Μετά από δεκαετίες λειτουργίας μέσα σε ένα -κατά κοινή ομολογία- πολυδαίδαλο και συχνά ξεπερασμένο θεσμικό πλαίσιο, η ανάγκη για έναν ριζικό επανασχεδιασμό της οργανωτικής, διοικητικής και οικονομικής λειτουργίας της ήταν επιτακτική. Αυτήν την ανάγκη έρχεται να καλύψει ο νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ένα νομοσχέδιο-τομή που παρουσιάστηκε στο υπουργικό συμβούλιο και φέρνει σαρωτικές αλλαγές στους δυο βαθμούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πρόκειται για μια καλά επεξεργασμένη μεταρρύθμιση που εκπονήθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών με στόχο να εκσυγχρονίσει, να απλοποιήσει και να ενισχύσει τη λειτουργία των δήμων και των περιφερειών.
Σε ένα ενιαίο κείμενο περίπου 1.100 σελίδων, ο Κώδικας συγκεντρώνει και επικαιροποιεί τη νομοθεσία που διέπει τους δήμους και τις περιφέρειες, καταργώντας αναχρονιστικές διατάξεις και εισάγοντας νέες, σύγχρονες προβλέψεις που απαντούν στις ανάγκες της εποχής. Με σαφή περιγραφή των αρμοδιοτήτων –περίπου 400 για τους δήμους και 736 για τις περιφέρειες–, αλλά και νέους κανόνες για τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την οικονομική αυτοτέλεια, δημιουργείται ένα νέο και ασφαλέστερο περιβάλλον όχι μόνο για την Αυτοδιοίκηση του 2028, αλλά για εκείνη του μέλλοντος.
Εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών από την πρώτη Κυριακή
Η παρέμβαση της κυβέρνησης δεν περιορίζεται σε τεχνικές ή γραφειοκρατικές βελτιώσεις. Αντιθέτως, επιχειρεί μια ριζική αναμόρφωση τόσο στο επίπεδο της εκπροσώπησης όσο και της συμμετοχής των πολιτών. Για παράδειγμα η μεγάλη καινοτομία είναι η εκλογή δημάρχων και περιφερειαρχών από τον πρώτο γύρο καθώς εισάγεται η συμπληρωματική ψήφος, αρχής γενομένης από τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2028. Όπως σημειώνεται από το υπουργείο Εσωτερικών η ανάδειξη δημοτικών και περιφερειακών αρχών από την πρώτη Κυριακή βοηθά να αυξηθεί η συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία, να γίνει ουσιαστικός προεκλογικός διάλογος και να μπει τέλος στα… παζάρια μεταξύ του πρώτου και δεύτερου γύρου.
Για πρώτη φορά ηλεκτρονική ψηφοφορία
Εξίσου σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά, στις προσεχείς δημοτικές και περιφερειακές εκλογές, όποιος το επιθυμεί θα μπορεί να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα από το σπίτι του χρησιμοποιώντας τον υπολογιστή, το τάμπλετ ή το κινητό του τηλέφωνο. Πρόκειται για τη μετεξέλιξη της επιστολικής ψήφουπου εφαρμόστηκε στις ευρωεκλογές του 2023, με τη διαφορά ότι αυτήν τη φορά δεν θα ταχυδρομούμε το ψηφοδέλτιο αλλά θα το επιλέγουμε μέσα από διαδικτυακή πλατφόρμα με μερικά κλικ. Εξυπακούεται ότι όποιος επιθυμεί να ψηφίσει με φυσική παρουσία στο εκλογικό κέντρο που είναι εγγεγραμμένος, μπορεί να το κάνει.
Αυτόματη οικονομική ενίσχυση
Ένα από τα πιο κρίσιμα και διαχρονικά ζητήματα που απασχολούν τους δήμους και τις περιφέρειες είναι η οικονομική τους ανεξαρτησία και η σταθερή χρηματοδότηση που τους επιτρέπει να ασκούντις αρμοδιότητές τους χωρίς μεγάλο βαθμό εξάρτησης από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία. Ο νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης επιχειρεί να δώσει ουσιαστική λύση σε αυτό το πρόβλημα, θεσπίζοντας έναν μηχανισμό αυτόματης ενίσχυσης των πόρων που λαμβάνουν οι δήμοι και οι περιφέρειες από τον κρατικό προϋπολογισμό. Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι κάθε αύξηση των κρατικών εσόδων θα συνεπάγεται αυτόματη αύξηση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων, δηλαδή των τακτικών επιχορηγήσεων που αποδίδονται στους ΟΤΑ για την κάλυψη λειτουργικών τους αναγκών. Πρακτικά, με αυτόν τον τρόπο, δήμοι και περιφέρειες αποκτούν έναν αυτοματοποιημένο τρόπο χρηματοδότησης, χωρίς να εξαρτώνται από πολιτικές αποφάσεις.
Δικαιωματικά, λοιπόν, ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έκανε λόγο για μια εμβληματική μεταρρύθμιση, η οποία επιχειρεί να φέρει την Τοπική Αυτοδιοίκηση πιο κοντά στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Και αυτό γιατί επαναπροσδιορίζει το ρόλο των δήμων και των περιφερειών ως σύγχρονων, ευέλικτων και αποτελεσματικών θεσμών διακυβέρνησης σε μια περίοδο που η αποκέντρωση αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία.
