Το νέο καθεστώς όχι μόνο έχει αποθαρρύνει νέες επενδύσεις, αλλά προκαλεί και συρρίκνωση όσων προσπαθούν να παραμείνουν ενεργοί στον τομέα, με τις ενεργειακές κοινότητες να υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες.
Από τον συμψηφισμό στην πώληση
Το νέο μοντέλο αυτοπαραγωγής (net billing και virtual net billing) αντικατέστησε τα παλαιά σχήματα ενεργειακού και εικονικού συμψηφισμού (net/virtual net metering). Πλέον, η ενέργεια που παράγεται και δεν καταναλώνεται άμεσα, δεν συμψηφίζεται με μελλοντική κατανάλωση αλλά πωλείται στην τιμή της χονδρεμπορικής αγοράς.
«Αυτό αλλάζει δραστικά τα οικονομικά των έργων αυτοπαραγωγής», ανέφερε στα Μακεδονικά Νέα ο Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής του Green Tank εξηγώντας ότι «Οι ωφελούμενοι πληρώνουν σε τιμές λιανικής την ενέργεια που καταναλώνουν, ενώ πωλούν την περίσσεια σε τιμές χονδρικής. Η αναντιστοιχία αυτή περιορίζει σημαντικά το όφελος και αυξάνει τον χρόνο απόσβεσης της επένδυσης».
Η μετάβαση αυτή είχε άμεσο αντίκτυπο καθώς εντός λίγων μηνών, υποβλήθηκαν μόλις δύο νέες αιτήσεις για έργα ενεργειακών κοινοτήτων σε όλη τη χώρα – ένα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και ένα στην Πελοπόννησο. Η κατάρρευση της ζήτησης ήταν ραγδαία, σε σχέση με την εκρηκτική αύξηση των προηγούμενων ετών.
Αβεβαιότητα, καθυστερήσεις και δικτυακά εμπόδια
Η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου δεν είναι η μόνη πρόκληση. Ο νέος μηχανισμός χαρακτηρίζεται από έλλειψη σταθερότητας και προβλεψιμότητας. Οι πολίτες και οι μικροί επενδυτές αδυνατούν να κάνουν αξιόπιστους υπολογισμούς για την απόδοση της επένδυσης τους. «Η αυτοπαραγωγή απαιτεί προβλεψιμότητα και σταθερότητα στους κανόνες. Όταν αυτό χάνεται, μικροί επενδυτές όπως πολίτες, αγρότες ή μικρές επιχειρήσεις κάνουν πίσω», υπογράμμισε στα Μακεδονικά Νέα ο κ. Μάντζαρης.
Πέρα από το θεσμικό σοκ, σοβαρό πρόβλημα αποτελεί και ο κορεσμός του δικτύου. Στη Δυτική Μακεδονία, για κάθε 1 MW έργου αυτοπαραγωγής που καταφέρνει να ηλεκτριστεί, ακυρώνονται 3 MW λόγω αδυναμίας σύνδεσης. Συγκεκριμένα, ακυρώθηκαν 293 MW στη Δυτική Μακεδονία, 363 MW στην Κεντρική Μακεδονία και 212 MW στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
«Το οξύμωρο είναι ότι περιοχές που φιλοξένησαν τον λιγνίτη, όπως η Δυτική Μακεδονία, θα έπρεπε να διαθέτουν άπλετο ηλεκτρικό χώρο λόγω των κλειστών μονάδων. Αντίθετα, έχουμε κατάρρευση στο δίκτυο», πρόσθεσε ο κ. Μάντζαρης.
Μόλις 4,4% των έργων είναι αυτοπαραγωγής
Από τα 1.398 MW συνολικών ηλεκτρισμένων έργων, μόλις 4,4% προέρχονται από αυτοπαραγωγή. Το υπόλοιπο 95,6% αφορά εμπορικά έργα που πωλούν ενέργεια στο δίκτυο, επιβεβαιώνοντας τη συρρίκνωση της συμμετοχικής ενέργειας. Παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης των ενεργειακών κοινοτήτων μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, η επιδότηση παραμένει ανεπαρκής. Έργα όπως αυτό της ΕνΚοιν του Δήμου Κοζάνης, που εξασφάλισε 5,4 εκατ. ευρώ, δεν καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες.
«Οι πολίτες πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά. Είναι αυτοί που θα ωφεληθούν και θα στηρίξουν την ενεργειακή μετάβαση από τη βάση», τόνισε ακόμη ο αναλυτής του Green Tank.
Η πτώση νέων αιτήσεων
Η μετάβαση στον ταυτοχρονισμένο συμψηφισμό οδήγησε σε δραματική μείωση των αιτήσεων. Από 642 αιτήσεις το 2023, φτάσαμε στις μόλις 45 το 2024 και μηδενικές το 2025. Η αντικατάσταση του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού με το virtual net billing περιόρισε σημαντικά τα οφέλη, ιδιαίτερα για τις ενεργειακές κοινότητες.
Η ισχύς των εκκρεμών έργων μειώνεται συνεχώς. Τον Μάρτιο 2025, υπήρχαν 1.541 εκκρεμή έργα συνολικής ισχύος 1.222,5 MW, εκ των οποίων 1.058 έργα (831,6 MW) είχαν λάβει γνωστοποίηση αδυναμίας σύνδεσης.
Το πρόγραμμα «Απόλλων» και οι ενεργειακά ευάλωτοι
Το πρόγραμμα «Απόλλων», που θεσπίστηκε τον Μάιο 2024, προορίζεται για τη μείωση του ενεργειακού κόστους ευάλωτων νοικοκυριών και ΟΤΑ μέσω της αυτοπαραγωγής. Παρά τη δυναμική του, οι Περιφέρειες δυσκολεύονται να ανταποκριθούν. Οι Περιφέρειες Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας αντέδρασαν γρήγορα, συστήνοντας τις Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ) στο τέλος Αυγούστου, ενώ στην τρίτη θέση βρέθηκε η ΕΚΠ Θεσσαλίας που συστάθηκε σχεδόν ένα μήνα αργότερα, όμως η Περιφέρεια Αττικής και το Βόρειο Αιγαίο δεν κατάφεραν να συστήσουν εγκαίρως ΕΚΠ.
Η εφαρμογή του (εικονικού) ταυτοχρονισμένου συμψηφισμού αν και ξεκίνησε επίσημα τον Οκτώβριο 2024, οι αιτήσεις παραμένουν ελάχιστες. Ο ΔΕΔΔΗΕ έχει δεχθεί μόλις δύο αιτήσεις έργων από ενεργειακές κοινότητες μέχρι τον Μάρτιο 2025.
Οι προτάσεις του Green Tank για ανάταξη της αγοράς
Το Green Tank έχει καταθέσει πληθώρα προτάσεων για την επανεκκίνηση της αγοράς. Μεταξύ αυτών είναι η επέκταση του ηλεκτρικού χώρου για έργα αυτοπαραγωγής στα 3 GW μέχρι το 2030, η δημιουργία διακριτών περιθωρίων ισχύος ανά υποσταθμό μόνο για ενεργειακές κοινότητες, οι επιδοτήσεις για αποθήκευση και μείωση του κόστους εκπροσώπησης, η ενεργοποίηση του energy sharing αντί για πώληση της πλεονάζουσας ενέργειας, η συστηματική δημοσιοποίηση στοιχείων από τον ΔΕΔΔΗΕ και η συμμετοχή των πολιτών σε μεγάλα έργα ΑΠΕ μέσω μετοχοποίησης.
«Αν δεν λυθούν τα προβλήματα σύνδεσης και δεν επανεξεταστεί το πλαίσιο αποζημίωσης, κινδυνεύουμε να χάσουμε την πιο σημαντική ευκαιρία συμμετοχικής μετάβασης. Η πράσινη ενέργεια δεν πρέπει να είναι προνόμιο των λίγων», επισήμανε στα Μακεδονικά Νέα ο κ. Μάντζαρης.
Η ενεργειακή αυτοπαραγωγή ήταν και παραμένει ένα ισχυρό εργαλείο κοινωνικής συμμετοχής, δίκαιης μετάβασης και περιφερειακής ανάπτυξης. Η σημερινή στασιμότητα όμως απειλεί να αποκλείσει τους πολίτες από αυτή τη διαδικασία. Εάν δεν αλλάξει η κατεύθυνση, το όραμα για μια πράσινη μετάβαση με κοινωνική δικαιοσύνη θα μείνει κενό γράμμα.
