Όλες οι παραπάνω συνθήκες είναι μέρος του PlayProofS, μίας μεθόδου που ανέπτυξε η ομάδα του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με στόχο την ενίσχυση του επιστημονικού γραμματισμού των μικρών παιδιών μέσα από το παιχνίδι.
Η συγκεκριμένη μέθοδος εντάσσεται στο Νηπιαγωγείο, μέσα από συνθήκες οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελούν… προβλήματα της καθημερινότητας των παιδιών, αναπτύσσοντας -πέρα από την κατανόησή τους αναφορικά με φαινόμενα όπως η βύθιση και η επίπλευση- επιστημονικά εγγράματους πολίτες με ανεπτυγμένο τρόπο σκέψης.
Η επιστημονικά υπεύθυνη του προγράμματος Επίκουργ Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Γλυκερία Φραγκιαδάκη, μιλά στα Μακεδονικά Νέα για την καινοτόμο μέθοδο που έχει ως στόχο την ευχάριστη γνωριμία των μικρών εξερευνητών με τον κόσμο των επιστημών, πάντα με επίκεντρο το παιχνίδι.
«Μεταφέροντας» τις φυσικές επιστήμες στον κόσμο των παιδιών
«Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε τα μικρά παιδιά στην Ελλάδα να μπορούν να μεγαλώνουν ως επιστημονικά εγγράμματοι πολίτες. Να μπορούν ουσιαστικά να καταλαβαίνουν και να χαίρονται τη γνώση τους για τις φυσικές επιστήμες», εξηγεί αρχικά η υπεύθυνη του προγράμματος, επισημαίνοντας τις πολλαπλές κρίσεις -πανδημίες, ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή κ.ά.- που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
«Για να μπορούν να πλοηγούν τους εαυτούς τους μέσα σε αυτές τις σύγχρονες απαιτήσεις είναι σημαντικό να καταλαβαίνουν τον φυσικό κόσμο. Θέλουμε λοιπόν να τους βοηθήσουμε να το κάνουν αυτό, χωρίς -όμως- να “σχολειοποιήσουμε” το νηπιαγωγείο. Δε θέλουμε να γίνουν “μικροί επιστήμονες” και να δημιουργήσουμε φυσικούς, χημικούς κλπ. Αντί να πάρουμε τα παιδιά και να τα ”μεταφέρουμε” στον κόσμο των φυσικών επιστημών, θέλουμε να πάρουμε τις φυσικές επιστήμες και να τις “μεταφέρουμε” στον κόσμο των παιδιών. Αυτό το κάνουμε αποκλειστικά μέσα από το παιχνίδι, γιατί τα παιδιά ξέρουν πολύ καλά να παίζουν και όσοι δουλεύουμε με μικρά παιδιά ξέρουμε πολύ καλά να υποστηρίζουμε το παιχνίδι τους», συνεχίζει η κ. Φραγκιαδάκη, επισημαίνοντας την σπουδαιότητα των πρώτων χρόνων στη ζωή ενός παιδιού, καθώς -σύμφωνα με διεθνείς έρευνες- οι ηλικίες 4 έως 6 ετών είναι εξαιρετικά σημαντικές για τη διαδικασία μάθησης και ανάπτυξης.
Κάπως έτσι τα παιδιά μαθαίνουν τη βύθιση και την επίπλευση παίζοντας με καραβάκια, τη διήθηση -εξηγώντας στη... δύσπιστη «γαντόκουκλα» ότι η ζάχαρη έλιωσε μέσα στο ζεστό της τσάι- τη βαρύτητα και την κινητική δύναμη φτιάχνοντας καταπέλτες για να παίξουν.
«Ουσιαστικά τα βάζουμε σε ένα πλαίσιο σκέψης για τις φυσικές επιστήμες, το οποίο δεν θυμίζει εργαστήριο Γυμνασίου ή Λυκείου, αλλά περιστρέφεται γύρω από το παιχνίδι τους. Καταγράφουμε τα μαθησιακά τους μονοπάτια, καθώς εκείνα παίζουν και κάνουμε τεκμηρίωση μέσα από τις ζωγραφιές τους και το πώς εκφράζονται μέσα από τα πολλαπλά μέσα που διαθέτουν», εξηγεί η ίδια.
Μαθαίνοντας πώς να... μαθαίνω
Μέσα από την εφαρμογή του προγράμματος για δύο χρόνια, η επιστημονική ομάδα των PlayProofS διαπίστωσε ιδίοις όμασι πως το παιχνίδι είναι ένα δυναμικό μέσο που μπορεί να υποστηρίξει την επαφή των παιδιών με τις φυσικές επιστήμες.
«Όχι μόνο στο να μάθουν έννοιες των φυσικών επιστημών όπως είναι ο μαγνητισμός, ο ηλεκτρισμός, η τήξη, η πήξη κ.α. προσιτές στα παιδιά, αλλά και τις διαδικασίες που σχετίζονται με τις φυσικές επιστήμες. Αυτό που εμείς ονομάζουμε επιστημονική και διαδικαστική γνώση, δηλαδή μαθαίνουν πώς να σκέφτονται. Ουσιαστικά μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν. Να τεστάρουν υλικά, να κάνουν υποθέσεις, να στήνουν ένα πείραμα, να παίρνουν τα αποτελέσματα, να βγάζουν συμπεράσματα», εξηγεί η κα Φραγκιαδάκη.
Όπως επισημαίνει, «τα παιδιά χτίζουν από πολύ μικρές ηλικίες τον επιστημονικό τους εγγραματισμό, με έναν τρόπο που έχει νόημα για αυτά. Βάλαμε τις επιστήμες στο νηπιαγωγείο με έναν τρόπο που τα παιδιά κατάλαβαν γιατί πρέπει να ξέρουν για τις φυσικές επιστήμες και τον κόσμο. Συνδέσαμε τη γνώση με την καθημερινή ζωή και την πραγματικότητα του μικρού παιδιού. Δεν πρόκειται για κάποιο θεωρητικό πρόβλημα, είναι ένα πρόβλημα που αφορά το παιδί. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να ευχαριστιούνται, να τους αρέσει να ασχολούνται με τις φυσικές επιστήμες. Οι φυσικές επιστήμες μπορούν να είναι μέρος της εκπαιδευτικής πραγματικότητας με έναν τρόπο που θα έχει πραγματικά νόημα για το μικρό παιδί. Δεν θέλουμε να είναι στείρα γνώση νόμων, μεθόδων κλπ. Θέλουμε μέσα από το παιχνίδι να δώσουμε νόημα στα μικρά παιδιά για να τους αρέσει. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως όταν αυτό συμβαίνει, τα γνωστικά αποτελέσματα είναι πραγματικά θεαματικά».
Οι νηπιαγωγοί ως σύμμαχοι των μικρών εξερευνητών
Συνοδοιπόροι των παιδιών στο παιχνίδι με τις φυσικές επιστήμες είναι οι νηπιαγωγοί. Η ερευνητική ομάδα υλοποίησε επιμορφώσεις τόσο δια ζώσης με μια μικρή ομάδα που πήρε μέρος στο πρόγραμμα, όσο και σε όλη την Ελλάδα, βοηθώντας τους εκπαιδευτικούς να ανακαλύψουν πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν το παιχνίδι ως μέσο διδασκαλίας. «Οι νηπιαγωγοί μας -οι οποίοι κάνουν εξαιρετικό έργο στα ελληνικά νηπιαγωγεία- υποστηρίχθηκαν σε αυτή τη διαδικασία. Κατάλαβαν ότι δεν χρειάζεται να ξέρεις λεπτομερώς μία έννοια των φυσικών επιστημών για να τη διδάξεις. Δεν είναι αυτή η ουσία. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι και οι νηπιαγωγοί να μαθαίνουν μαζί με τα παιδιά, να μπαίνουν κι εκείνοι σε μια παιγνιώδη διαδικασία και να αρχίσουν να αναζητούν, να διερωτώνται και να κάνουν λάθη μαζί με αυτά. Πρέπει να φύγουμε από την αίσθηση της αυθεντίας, ότι δηλαδή υπάρχει η φυσική γνώση και ότι πρέπει όλοι εμείς να τη μάθουμε και να την αποστηθίσουμε. Η γνώση δεν προέκυψε έτσι, προέκυψε από συλλογικές δουλειές, από πολλά λάθη και αμφιβολία. Αυτήν τη διαδικασία προσπαθούμε να μεταφέρουμε και να την “αποποινικοποιήσουμε”. Δεν είναι κακό να μην ξέρουμε, είναι ευκαιρία να μάθουμε. Αυτό σημαίνει επιστημονικά εγγράμματος πολίτης. Είναι σημαντικό τα παιδιά με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών να αποκτήσουν μία βάση προς εξερεύνηση και μάθηση και να καταλάβουν τι είναι σημαντικό να ξέρουν για να βελτιώνουν την καθημερινότητα και τη ζωή τους», εξηγεί η κα Φραγκιαδάκη.
Παράλληλα, μέσω του προγράμματος καταρρίπτεται ένας ακόμη μύθος: Ότι για να κάνεις επιστήμες πρέπει απαραιτήτως να διαθέτεις εξειδικευμένο ή ακριβό εξοπλισμό.
«Αποδείξαμε ότι με τα υλικά που υπάρχουν μέσα στην τάξη οι νηπιαγωγοί μπορούν να κάνουν τα ωραιότερα προγράμματα φυσικών επιστημών που μπορεί κάποιος να φανταστεί. Χρησιμοποιούμε το βιβλίο και χτίζουμε κόσμους. Τα καλύτερα πειράματα γίνονται μέσα σε κουζίνες και αυλές. Δεν χρειάζονται ακριβά πράγματα. Μαθαίνουμε με χαρτόνια, ανακυκλώσιμα υλικά και οτιδήποτε άλλο βρεθεί στα χέρια μας», επισημαίνει.
Αξίζει να σημειωθεί πως στην ιστοσελίδα playproofs.gr, το υλικό της έρευνας διατίθεται ελεύθερα, ενώ σύντομα θα κυκλοφορήσει και ένα βιβλίο (booklet) με ιδέες και προτάσεις για νηπιαγωγούς, εκπαιδευτικούς και γονείς.
Ο επιστημονικός εγγραματισμός ως δικαίωμα όλων
Όπως υπογραμμίζει η κα Φραγκιαδάκη, το πρόγραμμα έχει και μία άλλη διάσταση: Την υποστήριξη του δικαιώματος επιστημονικού εγγραμματισμού, ανεξαρτήτως προέλευσης, φύλου κλπ.
«Κάνουμε τις φυσικές επιστήμες προσιτές σε όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως από πού έρχονται και ανεξαρτήτως φύλου. Υπάρχει ακόμη στερεότυπο όσον αφορά την ενασχόληση των κοριτσιών με τις φυσικές επιστήμες. Εμείς το καταργούμε αυτό γιατί δίνουμε χώρο σε όλα τα παιδιά να ασχοληθούν μέσα από το παιχνίδι», σχολιάζει σχετικά και τονίζει πως με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μεγαλώνουν ως επιστημονικά εγγράμματοι πολίτες.
«Άρα ουσιαστικά μεταβαίνουμε σε μια εποχή όπου η επιστημονική γνώση δεν είναι αγαθό για τους λίγους, αλλά δικαίωμα για όλους. Δεν είναι πολυτέλεια. Όπως είναι εγγράμματα στη γλώσσα και τα μαθηματικά, θα πρέπει να είναι και επιστημονικά εγγράμματα, διότι θα έχουν δυσκολία να πλοηγηθούν μέσα στην κοινωνία. Είναι δικαίωμά τους και εμείς το υποστηρίζουμε και φέρνουμε την επιστήμη στα μέτρα τους», καταλήγει.
Από τη Θεσσαλονίκη σε κάθε νηπιαγωγείο
Αν και το χρηματοδοτούμενο σκέλος του προγράμματος ολοκληρώθηκε, η ερευνητική ομάδα του ΑΠΘ συνεχίζει τη δουλειά της με στόχο να φτάσει το PlayProofS σε κάθε νηπιαγωγείο της χώρας. «Στόχος μας είναι τα αποτελέσματά μας να φτάσουν παντού, γιατί είναι πολύ συμβατό και με το πρόγραμμα του υπουργείου για τις φυσικές επιστήμες και το νηπιαγωγείο. Αν το μάθουν οι νηπιαγωγοί δύσκολα γυρνούν πίσω. Είναι ένα μοντέλο που ταιριάζει σπουδαία με την πόλη. Έχει προκύψει και από τη διεθνή βιβλιογραφία η σύνδεση παιχνιδιού και φυσικών επιστημών. Αποδείξαμε ότι μπορεί να συμβεί πολύ εύκολα», υποστηρίζει η κα Φραγκιαδάκη.
Η ίδια εκφράζει την αισιοδοξία ότι η ερευνητική ομάδα θα συνεχίσει να λαμβάνει υποστήριξη και νέα χρηματοδότηση, ώστε η δουλειά της για τη σύνδεση των φυσικών επιστημών με την προσχολική αγωγή να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο. «Στόχος μας είναι να δείξουμε ότι η έρευνα που γίνεται στο ΑΠΘ μπορεί να σταθεί ισάξια με εκείνη των πανεπιστημίων του εξωτερικού. Με μεράκι, επιμονή και πίστη σε αυτό που κάνουμε», σχολιάζει.
Το ερευνητικό πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας στο πλαίσιο της Υποδράσης 1 της Προκήρυξης «Χρηματοδότηση της Βασικής Έρευνας (Οριζόντια υποστήριξη όλων των Επιστημών), Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Ελλάδα 2.0)».
