Η διαδικασία της διαμόρφωσης των εγγυήσεων ασφαλείας είναι βαθιά περίπλοκη και κινείται σε μεγάλο βαθμό σε αχαρτογράφητα νερά, ωστόσο μετά την επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι και Ευρωπαίων ηγετών στην Ουάσινγκτον οι διαβουλεύσεις επιταχύνονται και στο πλαίσιο αυτό διεξήχθη και η χθεσινή τηλεδιάσκεψη των αρχηγών Γενικών Επιτελείων Ενόπλων Δυνάμεων των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.
Η αποκαλούμενη «Συμμαχία των Προθύμων», που συνενώνει τους συμμάχους της Ουκρανίας, θέτει την ίδια στιγμή επί τάπητος τι μπορεί να προσφέρει ρεαλιστικά. Δεν είναι ακόμη σαφές τι ακριβώς θα περιλαμβάνουν οι εγγυήσεις ασφαλείας, ποιο θα είναι το νομικό και θεσμικό τους πλαίσιο, καθώς και ποιοι μηχανισμοί θα διασφαλίζουν την αποτελεσματική τους λειτουργία. Το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, που συχνά αναφέρεται ως πρότυπο, είναι και το ίδιο σε μεγάλο βαθμό ασαφές, καθώς περιορίζεται στη διακήρυξη ότι τα κράτη-μέλη θα συνδράμουν τον σύμμαχο που δέχθηκε επίθεση λαμβάνοντας άμεσα, ατομικά ή συλλογικά, τα μέτρα που κρίνουν απαραίτητα, περιλαμβανομένης και της συνεισφοράς με στρατιωτικά μέσα.
Στα θετικά στοιχεία μετρά ότι ο Ντόναλντ Τραμπ εμφανίζεται πλέον πιο ανοιχτός στη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στις μελλοντικές εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία, ενδεχομένως παρέχοντας αεροπορική υποστήριξη, αποκλείει ωστόσο «boots on the ground», δηλαδή την ανάπτυξη δύναμης Αμερικανών στρατιωτών. Οι εγγυήσεις θα δομηθούν γύρω από την ευρωπαϊκή «Συμμαχία των Προθύμων», που θα επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ευρωπαϊκές χώρες φέρονται να έχουν προτείνει την αγορά αμερικανικού στρατιωτικού εξοπλισμού ύψους 100 δισ. δολαρίων για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ουκρανίας, στοιχείο που θεωρείται κλειδί για τη διασφάλιση μακροπρόθεσμης αμερικανικής δέσμευσης. Ωστόσο, η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συμμετοχή συνοδεύεται από δύσκολες πολιτικές και δημοσιονομικές ισορροπίες, καθώς η Ευρώπη παραμένει κατακερματισμένη και δυσκολεύεται να κινηθεί ενιαία.
Ο σκοπός είναι σαφής: αποτροπή νέας ρωσικής εισβολής τα επόμενα χρόνια καθώς ουδείς Ευρωπαίος μπορεί να εμπιστευτεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν και προς αυτό προσπαθούν να πείσουν οι σύμμαχοι και τον Τραμπ. Το υπό διαμόρφωση σχέδιο πιθανότατα θα περιλαμβάνει χερσαίες δυνάμεις, αεροπορική υποστήριξη από θαλάσσης και αέρος, καθώς και βοήθεια στην ανασυγκρότηση του εξαντλημένου από τον πόλεμο ουκρανικού στρατού. Στην αρχή του έτους, Βρετανία και Γαλλία πρότειναν τη δημιουργία πολυεθνικής δύναμης, με τον πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Κιρ Στάρμερ να δηλώνει ότι θα «αναπτυχθεί μετά από κατάπαυση του πυρός, ώστε να αποτρέπει τη ρωσική επιθετικότητα για χρόνια».
Αρχικά είχε συζητηθεί η ανάπτυξη δύναμης 30.000 στρατιωτών στην Ουκρανία, κάτι που από τις αντικειμενικές πραγματικότητες αντικαταστάθηκε από την ιδέα μίας μικρότερης αποτρεπτικής δύναμης και μίας «ομπρέλας ασφαλείας» σε αέρα και θάλασσα. Στη «Συμμαχία των Προθύμων» συμμετέχουν ήδη περίπου 30 χώρες, αλλά η μορφή και η έκταση της συνεισφοράς τους δεν έχει αποσαφηνιστεί. Γερμανία και Ιταλία εμφανίζονται απρόθυμες να δεσμεύσουν χερσαίες δυνάμεις, ενώ χώρες όπως η Αυστραλία και ο Καναδάς ίσως είναι πιο πρόθυμες. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, ήταν ο πρώτος που έθεσε στο «τραπέζι» στρατεύματα επί του εδάφους για να αποτραπεί μελλοντική ρωσική εισβολή.
Μία πλήρης δύναμη αποτροπής σε ένα μέτωπο μήκους 1.000 χιλιομέτρων θα απαιτούσε να στελεχωθεί από περισσότερους από 100.000 στρατιώτες, κάτι εξαιρετικά δύσκολο για τους ευρωπαϊκούς στρατούς που έχουν συρρικνωθεί μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο. Το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS) εκτιμά ότι η δύναμη θα πρέπει έχει αξιόπιστη αποτρεπτική ισχύ έναντι της Μόσχα και ο συνασπισμός να είναι αποφασισμένος να δράσει σε περίπτωση παραβίασης της κατάπαυσης του πυρός. Πιο ρεαλιστική θεωρείται η δημιουργία δύναμης 10.000 στρατιωτών ως προειδοποίηση προς τη Ρωσία ότι ενδεχόμενη επανέναρξη των επιθέσεων θα έχει κόστος.
Εν μέσω των πυρετωδών διεργασιών, οι αρχηγοί Γενικών Επιτελείων των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ μετείχαν χθες σε τηλεδιάσκεψη, με τον Αμερικανό στρατηγό Αλέξους Γκρινκέβιτς, που διατελεί και διοικητής των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη, να παρέχει ενημέρωση για τα αποτελέσματα της συνάντησης Πούτιν-Τραμπ στην Αλάσκα. Ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων του Ηνωμένου Βασιλείου, Τόνι Ραντάκιν, επρόκειτο να μεταφέρει, κατά δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου, ότι το Λονδίνο προτίθεται να συνδράμει με στρατεύματα για την προστασία από αέρος και θαλάσσης, όχι όμως με ανάπτυξη στην πρώτη γραμμή του μετώπου με τη Ρωσία. Στόχος της τηλεδιάσκεψης ήταν να οριστικοποιηθούν οι δεσμεύσεις των περίπου 30 χωρών που συμμετέχουν στη συμμαχία.
Η Ουάσινγκτον εξετάζει σενάρια ενισχυμένης αεροπορικής στήριξης, από την προμήθεια συστημάτων αεράμυνας έως τη χρήση αμερικανικών μαχητικών για την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων. Της τηλεδιάσκεψης των επιτελαρχών, προηγήθηκε η ενημέρωση των συμμετεχόντων στη «Συμμαχία των Προθύμων» από τους Κιρ Στάρμερ και Εμανουέλ Μακρόν για τις επαφές τους στην Ουάσινγκτον. Ξεχώρισε η δήλωση του Γάλλου προέδρου, ο οποίος σε ακόλουθη συνέντευξή του χαρακτήρισε τον Βλαντιμίρ Πούτιν «αρπακτικό, ένα τέρας στις πόρτες μας» και κάλεσε τους Ευρωπαίους να μην είναι αφελείς απέναντι σε μία Ρωσία που αποτελεί διαρκή παράγοντα αποσταθεροποίσης. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος απαιτεί ισχυρές δεσμεύσεις για την ασφάλεια της χώρας του, έχει δηλώσει ότι το πλαίσιο εγγυήσεων ασφαλείας θα έχει διαμορφωθεί μέσα στις επόμενες δέκα ημέρες. Στο σκέλος που αφορά στην αεροπορική κάλυψη της Ουκρανίας συζητείται, κατά το CNN, και το μοντέλο των ζωνών απαγόρευσης πτήσεων που είχε εφαρμοστεί στο Ιράκ τη δεκαετία του 1990.
Οι κόκκινες γραμμές του Πούτιν
Οι ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας δεν είναι ωστόσο κάτι που ο Βλαντιμίρ Πούτιν προτίθεται να δεχθεί, με το Κρεμλίνο να έχει προειδοποιήσει πολλάκις ότι η ανάπτυξη ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Ουκρανία εγκυμονεί «ανεξέλεγκτη κλιμάκωση με απρόβλεπτες συνέπειες». Ευρωπαϊκές χώρες, με πρώτη την Ιταλία, πιέζουν για δεσμεύσεις «τύπου Άρθρου 5», αφού η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ έχει αποκλειστεί ρητά από την πλευρά Τραμπ. Η Μόσχα απορρίπτει «οποιοδήποτε σενάριο ανάπτυξης ΝΑΤΟϊκών στρατευμάτων» σε ουκρανικό έδαφος και επιμένει ότι κάθε ειρηνευτική διευθέτηση πρέπει να διασφαλίζει την «ασφάλεια» της Ρωσίας και των ρωσόφωνων στην Ουκρανία. Οι όποιες στρατιωτικές δυνάμεις τρίτων χωρών αναπτυχθούν στην Ουκρανία, παρ’ όλο που επισήμως δεν θα φορούν το «καπέλο» του ΝΑΤΟ, στην πραγματικότητα οι συντριπτική τους πλειοψηφία, αν όχι το σύνολό τους, θα ανήκουν σε χώρες-μέλη της Συμμαχίας και αυτό δεν αναμένεται να γίνει δεκτό από τη Μόσχα.
Δεδομένης της διπλωματικής απειρίας του ειδικού απεσταλμένου Στιβ Γουίτκοφ, αναλυτές και κοινοτικές πηγές χαρακτηρίζουν ενθαρρυντικό το γεγονός ότι έχει αναλάβει το συντονισμό με την ευρωπαϊκή πλευρά ως προς τις εγγυήσεις ασφαλείας ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο. Από ρωσικής πλευράς, πάντως, ο Σεργκέι Λαβρόφ έσπευσε χθες να διαμηνύσει ότι η συζήτηση για ζητήματα ασφαλείας χωρίς τη Ρωσία θα πέσει στο κενό. Ισχυρίστηκε ότι οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να αλλάξουν τη στάση του Τραμπ και στο γνωστό μοτίβο υποστήριξε πως δεν κατατέθηκαν εποικοδομητικές απόψεις από τους Ευρωπαίους στην Ουάσινγκτον και αντίθετα η ΕΕ προσπαθεί να κλιμακώσει την κατάσταση για να καταλήξει: «Ελπίζουμε πως η Ουάσινγκτον θα καταλάβει ότι η συζήτηση ζητημάτων ασφαλείας χωρίς τη Ρωσία δεν θα οδηγήσει πουθενά».
Η Ρωσία αξιώνει επίσης περιορισμούς στις ουκρανικές στρατιωτικές δυνατότητες και ζητά εγγυήσεις ασφαλείας για την ίδια, επικαλούμενη σταθερά ως προς τα βασικά αίτια του πολέμου τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς. Ο Τραμπ μπορεί να ανέφερε ότι στην Αλάσκα ο Πούτιν αποδέχθηκε κατ’ αρχήν την ιδέα εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία, αλλά μένει να φανεί πώς μπορεί να υλοποιηθεί αυτό με τρόπο που πράγματι θα διασφαλίσει την Ουκρανία. Το ερώτημα είναι αν ο Ρώσος πρόεδρος μπορεί να πειστεί να δεχθεί εγγυήσεις με αντάλλαγμα την παγίωση των κερδών του στο πεδίο και πιθανώς την αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία.
Παράλληλα, κατ’ ορισμένες εκτιμήσεις, δεν αποκλείεται η Ρωσία να επιχειρήσει να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα οποιασδήποτε δύναμης αποτροπής με κάποιο πρόσχημα για ανάληψη στρατιωτικής δράσης, με στόχο τη διάσπαση της διατλαντικής συμμαχίας εάν ο Ντόναλντ Τραμπ φανεί απρόθυμος να «ακολουθήσει» τις εγγυήσεις ασφαλείας στις οποίες θα έχει δεσμευτεί η Ευρώπη.
Διά της πλαγίας η Άγκυρα
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία διεκδικεί διακριτό ρόλο. Οι δυσκολίες στη στελέχωση της «ειρηνευτικής δύναμης» εντάσσουν στην όλη εξίσωση διά της πλαγίας οδού την Άγκυρα. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, ενημέρωσε άμεσα τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τις αποφάσεις της συνόδου στην Ουάσινγκτον. Σε ανακοίνωση της τουρκικής προεδρίας, αναφέρεται ότι οι δύο ηγέτες «αντήλλαξαν απόψεις σχετικά με τις εφαρμόσιμες και βιώσιμες εγγυήσεις ασφάλειας» και συμφώνησαν πως η Άγκυρα θα συμβάλει στην ειρηνευτική διαδικασία. Η συμμετοχή της Άγκυρας προσθέτει έναν κρίσιμο παράγοντα στη διαμόρφωση ισορροπιών, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος διατηρεί ανοιχτούς διαύλους τόσο με το Κίεβο όσο και με τη Μόσχα.
Σε χθεσινή τηλεφωνική επικοινωνία Ερντογάν-Πούτιν, ο Τούρκος πρόεδρος μετέφερε στον Ρώσο ομόλογό του ότι «παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σχετικά με την ειρηνευτική διαδικασία, ότι η Τουρκία καταβάλλει ειλικρινείς προσπάθειες από την αρχή του πολέμου για την επίτευξη δίκαιης ειρήνης και ότι υποστηρίζει τις θέσεις που στοχεύουν στην εδραίωση διαρκούς ειρήνης με τη συμμετοχή όλων των μερών». Παρότι προκρίνονται άλλες τοποθεσίες, ο Ερντογάν εξακολουθεί να προσβλέπει να φιλοξενήσει μία διμερή Πούτιν-Ζελένσκι ή μία τριμερή Τραμπ, Πούτιν, Ζελένσκι - εάν και εφόσον τελικά κάτι από τα δύο συμβεί παρά την κινητικότητα που παρατηρείται.
Το Ντονμπάς και οι οχυρώσεις
Ο Ουκρανός πρόεδρος απορρίπτει κατηγορηματικά την παραχώρηση ελεύθερων εδαφών του Ντονμπάς όπως απαιτεί η Μόσχα με αντάλλαγμα να παγώσει τις γραμμές του μετώπου. Η γραμμή των ουκρανικών οχυρώσεων στο Ντόνετσκ κατέχει κεντρική σημασία για τους πολεμικούς στόχους της Ρωσίας. Αυτή η αμυντική γραμμή μήκους 50 χλμ., που εκτείνεται από το Σλοβιάνσκ και το Κραματόρσκ έως το Ντρουζκίβκα και το Κωστιάντινοβκα, οχυρώθηκε εκτενώς την τελευταία δεκαετία και αποτελεί ένα κρίσιμο εμπόδιο για την προέλαση της Ρωσίας, που αν την επιχειρήσει θα υποστεί βαριές απώλειες. Προστατεύει όχι μόνο αυτές τις τέσσερις πόλεις, αλλά και άλλες σημαντικές περιοχές, όπως το Ντνιπροπετρόφσκ και το Χάρκοβο. Για την Ουκρανία δεν είναι αποδεκτή η παραχώρηση της ζώνης υπό την πίεση Τραμπ. Στρατιωτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η μετακίνηση των αμυντικών θέσεων θα ήταν δαπανηρή και ότι οι εγγυήσεις ασφάλειας από μόνες τους, ειδικά αν εξαρτώνται από την αβέβαιη υποστήριξη της Δύσης, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την άμυνα που προσφέρουν τα οχυρά. Για πολλούς δε Ουκρανούς, η παράδοση αυτής της στρατηγικής γραμμής θα ισοδυναμούσε με προδοσία.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αφήνει ωστόσο περιθώριο για αναγνώριση της απώλειας της Κριμαίας και των περιοχών που κατέλαβε η Ρωσία πριν από το 2022. Για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, αυτό φαίνεται να έχει καταστεί ένα από τα ελάχιστα -αν όχι το μοναδικό- από τα σημεία διαπραγμάτευσης που ίσως θα μπορούσαν να παρακινήσουν τον Πούτιν να κινηθεί προς μία εκεχειρία και μία τελική ειρηνευτική συμφωνία, κατά την ανάγνωση της έγκριτης εταιρείας εκτίμησης πολιτικού κινδύνου Teneo.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι όποιες εγγυήσεις ασφαλείας πρέπει να ισχυρές και δεσμευτικές, καθώς λίγοι στην Ευρώπη πιστεύουν ότι η Ρωσία θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της που η ίδια θα αναλάβει και δεν θα συνεχίσει τον πόλεμο, αν αυτό τη συμφέρει. Ούτε είναι πιθανό εγγυήσεις ασφάλειας «που εξαρτώνται από τη συνέπεια και την αξιοπιστία του Ντόναλτ Τραμπ να θεωρηθούν επαρκείς», όπως σχολιάζει ο Economist.
Πέραν, τέλος, από τις εγγυήσεις ασφαλείας και τα εδαφικά ζητήματα, ο τερματισμός του πολέμου προϋποθέτει συμφωνία σε πολλά ακόμη μέτωπα: το καθεστώς των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και οι προοπτικές ένταξής της στην ΕΕ, η επιστροφή των απαχθέντων παιδιών, οι ρωσικές απαιτήσεις για ειδικό καθεστώς για τη ρωσική γλώσσα και την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία, καθώς και οι ευρύτερες ρυθμίσεις ασφαλείας στην Ευρώπη.
Πηγή: Liberal/ Ευαγγελία Μπίφη
