Οι πολυμεταγγιζόμενοι, όπως οι πάσχοντες από μεσογειακή αναιμία, οι ασθενείς με καρκίνο, οι υποβαλλόμενοι σε μεταμοσχεύσεις, αλλά και τα θύματα τροχαίων ή άλλων επειγόντων περιστατικών, βασίζονται καθημερινά στην ύπαρξη διαθέσιμων μονάδων αίματος και παραγώγων του.
Όμως κάθε καλοκαίρι, το σύστημα πιέζεται καθώς μειώνεται ο αριθμός των αιμοδοτών. Για τις ανάγκες αιμοδοσίας μίλησαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ αιματολόγοι τριών μεγάλων νοσοκομείων της Θεσσαλονίκης (Ιπποκράτειο, ΑΧΕΠΑ, Παπανικολάου), καθώς και ο πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου Θαλασσαιμίας.
Οι ανελαστικές ανάγκες των θαλασσαιμικών
«Σε όλη την Ελλάδα, 2.800 θαλασσαιμικοί, από τους οποίους οι 350 στη Θεσσαλονίκη, υποβάλλονται σε τακτικές μεταγγίσεις ανά 15 ημέρες. Στη Θεσσαλονίκη κάνουν μεταγγίσεις 200 στο Ιπποκράτειο, 110 στο ΑΧΕΠΑ και 40 στον Άγιο Παύλο. Κάθε θαλασσαιμικός χρειάζεται 3-4 μονάδες αίματος τον μήνα ο καθένας. Αυτό σημαίνει 60-70 μονάδες την ημέρα μόνο γι' αυτή την κατηγορία ασθενών», τονίζει ο Βασίλης Δήμος, πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου Θαλασσαιμίας.
«Το καλοκαίρι η προσέλευση των αιμοδοτών μειώνεται, καθώς δεν γίνονται πολλές αιμοληψίες από τις Αιμοδοσίες. Λόγω των διακοπών δεν υπάρχει μεγάλη προσέλευση αιμοδοτών, παρόλο που οι ανάγκες είναι οι ίδιες ή και μεγαλύτερες. Είναι πάντα μια δύσκολη περίοδος, καθώς οι ασθενείς δεν μπορούν να καθυστερήσουν τις θεραπείες τους», εξηγεί ο κ. Δήμος.
Τριάντα πέντε χιλιάδες μονάδες αίματος ετησίως χρειάζονται στο Ιπποκράτειο
Το Κέντρο Αιμοδοσίας του Ιπποκρατείου είναι ίσως το μεγαλύτερο σε ετήσια συλλογή αίματος, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στα Βαλκάνια. Εκτός από τις ανάγκες του ίδιου του νοσοκομείου, καλύπτει τις ανάγκες σχεδόν όλων των ιδιωτικών νοσηλευτικών ιδρυμάτων της Θεσσαλονίκης, καθώς και του μεγαλύτερου Τμήματος Μεσογειακής Αναιμίας στη Βόρεια Ελλάδα.
Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του όγκου του έργου:
«Χρειαζόμαστε περίπου 35.000 μονάδες αίματος ετησίως (περίπου 2.900 τον μήνα), με τις 7.000-8.000 από αυτές να αφορούν αποκλειστικά ασθενείς με μεσογειακή αναιμία. Επίσης, χρειαζόμαστε περίπου 10.000 μονάδες πλάσματος και μεγάλη ποσότητα αιμοπεταλίων, που αλλάζουν από χρόνο σε χρόνο», σημειώνει η αιματολόγος και διευθύντρια ΕΣΥ στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, Δέσποινα Αδαμίδου. Τα αιμοπετάλια, υπενθυμίζει, έχουν μόλις πέντε ημέρες ζωής, καθιστώντας τη διαχείρισή τους εξαιρετικά απαιτητική.
Η κ. Αδαμίδου εξηγεί ότι οι ανάγκες των θαλασσαιμικών είναι ανελαστικές, δεν επηρεάζονται από την εποχή και απαιτούν σταθερή ροή αίματος. «Δεν έχουμε ακόμη τη δυνατότητα να παράγουμε αίμα στο εργαστήριο. Ο μόνος τρόπος να το αποκτήσουμε είναι από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο εθελοντισμός είναι το μοναδικό μέσο προς το παρόν», σημειώνει.
Ωστόσο, το μέλλον ενδέχεται να φέρει επανάσταση. «Επιστημονικά, είμαστε πιο κοντά από ποτέ στη δημιουργία αίματος στο εργαστήριο. Βρισκόμαστε πλέον σε φάση κλινικών μελετών, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, και έχουμε ξεπεράσει το προκλινικό στάδιο. Αν και δεν είναι ακόμα κάτι εφαρμόσιμο, είναι πολύ πιθανό στα επόμενα χρόνια να έχουμε και αυτή τη δυνατότητα», προσθέτει η κ. Αδαμίδου.
Η ίδια αναδεικνύει την ανάγκη για συστηματική εθελοντική αιμοδοσία, λέγοντας: «Αν και αναλογικά με τον πληθυσμό μας η Ελλάδα είναι στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη σε συλλογή αίματος, χρειαζόμαστε να αυξηθεί το ποσοστό των τακτικών εθελοντών. Ήδη έχουμε φτάσει στο 60% των αιμοδοτών να είναι εθελοντές, ενώ στόχος είναι το 90%, όπως συμβαίνει σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης».
Βασικός πυλώνας της αιμοδοσίας είναι οι εξορμήσεις σε συνεργασία με συλλόγους εθελοντών. «Οι περισσότεροι σύλλογοι που συνεργάζονται μαζί μας βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα, και η συμβολή τους είναι ανεκτίμητη. Ωστόσο, τους καλοκαιρινούς μήνες, που πρόκειται κυρίως για εργασιακούς χώρους, οι αιμοδοσίες περιορίζονται σημαντικά λόγω αδειών και μειωμένης διαθεσιμότητας. Εκεί που πραγματοποιούμε περισσότερες από 20 εξορμήσεις τον μήνα, τον Αύγουστο μπορεί να πέσουμε κάτω από 10. Μια μείωση άνω του 50%», σημειώνει η κ. Αδαμίδου.
Τέλος, επισημαίνει τον δεύτερο πυλώνα της επάρκειας: τη σωστή διαχείριση του αίματος. «Υπολογίζεται ότι πανελλαδικά ένα σημαντικό ποσοστό μεταγγίσεων είναι αχρείαστο, ενώ άλλοι ασθενείς δεν έχουν πρόσβαση. Με το μοντέλο συγκεντροποίησης του αίματος στο ΕΚΕΑ, που εφαρμόζεται ήδη στην Αθήνα, μπορούμε να κατανέμουμε τις μονάδες στοχευμένα και αποτελεσματικά. Ελπίζουμε να εφαρμοστεί και στη Βόρεια Ελλάδα, με έδρα τη Θεσσαλονίκη», προσθέτει η κ. Αδαμίδου.
Σταθερές οι ανάγκες, ευμετάβλητα τα αποθέματα αίματος το καλοκαίρι
Οι μεγαλύτερες ανάγκες για αίμα στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ σχετίζονται κυρίως με τους πολυμεταγγιζόμενους ασθενείς, όπως οι θαλασσαιμικοί, αλλά και με άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα και αναιμία. Όπως επισημαίνει η διευθύντρια του Κέντρου Αιμοδοσίας του ΑΧΕΠΑ, Βάσω Μπακαλούδη, αυτοί οι ασθενείς χρειάζονται σταθερά μεταγγίσεις, χωρίς δυνατότητα χρονικής μετατόπισης.
Σε επίπεδο ποσοτικών αναγκών, το ΑΧΕΠΑ χρειάζεται περίπου 900-1.000 μονάδες αίματος κάθε μήνα. «Το καλοκαίρι μπορεί να μειωθούμε ελαφρώς στις 850-900 μονάδες, αλλά ποτέ δεν πέφτουμε κάτω από αυτό το όριο. Τα τελευταία χρόνια -εκτός από την περίοδο της πανδημίας COVID- τα στατιστικά μας παραμένουν σταθερά», τονίζει η κ. Μπακαλούδη.
Το ΑΧΕΠΑ δεν καλύπτει μόνο τις δικές του ανάγκες, αλλά και αυτές άλλων νοσοκομείων (Παπαγεωργίου, 424, Άγιος Δημήτριος, Γεννηματάς και μία ιδιωτική κλινική). Οι ανάγκες, επομένως, ξεπερνούν κατά πολύ τις μονάδες που μεταγγίζονται εντός του νοσοκομείου.
Όπως σημειώνει η ίδια, το Κέντρο Αιμοδοσίας διαθέτει σημαντική βάση εθελοντών αιμοδοτών, οι οποίοι κινητοποιούνται τακτικά μέσω μηνυμάτων και τηλεφωνικών υπενθυμίσεων. Ωστόσο, το καλοκαίρι παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά τις εξορμήσεις σε συλλόγους αιμοδοτών.
«Δεν είναι ότι εμείς δεν επιθυμούμε να πάμε, αλλά οι ίδιοι οι σύλλογοι αποφεύγουν να τις διοργανώσουν, καθώς γνωρίζουν ότι η προσέλευση θα είναι χαμηλή. Κι όμως, κάποιες έκτακτες εξορμήσεις σε μεγάλους συλλόγους εξακολουθούν να γίνονται, ανάλογα με τις ανάγκες».
Για τον φετινό Ιούλιο έχουν προγραμματιστεί περίπου 17 εξορμήσεις, ενώ τον Αύγουστο -που θεωρείται ο πιο κρίσιμος μήνας- μόλις 8. «Ο Αύγουστος είναι πάντα δύσκολος, αρχίζουμε λίγο και πιεζόμαστε όλες οι Αιμοδοσίες, γιατί βλέπουμε να μειώνονται τα αποθέματα που είναι στην ευθύνη μας. Όταν όλα τα αποθέματα μειώνονται, κάθε Αιμοδοσία στηρίζει την άλλη. Όταν όλες δεν έχουν, αρχίζουμε και γινόμαστε λίγο πιο φειδωλοί».
Σε τέτοιες περιπτώσεις, ακολουθείται αυστηρή προτεραιοποίηση: «Δεν μπορούμε να μη δώσουμε αίμα στις κλινικές που εξυπηρετούμε, αλλά εστιάζουμε περισσότερο στα επείγοντα περιστατικά. Ό,τι μπορεί να περιμένει μία ημέρα, ίσως μεταγγιστεί λίγο αργότερα».
Παρά τις δυσκολίες, η κ. Μπακαλούδη διαβεβαιώνει ότι ποτέ δεν έχει τεθεί σε κίνδυνο η ζωή ασθενούς, λόγω έλλειψης αίματος, καθώς ακόμη και στις πιο δύσκολες περιόδους βρίσκονται λύσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όπως σημειώνει, εντοπίζεται στα αιμοπετάλια, τα οποία έχουν διάρκεια ζωής μόλις πέντε ημερών και απαιτούν διαρκή ανανέωση. Σε αντίθεση με το αίμα, που μπορεί να διατηρηθεί έως και 45 ημέρες σε ψύξη, τα αιμοπετάλια φυλάσσονται σε θερμοκρασία δωματίου και χρησιμοποιούνται άμεσα, με τη θερινή περίοδο να επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την επάρκεια.
Η συντονίστρια διευθύντρια του Αιματολογικού Εργαστηρίου στο νοσοκομείο Παπανικολάου, Μαρία Γκανίδου, περιγράφει μια συνεχή πίεση: «Το νοσοκομείο μας έχει μία μεγάλη Αιματολογική Κλινική που έχει πολλές και συνεχόμενες ανάγκες σε αίμα. Είναι οι ασθενείς που μεταμοσχεύονται, που κάνουν χημειοθεραπείες, που έχουν λευχαιμία, λεμφώματα. Είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να αναβληθεί. Από την άλλη, είναι ένα νοσοκομείο που έχει τρεις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Εφημερεύει, όπως και τα άλλα νοσοκομεία, ανά τέταρτη μέρα. Άρα έχουμε και τα επείγοντα. Έχει μεγάλη Καρδιοχειρουργική Κλινική και Ορθοπεδική, που έχουν αρκετές απαιτήσεις για πολλά χειρουργεία. Άρα, οι ανάγκες μας είναι αρκετές και είναι περίπου 40 μονάδες αίματος την ημέρα και περίπου 20 μονάδες αιμοπεταλίων».
Το πρόβλημα και στο Παπανικολάου εντοπίζεται στη μείωση της προσφοράς αίματος. «Δεν μειώνονται οι ανάγκες τόσο όσο μειώνεται η προσέλευση των αιμοδοτών. Δεν είναι ότι αυξάνονται οι ανάγκες. Ελαφρώς, μπορεί να πούμε ένα ποσοστό 10-20% ελαττώνονται οι ανάγκες, αλλά έχουμε μεγαλύτερη απώλεια των αιμοδοτών. Από εκεί προκύπτει, λοιπόν, η ανισορροπία. Από την άλλη, επειδή το εθνικό σύστημα αιμοδοσίας δεν είναι οργανωμένο σύστημα που να έχει αποθέματα -και να έχει αποθέματα πραγματικά- είναι πάντα οριακή η κατάσταση εξυπηρέτησης. Σίγουρα δεν κινδυνεύουν ασθενείς, δεν αναβάλλουν χειρουργεία, αλλά με πολύ άγχος και με πολύ κόπο προσπαθούμε να τα καταφέρουμε. Το καλοκαίρι μειώνονται οι αιμοδότες γιατί μειώνονται οι εξορμήσεις αιμοδοσίας των συλλόγων λόγω διακοπών. Φέτος πείσαμε κάποιους συλλόγους, αν και είναι λιγότερη η προσέλευση των αιμοδοτών, οπότε έχουμε και τον Ιούλιο 6-7 αιμοληψίες και έχουμε 4-5 τον Αύγουστο. Οπότε θεωρούμε ότι δεν θα έχουμε ιδιαίτερη δυσκολία», σημειώνει η κ. Γκανίδου.
Εκεί όπου υπάρχει καλύτερη οργάνωση είναι στους αιμοπεταλιοδότες. «Έχουμε περίπου 3.000 αιμοπεταλιοδότες, που λειτουργούν με ραντεβού και με τους οποίους έχουμε σχεδόν προσωπική επαφή. Μπορούμε έτσι να καλύψουμε τις πιο ειδικές ανάγκες με καλύτερο προγραμματισμό».
