Τέτοιες πτυχές επιχειρεί να φωτίσει το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Η Θεσσαλονίκη των ρωμαϊκών χρόνων: Μία πόλη με ποικίλες όψεις», που διοργανώνουν ο δήμος Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ στις 11 και 12 Δεκεμβρίου 2025 στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Μέγαρο Μπίλλη, Πλατεία Ιπποδρομίου). Σύμφωνα με τους διοργανωτές, στόχος του Συνεδρίου είναι να αναδείξει τις ποικίλες όψεις της ιστορίας της σημαντικότερης πόλης της επαρχίας της Μακεδονίας, συνδυάζοντας τα νέα ανασκαφικά ευρήματα, επαναξιολογώντας παλαιότερα και προσεγγίζοντας με συνθετικό τρόπο διαφορετικού τύπου πηγές.
Όπως εξηγεί ο Αν. Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Ηλίας Σβέρκος -επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου μαζί με τη Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου- «πρόκειται για μία προσπάθεια στόχος της οποίας είναι να αναδείξει την ιστορική θέση της Θεσσαλονίκης και παράλληλα να αποτελέσει την αφετηρία ώστε, με ανάλογες πρωτοβουλίες, να καλυφθούν και να προβληθούν όλες οι ιστορικές περίοδοι της πόλης».
Στην εισαγωγική ομιλία του συνεδρίου, ο Rudolf Haensch (Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο) θα εξετάσει τη Θεσσαλονίκη ως πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας, αναλύοντας πώς η παρουσία του διοικητή και η ρωμαϊκή διοίκηση επηρέασαν την ανάπτυξη της πόλης. Αν και οι διοικητές αρχικά ενδιαφέρονταν περισσότερο για στρατιωτικές εκστρατείες, σταδιακά καθιερώθηκαν σταθερές δομές καθημερινότητας, με τη Θεσσαλονίκη να γίνεται μόνιμη έδρα, ιδίως κατά τον χειμώνα.
Οι πρόσφατες ανασκαφές του Μετρό Θεσσαλονίκης έφεραν στο φως νέα στοιχεία για τον αστικό ιστό της πόλης. Η Ελισάβετ-Μπετίνα Τσιγαρίδα προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και η αρχαιολόγος της ίδιας Εφορείας Σουλτάνα Πρωτοψάλτη θα παρουσιάσουν τα ευρήματα από τον Σταθμό Βενιζέλου, όπου σε έκταση 2.500 τετραγωνικών μέτρων αποκαλύφθηκε η κομβική διασταύρωση δύο κεντρικών οδικών αρτηριών και τα εκατέρωθεν οικοδομικά τετράγωνα. Η έρευνα σε επιχώσεις πάχους εννέα μέτρων προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την πολεοδομική οργάνωση από την ίδρυση της πόλης το 316 π.Χ. έως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Η αρχαιολόγος Πολυξένη Αδάμ-Βελένη και ο ομότιμος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γεώργιος Βελένης θα επικεντρωθούν στον άξονα της Αριστοτέλους, εξετάζοντας μνημεία από την παραλιακή ζώνη έως την οδό Κασσάνδρου. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην Αρχαία Αγορά, που είναι η μεγαλύτερη στον βορειοελλαδικό χώρο κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, συγκρίσιμη με την Αγορά της Σμύρνης. Οι ανασκαφές του Μετρό έφεραν επίσης στο φως τμήματα της κύριας εμπορικής οδού της πόλης, της Μεγαλοφόρου που αναφέρεται στις βυζαντινές πηγές.
Ένα σπάνιο ρωμαϊκό διοικητικό έγγραφο που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ρίχνει φως στην οικονομική ζωή της επαρχίας. Οι καθηγητές αρχαιολογίας Γιώργος Σουρής και Ηλίας Σβέρκος θα παρουσιάσουν τα ενεπίγραφα θραύσματα, πιθανότατα από τον 2ο αιώνα μ.Χ., που αφορούν σε σοβαρά προβλήματα και παραβάσεις στη διακίνηση και εμπορία αλατιού σε πόλεις της Μακεδονίας όπως η Θεσσαλονίκη, η Βέροια και η Έδεσσα.
Ανάμεσα στις υπόλοιπες ανακοινώσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, η Δήμητρα Τερζοπούλου θα μελετήσει τις απεικονίσεις παιδιών και νέων στα ταφικά μνημεία, που αποκαλύπτουν πτυχές για την οικογένεια και την κοινωνία, ο Βασίλης Ευαγγελίδης θα εξετάσει τις «μικροτοπογραφίες» της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης κάτω από τη σύγχρονη οδό Εγνατία, αποκαλύπτοντας έναν περίπλοκο και πολυστρωματικό αστικό ιστό που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια της πόλης (ελληνιστικές πλίνθινες κατασκευές, ρωμαϊκές οικίες με ψηφιδωτά, λουτρικά συγκροτήματα, εργαστήρια και αποθηκευτικοί χώροι), ο Περικλής Χριστοδούλου θα αναφερθεί στο ιερό των Αιγυπτίων θεών στη Θεσσαλονίκη, ένα από τα παλαιότερα ισιακά ιερά εκτός Αιγύπτου, που κατά την αυτοκρατορική περίοδο βρισκόταν σε πλήρη άνθηση και η Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου στο κολοσσιαίο ακρόλιθο άγαλμα της Αθηνάς που βρέθηκε βορείως της ρωμαϊκής αγοράς το 1924 και το οποίο αργότερα δέχτηκε επεξεργασία για να απεικονίσει την αυτοκράτειρα Ιουλία Δόμνα.
Τέλος, ο ιστορικός Julien Ogereau (Πανεπιστήμιο Βιέννης) θα εξετάσει τη χριστιανική μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, εστιάζοντας όχι μόνο στη χριστιανική μνημειοποίηση αλλά και στη μεταμόρφωση των επιγραφικών συνηθειών και των ταφικών εθίμων. Η μελέτη θα εξετάσει επίσης τι φαίνεται διαφορετικό ή απόν από τη διαδικασία εκχριστιανισμού σε σύγκριση με άλλες πόλεις της Μακεδονίας, αποκαλύπτοντας την «ανείπωτη ιστορία» αυτής της κρίσιμης περιόδου.
Το Συνέδριο, που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του εορτασμού για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ίδρυση και λειτουργία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, είναι ανοιχτό για το κοινό.
Περισσότερες πληροφορίες, καθώς και το πρόγραμμα του Συνεδρίου διατίθενται από τον σύνδεσμο: https://websites.auth.gr/romanthessaloniki/
Οι εργασίες θα μεταδοθούν και μέσω: youtube.com/@cityofthessaloniki
