Το δημογραφικό πρόβλημα εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας εδώ και χρόνια. Η μείωση του πληθυσμού συμβαδίζει τις πιο πολλές φορές με μεγάλες περιφερειακές ανισότητες οι οποίες σημειώνονται στις περιφέρειες και πιο συγκεκριμένα σε νομούς της χώρας.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να εξεταστεί η σχέση βασικών μεταβλητών που παρατηρούνται οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές με τις πληθυσμιακές μεταβολές συγκεκριμένων περιοχών νομών της χώρας. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια πρώτη προσέγγιση που αποσκοπεί στο να διαπιστωθεί κατά πόσο το δημογραφικό πρόβλημα ενός νομού οφείλεται σε έντονες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες σε σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο.
Είναι φυσικό, εκεί που η οικονομία ανθεί, οι άνθρωποι μένουν και αυξάνονται. Αντίθετα, εκεί που η οικονομία υστερεί, οι νέοι φεύγουν, οι γεννήσεις μειώνονται.
Προκειμένου να εξεταστεί η σύνδεση και η σχέση μεταξύ της πληθυσμιακής μείωσης και του επιπέδου ανάπτυξης, επιλέξαμε ως δείγμα τους 15 νομούς οι οποίοι παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2021.
Συγκεκριμένα, με πρώτο τον νομό Γρεβενών με ποσοστό μείωσης 16,3% και τελευταίο από τους 15 νομούς, τον νομό Καστοριάς με ποσοστό μείωσης 8,7%. Να σημειωθεί ότι το μέσο ποσοστό μείωσης του πληθυσμού μεταξύ των ετών 2011 και 2021 ήταν 3,1%.
Έχοντας ως σημείο αναφοράς την «ομάδα» των νομών που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση κατά την περίοδο 2011-2021, εξετάζουμε σε ποιο βαθμό η μείωση αυτή επηρεάστηκε από άλλους οικονομικούς παράγοντες.
Αυτή είναι μία πρώτη προσέγγιση που γίνεται, διαφορετικά θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το όλο θέμα οικονομετρικά και να δούμε το βαθμό συσχέτισης των μεταβλητών που χρησιμοποιούμε. Μεταξύ των μεταβλητών αυτών που χρησιμοποιούμε είναι:
(Α) η διαχρονική μεταβολή του πληθυσμού μεταξύ των ετών 2011-2021 (δύο απογραφών).
(Β) η διαχρονική συμπεριφορά του ΑΕΠ κατά κεφαλή είναι η δεύτερη μεταβλητή που χρησιμοποιούμε σαν ένας παράγων που επηρεάζει το δημογραφικό πρόβλημα προς θετική κατεύθυνση. Με άλλα λόγια, λαμβάνουμε υπόψη τη μεταβολή του ΑΕΠ κατά κεφαλή μεταξύ των ετών 2011-2021 ως βαθμό επίδρασης του δημογραφικού προβλήματος.
(Γ) Δεδομένου ότι η εργασία (απασχόληση) είναι η ελκυστική δύναμη για τη συγκράτηση των νέων, ενώ αντίθετα η ανεργία συμβάλλει στην αύξηση της εσωτερικής μετανάστευσης, η ανεργία αποτελεί βασική παράμετρο της μεθοδολογικής μας προσέγγισης. Οι παραπάνω τρεις μεταβλητές αναφέρονται σε επίπεδο νομού, (Περιφερειακής Ενότητας (Π.Ε)) και τα στοιχεία που χρησιμοποιούμε προέρχονται κυρίως από την ΕΛΣΤΑΤ και είναι στοιχεία και αποτελέσματα σχετικής επεξεργασίας και αναλύσεων.
Για καθαρά μεθοδολογικούς λόγους, κατασκευάσαμε τρεις πίνακες με τους 15 νομούς οι οποίοι στην απογραφή του 2021 παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού. Οι ίδιοι νομοί χρησιμοποιούνται για να δούμε τη διαχρονική συμπεριφορά του ΑΕΠ κατά κεφαλή και της ανεργίας.
Ανάλυση των μεταβλητών Πληθυσμός – ΑΕΠ – Ανεργία
Πληθυσμός
Ο πληθυσμός της χώρας στην απογραφή του 2021 παρουσίασε μείωση της τάξεως του 3,1% ή σε απόλυτο μέγεθος μειώθηκε κατά 333.799 άτομα.
Οι 15 νομοί του πίνακα με τις πληθυσμιακές μεταβολές παρουσίασαν συνολική μείωση πληθυσμού 156.910 ατόμων, αριθμός που αντιστοιχεί στο 47% της συνολικής μείωσης της χώρας. Από τους νομούς, τη μεγαλύτερη μείωση σε ποσοστό παρουσίασαν οι νομοί Γρεβενών και Σερρών, τη μεγαλύτερη δε μείωση σε απόλυτο αριθμό γνώρισε ο Ν. Σερρών. Συγκεκριμένα, με ποσοστό -14,2% ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 25.113 κατοίκους. Έντεκα νομοί της χώρας παρουσίασαν μείωση πληθυσμού της τάξεως μέχρι 10% και άνω. Οι περισσότεροι νομοί από αυτούς βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα και κυρίως σε ορεινές περιοχές της χώρας.
Πίνακας 1
Η διαχρονική συμπεριφορά της μείωσης του πληθυσμού του ύψους του ΑΕΠ στους 15 νομούς.
Στον πίνακα (2) παρουσιάζεται το ΑΕΠ κατά κεφαλήν των 15 νομών που παρουσίασαν τη σημαντικότερη μείωση του πληθυσμού.
Από την πρώτη ανάγνωση του πίνακα προκύπτει ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των νομών (πλην δύο: Αρκαδίας και Βοιωτίας, για τους οποίους γίνεται ειδική αναφορά στη συνέχεια) είναι μικρότερο του μέσου όρου της χώρας (17.058€).
Χαρακτηριστικό είναι οι δύο νομοί Γρεβενών και Σερρών που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού, παρουσιάζουν το χαμηλότερο ΑΕΠ κατά κεφαλή.
Το ΑΕΠ κατά κεφαλήν των δύο αυτών νομών ως ποσοστό του μέσου όρου της χώρας είναι 59,43% και 63,68% αντίστοιχα.
Στον Ν. Αρκαδίας σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ του νομού προέρχεται από την ενέργεια (σταθμός ηλεκτροπαραγωγής Μεγαλούπολης). Το μεγάλο ΑΕΠ κατά κεφαλή του νομού δικαιολογείται εξαιτίας της μεγάλης συγκέντρωσης των βιομηχανιών στην περιοχή.
Πίνακας 2
Η ανεργία στους νομούς που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού
Ακολουθώντας τη μεθοδολογική μας προσέγγιση, στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται το ποσοστό της ανεργίας στους νομούς που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού. Με βάση το σκεπτικό ότι ο μέσος όρος της ανεργίας στην Ελλάδα έφθασε το 2021 στο 14,7%, παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι νομοί του πίνακα παρουσίαζαν ανεργία πάνω από τον μέσο όρο της χώρας (σ.σ. Να σημειωθεί ότι το ποσοστό ανεργίας σε πανελλαδικό επίπεδο έχει αποκλιμακωθεί σημαντικά από το 2021: Κατά το Β΄ τρίμηνο 2025 ανήλθε σε 8,6% έναντι 10,4% από το προηγούμενο τρίμηνο (Α’ 2025) και 9,8% το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (Β’ 2024)).
Η ύπαρξη ανεργίας δημιουργεί μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία της περιοχής. Η δε αύξησή της αποτελεί συνέπεια της απουσίας επενδύσεων, επιχειρηματικής δραστηριότητας και ζήτησης. Η έλλειψη αυτών των παραμέτρων οδηγεί εύλογα στην επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος.
Πίνακας 3: Πώς διαμορφωνόταν η ανεργία το 2021 στους 15 νομούς με τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού βάσει της τελευταίας απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ
Συμπερασματικά, η μεθοδολογική μας προσέγγιση εστίασε το ενδιαφέρον της σε 15 νομούς της χώρας που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού στην απογραφή του 2021. Από την ανάλυση που προηγήθηκε, προκύπτει αβίαστα το γενικό συμπέρασμα ότι η Ελλάδα συρρικνώνεται αλλά όχι παντού το ίδιο.
Στην απογραφή του 2021 ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε κατά μέσο όρο 3,09%. Πίσω από τον Εθνικό μέσο όρο κρύβονται μεγάλες μειώσεις και έντονες περιφερειακές διαφοροποιήσεις. Η περίοδος που εξετάσαμε 2011-2021 καλύπτει μία περίοδο ύφεσης (οικονομικής κρίσης), πανδημίας και αρχές ανάκαμψης η οποία μόλις άρχισε να φαίνεται το 2021.
Συνοπτικά, όπου το ΑΕΠ και η απασχόληση κινούνται σε χαμηλά επίπεδα, οι πληθυσμιακές απώλειες είναι έντονες (Σέρρες -Γρεβενά).
Κατά την άποψή μας, η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος πρέπει να περιλαμβάνει τρεις στρατηγικές, με συγκεκριμένους στόχους:
- Εισοδηματική (αναπτυξιακή) πολιτική στην περιφέρεια και πολιτική απασχόλησης με στοχευμένα κίνητρα στις ιδιωτικές επενδύσεις και υλοποίηση Δημοσίων επενδύσεων
- Οικογενειακή πολιτική με επίκεντρο τη στέγαση, βρεφονηπιακή φροντίδα, σχολικές υποδομές και υγεία.
- Πολιτική μεταφορών, σύνδεση μητροπολιτικών κέντρων με την ενδοχώρα
Ως επίλογος του άρθρου αυτού, είναι η θέση μας ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα γεωγραφικά άνισο δημογραφικό πρόβλημα, καθώς οι περιοχές που παρουσιάζουν οικονομική υστέρηση είναι εκείνες όπου το δημογραφικό επιδεινώνεται περισσότερο. Αντίθετα, στις περιοχές όπου υπάρχουν οικονομικές ευκαιρίες, ο πληθυσμός σταθεροποιείται ή και αυξάνεται.
Καθίσταται, συνεπώς, αναγκαία μια συνεκτική περιφερειακή στρατηγική, με στόχο τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Οι ανισότητες αυτές, αντί να εντείνουν το δημογραφικό πρόβλημα, οφείλουν να περιοριστούν και να μετατραπούν σε πεδία βιώσιμης ανάπτυξης και επιστροφής του ανθρώπινου δυναμικού στη χώρα και στην περιφέρεια αυτής.
Με ενδιαφέρον αναμένεται το αποτύπωμα των μέτρων που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από την κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του προβλήματος όπως το Πρόγραμμα Δημογραφικής Ανάπτυξης, το οποίο υλοποιείται από το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & Οικογένειας και προβλέπει οικονομική ενίσχυση για όσους μεταφέρουν την κύρια κατοικία τους στους Δήμους Ορεστιάδας, Σουφλίου και Διδυμοτείχου. Επίσης ανακοινώθηκαν απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ για πρώτες κατοικίες σε περιοχές έως 1.500 κατοίκους, καθώς και ειδικά προγράμματα ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της περιφέρειας και αναβάθμισης των υποδομών στα Επιχειρηματικά Πάρκα που λειτουργούν και σε ακριτικούς νομούς.
*Ο Δρ. Δημήτριος Καμπούρης είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ειδικός επιστήμονας σε θέματα Χρηματοοικονομικής Διοίκησης και Εξυγίανσης Επιχειρήσεων
