Στις αυλές κυριαρχούσαν παιδικές φωνές, τα χωράφια καλλιεργούνταν από την αυγή ως το σούρουπο, τα καφενεία δεν έκλειναν ποτέ πριν τα μεσάνυχτα. Και ξάφνου, μέσα από το πέρασμα των χρόνων, έφτασαν σήμερα να παλεύουν για να μείνουν όρθια. Οι νέοι έφυγαν για τα αστικά κέντρα, τα σπίτια άδειασαν, οι αυλές των σχολείων σίγησαν. Και κάπως έτσι η δημογραφική συρρίκνωση της ελληνικής περιφέρειας έπαψε να είναιμια στατιστική απεικόνιση, γιατί εξελίχθηκε σε μείζον εθνικό ζήτημα.
Μέσα σε αυτή τη συνθήκη που δοκιμάζει επί δεκαετίες τις αντοχές της ελληνικής περιφέρειας, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη επιχειρεί να αντιστρέψει την κατάσταση. Η επέκταση του προγράμματος «Μετεγκατάσταση» στις περιφερειακές ενότητες Δράμας, Κιλκίς, Σερρών, Φλώρινας, Πέλλας και Καστοριάς είναι μια δήλωση πρόθεσης να αποκτήσουν ξανά ζωή οι ακριτικές περιοχές μας. Και σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για άλλο ένα… επίδομα.
Ασφαλώς η οικονομική ενίσχυση των 10.000 ευρώ για να μετεγκατασταθεί μόνιμα κάποιος σε οικισμούς με πληθυσμό έως 500 κατοίκους ή των 6.000 ευρώ για να φτιάξει τη ζωή του σε χωριά με πληθυσμό άνω των 500 κατοίκων, με προσαύξηση 1.000 ευρώ για κάθε ανήλικο παιδί, βοηθά στο νέο ξεκίνημα. Πόσο μάλλον όταν δεν τίθενται εισοδηματικά κριτήρια και περιορισμοί. Η ουσία του προγράμματος, όμως, είναι άλλη. Αφορά την εθνική προσπάθεια που βρίσκεται σε εξέλιξη να ξαναγίνει η περιφέρεια τόπος επιλογής και όχι μόνο ανάγκης. Με λίγα λόγια είναι ζήτημα ζωής της υπαίθρου και προοπτικής. Διότι η «επιστροφή» οικογενειών στην περιφέρεια θα συνοδευθεί από την επαναλειτουργία σχολείων, ιατρείων, μικρών επιχειρήσεων, καφενείων και κάθε λογής υπηρεσίας που συνδέει την καθημερινότητα των κατοίκων με τη βιωσιμότητα των κοινοτήτων.
Στρατηγική αναγέννησης της Μακεδονίας και της Θράκης
Πρόκειται, λοιπόν, για μια στρατηγική επένδυση της κυβέρνησης στην παραγωγική αναγέννηση της Βόρειας Ελλάδας και στη διατήρηση της ταυτότητας της Μακεδονίας και της Θράκης. Το Μέγαρο Μαξίμου θέλει και επιδιώκει να καταστήσει τα χωριά μας τόπο όπου κάποιος θα επιλέγει να ζει συνειδητά και δεν θα τα επισκέπτεται μόνο για να θυμηθεί τα παλιά. Γιατί, όπως εξηγούν στελέχη του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, η αναζωογόνηση της περιφέρειας δεν είναι απλώς ζήτημα κινήτρων ή επιδομάτων, αλλά ταυτότητας κάθε χώρας που θέλει να κρατήσει ζωντανό το πιο αυθεντικό της κομμάτι.
Το προφίλ των έξι περιοχών που επιλέχθηκαν
Για να κατανοήσει κανείς το βαθύτερο νόημα της πολιτικής που χαράσσει η κυβέρνηση πρέπει πρώτα να αντιληφθεί τι συμβαίνει στις έξι Περιφερειακές Ενότητες που έχουν επιλεγεί. Η Δράμα, για παράδειγμα, αριθμεί 86.643 κατοίκους. Παλεύει να (συγ)κρατήσει τον πληθυσμό της. Παρόλα αυτά, χρόνο με τον χρόνο, η περιοχή ερημώνει. Στην προκειμένη περίπτωση το πρόγραμμα φιλοδοξεί να δώσει κίνητρα επιστροφής των οικογενειών σε μια περιοχή που έχει πολλά περισσότερα να προσφέρει από όσα σήμερα αξιοποιεί.
Αντίστοιχη η εικόνα και στο Κιλκίς των 70. 477 κατοίκων. Ο συγκεκριμένος νομός καλείται να κερδίσει ένα διπλό στοίχημα. Αφενός να κρατήσει ζωντανούς τους μικρούς οικισμούς και αφετέρου να εκμεταλλευτεί την ιδιαίτερη γεωγραφική του θέση, αφού τα σύνορά του είναι και σύνορα της Ελλάδας. Και όμως, χωριά που άλλοτε έσφυζαν από ζωή και «φυλούσαν Θερμοπύλες» σήμερα αριθμούν κατοίκους που μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού.
Μια από τα ίδια και στις Σέρρες. Μια μεγάλη περιφερειακή ενότητα 151.000 κατοίκων, που παρά την ισχυρή αγροτική παραγωγή, βλέπει πολλά χωριά να ερημώνουν. Στην προκειμένη περίπτωση το πρόγραμμα «Μετεγκατάσταση» μπορεί να προσφέρει ένα κίνητρο για να κατοικηθούν εκ νέου.
Η περιοχή που δοκιμάζεται περισσότερο είναι η Φλώρινα που μετρά 44.880 κατοίκους. Η μετάβαση στη μετά λιγνίτη εποχή άλλαξε τα δεδομένα. Όπως άλλαξε και την αγορά εργασίας με αποτέλεσμα οι νέοι της να στραφούν προς άλλες περιοχές. Ταυτόχρονα, η Φλώρινα διακρίνεται για το εξαιρετικό περιβαλλοντικό της αποτύπωμα και τον πολιτιστικό πλούτο της. Όμως χρειάζεται κατοίκους για να μπορέσει να μετατρέψει τα πλεονεκτήματά της σε ευκαιρία. Υπό αυτό το πρίσμα η μετεγκατάσταση έρχεται να λειτουργήσει σαν μια «γέφυρα» προς τη νέα εποχή.
Όσον αφορά την Πέλλα, με 126.740 κατοίκους, διαθέτει ισχυρή αγροτική παράδοση και αναπτυσσόμενο τουρισμό, αλλά παρόλα αυτά οι ορεινές της περιοχές αδειάζουν με γοργούς ρυθμούς. Οι νέες οικογένειες προτιμούν τα μεγάλα αστικά κέντρα των Γιαννιτσών και της Έδεσσας, αφήνοντας πίσω μικρές κοινότητες που «γερνούν» ηλικιακά και λιγοστεύουν αριθμητικά. Στη δική της περίπτωση η υποστήριξη της μόνιμης εγκατάστασης σε μικρούς οικισμούς είναι κρίσιμη για την ισορροπία του τοπικού πληθυσμού.
Τέλος, η Καστοριά των 46.048 κατοίκων, ίσως αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πληθυσμιακής κατάρρευσης. Η συρρίκνωση της γουνοποιίας προκάλεσε μεγάλο ρήγμα στην τοπική οικονομία, γεγονός που οδήγησε στη μαζική φυγή των νέων ανθρώπων. Και όμως πρόκειται για μια περιοχή με τεράστιο δυναμικό. Απομένει να βρεθούν οι άνθρωποι που θα το ενεργοποιήσουν ξανά.
Τι σημαίνει πρακτικά η «αναζωογόνηση της περιφέρειας»
Συνεργάτες του Πρωθυπουργού εξηγούν ότι η αναζωογόνηση της περιφέρειας είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της κυβέρνησης και προφανώς δεν μπορεί να κερδηθεί σε ορίζοντα μιας τετραετίας. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρεί να ξαναδώσει ζωή στα χωριά στηρίζοντας εκείνους που θέλουν να ξεκινήσουν από την αρχή και επαναφέροντας βασικές υπηρεσίες εκεί όπου δεν υπάρχουν. Και εδώ είναι το κρίσιμο σημείο, γιατί ένα χωριό χωρίς σχολείο δεν προσελκύει καμία οικογένεια και ένα χωριό χωρίς γιατρό δεν προσελκύει κανέναν κάτοικο.
Κινούμενη προς αυτήν την κατεύθυνση η κυβερνητική στόχευση περιλαμβάνει σε πρώτη φάση τη στελέχωση των υπηρεσιών υγείας, παιδείας. Ο λόγος είναι προφανής, αφού η εγκατάσταση κατοίκων και η στελέχωση υπηρεσιών είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Επιπρόσθετα επιχειρεί να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο των αγροτικών και ορεινών περιοχών. Η σύγχρονη περιφέρεια δεν θα ζήσει μόνο από τη γεωργία. Μπορεί να στηριχθεί στην ψηφιακή εργασία από απόσταση, στον αγροτουρισμό, στις μικρές μεταποιητικές μονάδες, στην πράσινη ενέργεια. Για τον λόγο αυτόν η κυβέρνηση επιχειρεί να προσελκύσει σε αυτές τις περιοχές επενδύσεις και να φέρειειδικά προγράμματα απασχόλησης της ΔΥΠΑ, ώστε η εγκατάσταση να συνοδεύεται από την απαραίτητη προοπτική εργασίας. Και επειδή δεν υπάρχει αναζωογόνηση χωρίς νέους, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να μετατρέψει την ελληνική περιφέρεια σε ελκυστική προοπτική.
Όπως, άλλωστε, εξηγεί στενός συνεργάτης του Κυριάκου Μητσοτάκη, αν η ελληνική περιφέρεια δεν αποκτήσει ξανά ζωή, η χώρα θα «μικρύνει». Και αν δεν υιοθετηθεί μια νέα φιλοσοφία ισορροπίας ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια, τότε τα χωριά θα ερημώνουν. Αν το πρόγραμμα πετύχει, ίσως σε λίγα χρόνια οι έξι αυτές ενότητες να μην χαρακτηρίζονται πια «ακριτικές», αλλά ζωντανές. Και κάπως έτσι, ίσως η καρδιά της Ελλάδας να αρχίσει να χτυπά ξανά πιο δυνατά εκεί όπου σήμερα μοιάζει να σβήνει ο σφυγμός της.
