμένο, πιο εύκολο στόχο. Κι έπειτα εμφανίζεται το rage bait, σαν να σε περιμένει στη γωνία. Περιεχόμενο που δεν θέλει να σε ενημερώσει, αλλά να σε ξυπνήσει με απότομο τρόπο. Με θυμό ή με αγανάκτηση.
Αν το brain rot λειτούργησε ως ήπιο καμπανάκι ότι κάτι στη σχέση μας με το ψηφιακό περιβάλλον έχει εκτροχιαστεί, το rage bait είναι ο συναγερμόςΓιατί;
Γιατί ο θυμός «πουλάει». Κινεί τα κλικ. Τροφοδοτεί τα σχόλια. Δίνει στους αλγορίθμους αυτό που ζητούν: αντίδραση.
Και χωρίς να καταλαβαίνουμε πολλές φορές πώς ή γιατί, το διαδίκτυο, που κάποτε ήταν εργαλείο ελευθερίας, πληροφόρησης και σύνδεσης, γίνεται ένας μηχανισμός εκμετάλλευσης της ίδιας μας της προσοχής. Ένας χώρος όπου η ένταση έχει μεγαλύτερη αξία από την αλήθεια. Όπου η πόλωση επιβραβεύεται πιο πολύ από τη σκέψη. Όπου η λεπτότητα χάνεται μέσα στη βαβούρα.
Κι εκεί μπαίνουν τα μεγάλα ερωτήματα: Εμείς πού στεκόμαστε μέσα σε όλο αυτό; Τι διαλέγουμε να καταναλώσουμε; Πόσο χρόνο ξοδεύουμε; Με ποια διάθεση μπαίνουμε; Για γνώση, για περιέργεια, για σύνδεση ή για να βγάλουμε το θυμό μας;
Το διαδίκτυο έχει ακόμη τεράστια δύναμη. Μπορεί να σε μορφώσει, να σε εμπνεύσει, να σε ενώσει με ανθρώπους που δε θα γνώριζες ποτέ. Όμως αν το αφήσεις να σε κυβερνήσει, αν του παραδώσεις την προσοχή σου και τα συναισθήματά σου, τότε χάνει την ουσιαστική χρησιμότητά του και μαζί της χάνεις κι εσύ κάτι από τη δική σου ύπαρξη στον πραγματικό κόσμο.
Ίσως ήρθε η στιγμή να καλλιεργήσουμε κάτι που δεν μας δίδαξε κανείς. Ίσως ήρθε η στιγμή να αποκτήσουμε μία «ψηφιακή ανοσία». Την ικανότητα να ξεχωρίζουμε τι αξίζει και τι όχι. Να φιλτράρουμε. Να κρατάμε μέτρο. Να σκεφτόμαστε πριν αντιδράσουμε, πριν θυμώσουμε, πριν γίνουμε μέρος ενός καλά οργανωμένου μηχανισμού που κάποιος άλλος έστησε για εμάς.
Και τελικά, αν το brain rot λειτούργησε ως ήπιο καμπανάκι ότι κάτι στη σχέση μας με το ψηφιακό περιβάλλον έχει εκτροχιαστεί, το rage bait είναι ο συναγερμός που δεν μπορούμε πια να αγνοήσουμε. Μας υπενθυμίζει ότι η μάχη για την προσοχή μας έχει γίνει πιο επιθετική, πιο στοχευμένη, πιο κερδοφόρα για όσους την εκμεταλλεύονται. Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνολογία, αλλά να ανακτήσουμε τον έλεγχο της χρήσης της. Γιατί σε μια εποχή όπου η οργή μετατρέπεται σε περιεχόμενο, η συνειδητή επιλογή γίνεται ίσως η πιο κρίσιμη μορφή ψηφιακής αυτοάμυνας.
*Η Μαρία-Νεφέλη Χατζηιωαννίδου είναι Βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας
